Onze Taal. Jaargang 67

[p. 328]

Uitslag Groot Dictee-test

Ronde 1

1	barracuda (b)
2	katheder (a)
3	porselein (b)
4	abonnee (b)
5	eengezinswoning (b)
6	staatsieportret (b) (in de eerste oplagen van het Groene Boekje stond per abuis ook ‘statieportret’)
7	grinniken (c)
8	penicilline (a)
9	accommodatie (c)
10	rododendron (c)
11	hypocrisie (c)
12	diagnosticeren (a)
13	manoeuvre (c)
14	python (a)
15	bewieroken (c)

Ronde 2

1. Juist is b: ‘Zij zijn genieën in het bewaken van de financiën.’ De regel luidt: als de klemtoon op de laatste lettergreep valt, zoals in geNIE, dan krijgt het meervoud een extra e: genieën. Bij fiNANciën ligt de klemtoon niet op de laatste lettergreep, dus er komt ook geen extra e. In beide gevallen plaatsen we een trema voor de juiste uitspraak.

2. Juist is c: ‘Je moet ervan afblijven.’ De regel luidt: een voorzetsel (zoals over, van, uit, door, af) wordt aan er vast geschreven, tenzij het al bij een werkwoord hoort. In deze zin hoort af bij het werkwoord afblijven. Van hoort niet bij het werkwoord; daarom kan van zich aan er binden.

3. Juist is b: ‘De audioafdeling maakt een groei-explosie door.’ De regel luidt: als in een samenstelling twee klinkers naast elkaar staan die samen één klank kunnen vormen, moet er een streepje tussen geplaatst worden. De i (van groei) en de e (van explosie) kunnen samen de klank ie vormen; vandaar het streepje. In audioafdeling is het streepje niet nodig, want de o en de a vormen samen geen klank.

4. Juist is a: ‘Er zijn milde sprays voor baby's op de markt.’ De regel luidt: woorden die eindigen op een Griekse y krijgen in het meervoud een apostrof: pony's, party's, baby's. Maar... als de y voorafgegaan wordt door een klinker, dan is een apostrof niet nodig. Daarom is het playboys, jockeys en sprays.

Ronde 3

1. rijstepap (a) en snottebel (b). Als het eerste deel van een samenstelling geen meervoud heeft (zoals rijst en snot), komt er in een samenstelling geen tussen-n te staan. Daarom is het ook bijvoorbeeld tarwemeel.

2. Zuid-Amerikaans (a) en Hoogduits (a). De aardrijkskundige naam Zuid-Amerika wordt met twee hoofdletters en een streepje geschreven. Sinds de invoering van de nieuwe spelling behouden ook afleidingen (zoals Zuid-Amerikaans, Oost-Duitser) de hoofdletters en het streepje; vóór 1996 moesten we nog Zuidamerikaans en Oostduitser schrijven. Namen van talen schrijven we (meestal) aaneen: Hoogduits, Middelnederlands maar: Fins-Oegrisch.

3. óns idee (a) en díé man (b). Als nadrukteken wordt in de nieuwe spelling altijd het accent aigu (') gebruikt, bijvoorbeeld: hét plan, dé oplossing, hélemaal, bálen! Twee benadrukte klinkers krijgen allebei een accent aigu; bij meer dan twee benadrukte klinkers krijgen alleen de eerste twee een accent: díé man, ééuwenlang.

4. rodekool (a) en klotefilm (a). Als het eerste deel van een samenstelling een bijvoeglijk naamwoord is (bijvoorbeeld rood), schrijven we geen tussen-n. Klote in klotefilm is ook een bijvoeglijk naamwoord; je kunt namelijk zeggen: ‘Die film is klote’.

5. crêpepapier (b) en depot (a). In ingeburgerde Franse woorden is het ‘dakje’ (accent circonflexe) verdwenen op de a, o en de u; op de e blijft het echter staan. Dus: gênant, enquête, debacle, ragout. De i in maîtresse en crème fraîche krijgt ook een ‘dakje’.

6. product (a) en dialect (a). In de meeste gevallen volgt de nieuwe spelling de voorkeurspelling van vóór 1996. Zo waren in de ‘oude’ spelling dialect en dialekt beide toegestane schrijfwijzen, maar dialect was de voorkeurspelling, en die is in de nieuwe spelling de enige officiële schrijfwijze geworden. Bij product/produkt was de oude voorkeurspelling produkt. Toch is het in de nieuwe spelling product geworden. De reden hiervoor is dat de schrijfwijze met een c beter aansluit bij woorden als producent en produceren.

7. hogesnelheidstrein (b) en snelle-interventiemacht (b). In de nieuwe spelling worden drieledige samenstellingen helemaal aaneengeschreven: langeafstandsloper, driegangenmenu, enz. In snelle-interventiemacht staat echter een streepje, want in deze samenstelling botsen de e en de i op elkaar, en die kunnen samen de ei-klank vormen (zie ook ronde 2, vraag 3).

8. zielenpiet (a) en paardenstaart (b). Hier geldt de hoofdregel voor de tussen-n. Deze regel luidt: schrijf een tussen-n als het eerste deel van de samenstelling uitsluitend een meervoud heeft op -n. Ziel en paard hebben enkel een meervoud op -n: zielen, paarden. In zielenpiet en paardenstaart moet daarom ook een tussen-n staan. Hetzelfde gaat op voor bijvoorbeeld krantenknipsel en hartenbreker.

9. gefaxt (a) en gebridged (a). De stam van het werkwoord faxen is fax; deze wordt uitgesproken met een s-klank op het eind: [faks]. We passen vervolgens het oude ezelsbruggetje van ‘'t kofschip’ toe: de s zit in 't kofschip, dus het voltooid deelwoord eindigt op een t. De stam van bridgen eindigt

[p. 329]

op een -e: bridge. De e is nodig voor een juiste uitspraak. Op het eind van de stam horen we de klank [dzj]; deze klank zit niet in 't kofschip en daarom eindigt het voltooid deelwoord niet op een t maar op een d.

10. keuzeformulier (a) en hordeloper (b). Een van de uitzonderingen op de hoofdregel voor de tussen-n luidt: als het eerste deel van een samenstelling op een stomme e eindigt en een meervoud op -n en -s heeft, schrijf dan geen tussen-n in de samenstelling. Keuze en horde eindigen beide op een stomme e en hebben beide een dubbel meervoud: keuzen/keuzes en horden/hordes. Daarom krijgen keuzeformulier en hordeloper geen tussen-n. Om dezelfde reden schrijven we bijvoorbeeld groentewinkel, gedachtegang en secondelang.

11. na-apen (b) en zo-even (a). In de nieuwe spelling is het trema in samenstellingen vervangen door een streepje. Na-apen is een samenstelling, omdat de delen ook als zelfstandig woord kunnen voorkomen (na en apen). Hetzelfde geldt voor zo-even en zee-eend. In bijvoorbeeld beïnvloeden blijft het trema echter staan; be is immers niet een zelfstandig voorkomend woord, maar een voorvoegsel.

12. jongensprostitués (a) en introducees (b). De mannelijke persoonsaanduidingen krijgen de uitgang -é: logé, evacué. De meervouds-s wordt hier direct aan vast geschreven. Als naar vrouwen verwezen wordt, moet in de nieuwe spelling de uitgang -ee (zonder accent) gebruikt worden. Ook hier komt de meervouds-s direct aan het woord vast te staan. Dames van lichte zeden zijn dus prostituees, en vrouwelijke genodigden zijn introducees. De mannelijke variant wordt ook gebruikt als sekseneutrale aanduiding. Met introducés kan dus verwezen worden naar álle genodigden, mannen én vrouwen.