Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 9

[p. 215]

Zenobe Gramme.

Op het oogenblik dat men er aan denkt om met de Luiksche tentoonstelling een blijvend en dankbaar herinneringsteeken aan Zenobe Gramme op te richten, is het zeker niet ongelegen een woordje te zeggen over het leven en streven van dien grooten electricien.

Gramme is een Belg, geboren in 1826 in de omstreken van Hoei, te Jehay-Bodegnée, waar zijn vader ontvanger der accijnsen was. Hij mocht school gaan tot op zijn 16^de jaar, en dit nog als bijzondere gunst, want de familie was groot en niet rijk. Terwijl het eerst op dien ouderdom is dat een jongeling ernstig en met vrucht begint te studeeren, moest de jeugdige Gramme, aan wien geld doch niet lust ontbrak, zelf in zijn onderhoud voorzien: hij werd meubelmaker, en met het doel zich in zijn ambacht te volmaken, volgde hij in 1851 de lessen op de Nijverheidsschool te Luik. Het teekenen dat hij daar met voorliefde beoefende, moest hem later nog grootere diensten bewijzen bij het maken van zijne toestellen.

In 1860 bouwde eene Parijsche maatschappij ‘l'Alliance’ eene electrische wisselstroom-machine onder het bestuur van een Belg, Van Malderen, die zich Gramme als modelmaker had toegevoegd. Deze vestigde zich dan met zijne familie in de Fransche hoofdstad.

Leergierig en opmerkzaam zooals hij was, maakte hij zijn dagelijkschen omgang in de gebouwen van de maatschappij te nutte, om zich met ijver toe te leggen op het onderzoeken van het ontstaan der electrische stroomen.

Zoo kwam hij op het denkbeeld van de gelijkstroom-machine,

[p. 216]

waar, zooals de naam reeds aanduidt, de stroom onafgebroken in dezelfde richting doorgaat, terwijl tot hiertoe in al de dynamo's de stroom verschillende keeren in een seconde van richting veranderde.

Lasteraars zullen beweren dat, reeds in 1861, een Italiaan, Prof. Pacinotti, een gelijkstroom-machine ontdekt had; maar die ontdekking bleef onbekend en het is onmogelijk dat een arme werkman zooals Gramme was, iets er van had kunnen hooren.

Zoodra hij klaar was met de oplossing van het vraagstuk, zette hij zich aan het werk. Bange dagen kende hij toen; zonder geld en zonder vrienden, leed hij dikwijls honger in die groote Parijsche stad, waar zelfs zijne geburen niet wisten wie hij was en wat voor een geschenk hij het menschdom wilde geven. Hulde moet hier ook gebracht worden aan de twee nederige en moedige vrouwen, zijne echtgenoote en zijne schoondochter, die voor hem het brood verdienden wanneer de modelmaker zijn ambacht liet varen om zich aan zijn opzoekingen te wijden, en die alzoo door deze stoffelijke zorgen krachtig hebben meegewerkt tot het welslagen van zijn pogingen.

Twee volle jaren duurde deze toestand, de bitterste maar misschien ook de schoonste jaren van Gramme's bestaan. In 1869 was alles in orde, en toen nam hij een brevet voor zijn dynamo; weldra ontmoette hij een kapitalist, M. d'Ivernois, die hem de noodige middelen gaf, om vruchten uit zijne ontdekking te trekken.

Nu kwamen betere tijden aan: achtereenvolgens ontving Gramme wel verdiende eerbewijzen: 3000 fr. van de Société d'Encouragement; 20.000 fr. in naam van het Fransche volk; 60.000 fr. als Voltaprijs; en in 1898 werd hij tot Commandeur in de Leopoldsorde benoemd.

Niettegenstaande het wellukken van zijne ondernemingen en den algemeenen eerbied dien hij genoot, bleef Gramme

[p. 217]

nederig, nederig tot in zijn vak; hij werkte altijd alleen, uit vrees der loftuitingen. Hij beminde de eenzaamheid; 't was hem eene zaligheid, op zijn eentje, diepdenkend, in de mooie omstreken van Luik en Aarlen te wandelen; want soms kwam hij naar zijn vaderland terug, en alhoewel innig dankbaar tegenover Frankrijk, vergat hij nooit dat hij een Belg was en dat was hij ook met hart en ziel: dit alleen ware genoeg om den goeden, vriendelijken, vernuftigen man te vereeren.

Hij stierf in Januari 1901 op zijn landgoed te Bois-Colombes, in de nabijheid van Parijs.

Groot is de invloed van Gramme's ontdekking geweest, vooral door hare gevolgen: het is sedert het bouwen van de eerste industriëele dynamo, waarvan Gramme de uitvinder is, dat de electro-chemie zulken verbazenden vooruitgang gemaakt heeft, dat de toepassingen van de electriciteit en vooral het electrisch licht zoo snel toegenomen hebben, dat sociale oeconomie en hygiëne, dank zij die beweegkracht, uiterst veel verbeterd zijn. Tegenwoordig gebruikt men eene gecombineerde wisselstroom-gelijkstroommachine, wanneer de electrische kracht op grooten afstand aangewend wordt.

Niet alleen België maar heel het menschdom is Zenobe Gramme eene eeuwige dankbaarheid verschuldigd en het prachtigste standbeeld is nog niet de verdiende hulde voor zulk een man. Hij, de nederige werkman, die zonder diploma's en zonder beschermers, alleen, zich veropenbaarde als den genialen electricien, moet zijn plaats hebben in het Pantheon van de weldoeners der menschheid en in de harten van alle Belgen.

J.J.V.