Trotwaer. Jaargang 30

[p. 61]

[Nummer 2]

Dwersreed
Albertina Soepboer

Alles yn in deiboek is pure fiksje. Wat echt liket is tafal. En tafal bestiet net.

Losse oantekeningen ut it deiboek fan in emigrant

Grins, tongersdei 15 jannewaris 1998

Al wer in wike foarby en ik moat tajaan dat it my hjir yn Grins befalt as emigrearre skriuwer. It iennichste wat myn stilte sa no en dan yn stikjes skuort, is de postrinder mei stapels boekjes en grutte brieven út Fryslân. Nee, ik hoech se net iens iepen te meitsjen om te witten wat der ynstiet. Foar de safolste kear is it wer ûnstjoer yn de Fryske Letteren. Ik sil in slach om.

Wer yn 'e hûs. Ik ha dochs mar in pakje iepenmakke. It is in boekje útjûn troch de Provinsje mei in o sa lonkjende titel: It obstakel fan 'e ferbylding en der steane twa essee's yn. Ien essee hjit ‘Fryske literatuer yn swierwaar’ en is skreaun troch Durk van der Ploeg dy't fan de Provinsje in priis krigen hat foar dit essee. Gefaarlik spul foar my as depri-skriuwer, mar dochs doch ik it iepen. Op side trije begjint it my al te draaien. Durk skriuwt oer skriuwers: ‘it eigentlike wurk is de oerbringende taak tusken holle, hân en papier, in rij en ryk bestean kin troch libbensûnderfining bydrage ta it universum fan de ferbylding.’ Moaie wurden fan dy Durk, echt wier, mar kom der mar ris om yn Fryslân. Foar de ferbylding op papier en yn it libben is gjin plak. Wy moatte allegear yn itselde hinnehokje fan Frysk skriuwer dêr't amper rômte is om dy te bewegen en dêr't inkeld útsicht is op it plattelân. (Durk fergeliket ús mei geiten.)

Dat is ien fan de redenen dat myn dokter sein hat dat ik mar emigrearje moast út myn heitelân. Ik ha der pine yn 't liif fan, mar it is wol in moaie stêd hjir. Se hawwe grutte boekwinkels mei allegear talen, fleurige giele stiennen op strjitte en in enoarm modern museum. Ik ha sels al wer wat sin om ierdappels te iten en der net mei te smiten nei oare Fryske skriuwers. Myn ferbylding wurket wer.

Durk skriuwt dat Fryske skriuwers lafhertich binne en dat kin ik hielendal mei him iens wêze. Dan seit er dat wy it dochs besykje moatte...En de Provinsje soe dat stypje moatte...En... No moat ik oppasse. Ik begjin wer te hyperfentilearjen. Ik tink dat ik mar iten siede sil.

Tiisdei, 20 jannewaris

It hâldt my dwaande. Durk is goed kritysk oer de Provinsje en har belied, mar op side 20 skriuwt er: ‘Der binne gjin skuldigen, om't it mei ambysje yn iver en ûnskuld sa groeid is.’ Mar hoe koe

[p. 62]

der dan in situaasje yn Fryslân ûntstien dêr't de literêre ferbylding amper in kâns kriget? Durk jout sels oan dat it literêr klimaat yn Fryslân foaral bestiet út it yn stân hâlden fan ynstitúsjes en noflike jûnen. Ja, ik wit it, dat is âld nijs. Mar hoe koe it safier komme dat dat ek al wer jierren ald nijs is?

Durk hat goed yn 'e rekken dat it foar jonge skriuwers in ramp is. Dy wolle net bewege yn it hinnehok, dy wolle net skriuwe oer âlde idealen, dy wolle deagewoan de rômte hawwe, hoe't dy der dan ek útsjen mei. Durk hat wol in oplossing foar dy jongerein om har ferbylding wer oan it wurk te krijen: se moatte nei de literatuerskoalle dêr't se ‘hurd en skematys arbeidzje’ moatte en har klassiken lêze moatte. Mar wol dy jongerein dat wol? Ik persoanlik meitsje myn eigen kar wol hoe't ik skriuwe wol en wat literatuer is en fan wa't ik ‘les’ ha wol. Boppedat, wêrom moat dat oan Fryslân ferbûn wurde? Durk skriuwt sels dat as er yn it ferline witten hie wat er no wit, dat er dan yn it Nederlânsk skreaun hie...Stjoer talint dat les ha wol nei it Colofon yn Amsterdam dêr't de taal fansels in plakje krije moat, mar dêr't it dochs foaral om de ferbylding giet. Goai se de wrâld yn en sjoch mar ris wat dat opsmyt.

It is al let. Ik sil op bêd mei in goed boek. Fantasy út Amearika, wiere literatuer.

Freed, 23 jannewaris

It is hjoed ferrekte moai waar en ik ha krekt de Ljouwerter lêzen. Blykber hat Durk faak mei Hylke Speerstra belle en sein: jonge, skriuw yn in it Nederlânsk, folle better. Hylke syn nijste boek is yn it Nederlânsk en giet oer Fryslân. It is in tema dêr't se yn it hinnehok wer oeren op omkeakelje kine. Yn it fraachpetear yn de Ljouwerter fan hjoed seit Hylke dat de Fryske literatuer yn de krisis sit en dat der eins mar mei ien is yn Fryslân dêr't mei prate kin oer literatuer... Durk.

Ik krij it hiel waarm, merk ik. De kachel moat mar wat leger foar't ik dit opskriuw en miskien soe ik der net iens papier oan fergrieme moatte. Krisis, ja, dikke krisis at skriuwers trochgean mei it skriuwen oer ús mytyske Fryslân as wienen der gjin wite skimmels en bonsaibeamkes? Is dat dan literatuer? Moatte wy krekt net Fryslân dwers trochmidden seagje en dan in nij hûs spikerje, lykas Omke Trinus ús al foarhâlden hat? Hylke seit dat wy útkomme moatte foar ús pretinsjes as skriuwers. Dat is wier, mar hoe en wêr? Yn it hinnehok sûnder ferbylding?

Godferdegodferde... Ik mei net flokke fan de dokter. Ik sil myn pinne yn 'e grêft smite foar't ik rare dingen doch. Ja, it is sa't Hylke seit: Friezen binne emosjonele minsken.

Moandei, 26 jannewaris

Ik ha mar wer frede mei myn pinne sluten. Nachts stie er dweiltrochwyt foar myn doar. Okee, sei er, en no skriuwe. Gewoan de wierheid op papier sette. Ja, sei ik en dêrom sit ik no mar achter myn p.c. wylst ik ek oer de giele strjitten hjir kuierje kin. Hjoed lies ik yn Trotwaer nûmer ien de Dwersreed fan Doeke. Doeke is hiel aardige jonge dy't hjir ek yn Grins wennet. Sa no en dan wiuwe wy en knikke wy inoar ta at wy inoar

[p. 63]

moetsje. Doeke skriuwt dat er in nachtmerje hie oer Durk. Durk goaide Doeke fan syn hege ivoaren toer ôf, omdat er net oan Durk syn hege literêre easken foldwaan koe. Hawar, ik sil begjinne mei de ôfbraak. Ik ha in moker kocht op 'e merk. Ik sil de obstakels foar de ferbylding kapotslaan. Fuort mei it hinnehok, de ivoaren toer en ús ‘mytyske’ taal. Miskien dat der dan wer romte komt. En moarn at de postrinder wer oanbellet, sil ik de doar iependwaan, yn syn brune eagen sjen en him útnoegje foar kofje. Ik sil him fertelle dat er sluven mei pompeblêden wol yn 'e grêft nukke mei.

Ik sil te kuierjen. It is hjoed wer moai waar. Ik wol gjin hin of geit mear wêze en tenei lês ik allinne noch mar fantasy.