Trotwaer. Jaargang 29

[p. 101]

Oars as Obe
Evert Vledder

Oer: Ph.H. Breuker, Obe Postma als auteur van het sublieme (Fryske Akademy, Ljouwert 1996; 59 siden, f 5)

Bij it oangean fan it amt as heechlearaar yn de Fryske taal- en letterkunde oan de Universiteit van Amsterdam hat Philippus Breuker op 31 maaie 1996 in rede útsprutsen mei as titel: ‘Obe Postma als auteur van het sublieme’. It wie de ferkoarte fersy fan in artikel dat bij de Fryske Akademy in Ljouwert ferskynd is.

Hoe pakke je soks oan as je sa'n kâns krije? In oraasje hâlde je fansels net eltse dei. Kieze je der op sa'n momint foar om in wittenskiplik stik foar te lêzen of meitsje je fan dy gelegenheid gebrûk om it ûnderwerp fan je stúdzje op in algemien begryplike wize wat ekstra oandacht te besoargjen?

Breuker kiest mei syn rede dúdlik foar it earste: hy rjochtet him op in suver wittenskiplik publyk. De ferwizingen binne talryk en der wurdt in soad foarkennis ferûndersteld. Noaten (en dêr hat Breuker aardich wat fan op syn sang) wurde net brûkt om te ferdúdlikjen of út te lizzen, mar ferwize troch of binne in fierdere útbou fan arguminten.

Fansels kin dit net as krityk jilde, want sa heart it ommers yn de wittenskip. Dochs is it yn myn eagen spitich dat Breuker dizze kar makke hat. Syn oraasje hie in prachtige gelegenheid west om in mear populêr ferhaal te hâlden, dat Obe Postma as dichter wat mear publisiteit jûn hie, en him bij in noch wat grutter publyk yntrodusearje kinnen hie. De tematyk dêr't Breuker no foar keazen hat slút soks út.

Hoe't de rede úteinlik sels west hat wit ik net, want ik wie der net bij. Mar it artikel, dêr't dy rede in ferkoarte fersy fan wie, is net bepaald in maklik stik wurden. En dat leit net allinnich oan it al earder (net allinnich troch mij) neamde grutte tal noaten.

Wat soe Obe Postma der sels fan fûn ha? Ik kin mij yntinke dat de ‘folksdichter’ earne yn in fers oan dizze benadering fan syn wurk inkelde myldkrityske rigels wijd hie. Syn rede hie der yn elts gefal oars útsjoen.

Mar goed, dizze ynliedende wurden sizze fansels neat oer de kwaliteit fan it stik fan Breuker. Om dêr mear oer te sizzen is it nedich dat we ús wat mear yn de ynhâld ferdjipje. En dan docht bliken dat Breuker faaks op syn eigen wize it ‘provosearjende’ mear yn de literatuerwittenskip sels siket. Syn artikel is te lêzen as in pleit foar de yntroduksje fan it begryp ‘het sublieme’ yn de Nederlânske literatuerwittenskip. En dat is fansels net samar wat. Lit mij besykje de kearn fan it ferhaal koart wer te jaan.

Doel fan Breuker is om twa troch him konstatear-

[p. 102]

re omisjes út de literatuerwittenskip fan hjoed de dei fuort te nimmen en meielkoar te kombinearjen: de iene omisje is in stúdzje nei de poëtika (lês: ‘de opfettingen oer poëzy’) fan Postma, en de oare is it ûntbrekken fan it begryp ‘it sublime’ yn de Nederlânske literatuerwittenskip, yn tsjinstelling ta oare lannen. De stúdzje nei it iene liedt dan neffens Breuker ta de yntroduksje fan it oare. It sublime kin dêrbij koart sein beskreaun wurde as: ‘overgang van het zinnelijke naar het bovenzinnelijke’ (nei Kant).

Oan 'e hân fan in grut tal dichters beskriuwt Breuker wat hij de poëtika fan Postma neamt. Tige wichtich dêrfoar blike de dichters Wordsworth en Dickinson te wêzen: it binne ferwante sielen, dêr't Postma in soad yn werkend moatten hat. Fierder wurde ûnder oaren Boutens en Slauerhoff neamd. Oer it algemien foarmje de opfettings fan dizze dichters in tige goed byld fan de poëtika fan Postma. Dochs ha ik in pear lytse opmerkingen.

Bij it fergelykjen fan Slauerhoff en Postma konstatearret Breuker mei rjocht dat beide dichters de spanning tusken ‘rêst’ en ‘tajaan oan ferlangen’ as tema yn de poëzy hawwe. Breuker lûkt de oerienkomsten tusken de twa neffens mij te fier troch as er stelt ek de libbens fan beiden te fergelykjen binne, om't ek Postma yn syn libben tajûn hat oan dat ferlangen. Mij tinkt dat it libben fan dizze twa persoanen op dit punt net fierder útelkoar rinne kinnen hie. De iene kiest nammentlik radikaal foar ‘it ferlangen’, de oare frijwol alhiel foar ‘de rêst’.

Dêrnêst is it wol spitich om te konstatearjen dat bij it behanneljen fan (de yn it ferhaal dochs wol wichtige) Dickinson, Breuker him allinnich basearret op de fyzje fan Vestdijk op dizze dichteresse. Rjochtstreeks ûndersyk nei de boarne sels ûntbrekt yn dit gefal.

Fierder jout Breuker de ‘konkurrinsje’ dy't der neffens him tusken Postma en Boutens - foaral fan de kant fan Postma - is, yn myn eagen in onnoadich soad oandacht. Yn it betooch spilet it net in grutte rol en boppedat binne de arguminten dêr't Breuker mei komt net yndrukwekkend. As wichtichste neamt er dat Postma blikens noat 95 guon fan syn oersettingen fan Boutens better fynt as de orizjinelen. Mar dy wyt dat dêrnei oan it ferskil yn klankkwaliteiten fan it Frysk. Net echt in oertsjûgjende argumintaasje en dêrtroch bliuwt bij dit ûnderdiel de fraach dochs in bytsje hingjen wat Breuker hjir no eins mei sizze wol.

Al dizze opmerkingen slaan lykwols net op de kearn fan it ferhaal fan Breuker. Dy bliuwt rjocht oerein stean. Breuker slagget der yn myn eagen yn om oan de hân fan it fergelykjen mei oare poëtika's de dichter Postma te pleatsen yn in dúdlike ynternasjonale kontekst (en dêr rekkenje ik Hollân foar it gemak dan ek mar efkes bij). De troch Breuker oanhelle opfettingen fan ferwante dichters fertoane sa no en dan in treffende oerienkomst mei dat wat Postma mei syn poëzy wol: it sketsen fan bylden fan it Fryske lân dy't boppe de tiid útstige kinne. Bylden dy't bydrage kinne oan de ivichheid, om't se hyltyd wer tebinnen brocht wurde kinne en dêrbij in gefoel fan ‘hjir’ en ‘no’ oproppe.

Fan dêrút redenearjend is der yndied reden

[p. 103]

genôch om Postma as ‘auteur fan it sublime’ oan te tsjutten. Oft it foarstel fan Breuker om it begryp ‘het sublieme’ fierder ek yn de Nederlânske literatuerwittenskip te yntrodusearjen ta heftige diskusjes yn dy rûnte liede sil, moatte we fansels mar efkes ôfwachtsje.

Ta beslút moat mij noch wol fan 't hert. Yn syn ynlieding seit Breuker dat der net folle oer de poëtika fan Obe Postma skreaun is en dat him dat allinnich taspitst op de fraach oft Postma psychysk monist wie. Dat is net hielendal wier.

Yn 1988 ha ik in doktoraalskripsje Algemiene Letteren skreaun ûnder begelieding fan Liesbeth Brouwer. Titel fan dy skripsje is ‘Levenswijze, een onderzoek naar de versinterne poëtica van Dr. Obe Postma’. Ik wit net oft Breuker dizze skripsje lêzen hat; faaks telle sokke ‘publikaasjes’ yn syn eagen net mei. Dat soe spitich wêze, want mij tinkt de beide stúdzjes folje elkoar aardich oan, al hoe ferskillend fan nivo se faaks wêze meie.

Breuker basearret him yn syn artikel alhiel op fergelikingen mei oare dichters. Hij beskriuwt harren opfettingen oer poëzy en lit sjen hoe't en wêr't dy oerienkomme mei dat wat Postma fan poëzy fynt. Dat jout sa't ik hjirboppe al sei net allinnich in tige goed byld fan Postma syn poëtika, mar it pleatst him ek nochris yn in ynternasjonaal literêr histoarysk ramt. Yn myn skripsje ha ik besocht in poëtika fan Postma te sketsen op basis fan syn eigen poëzy. Dat wol sizze: net de opfettingen fan oaren stiene sintraal, mar dat wat de dichter sels, soms tige eksplisyt ýn syn fersen seit óer syn fersen. It opfallende dêrbij is, dat de konklúzjes út beide ûndersiken aardich op elkoar oan slute. It giet te fier om dat hjir fierder út te wurkjen, mar Breuker hoecht dus net bang te wêzen....

Wat is no de konklúzje fan dizze resinsje oer de oraasje fan Breuker? Mij tinkt dat de belangrykste winst leit yn it pleatsen fan de dichter Postma yn in ynternasjonaal ramt. De paraplu fan ‘it sublime’ sprekt mij sels dêrbij wat minder oan, mar kin yn de literatuerwittenskip fansels oanlieding jaan ta fierdere stúdzjes, wat uteraard altyd fan belang is.

It belangrykste minpunt sit wat mij oangiet yn it feit dat Breuker foar syn oraasje net een tema keazen hat dat foar in wat grutter publyk tagonklik is. Dêrmei hat er neffens mij in kâns lizze litten om de Fryske literatuer yn it algemien en Obe Postma yn it bysûnder wat ekstra publisiteit te besoargjen. En is dat tsjintwurdich, nêst it dwaan fan dreech wittenskiplik ûndersyk, ek net in wichtige taak fan in heechlearaar?