De Tsjerne. Jaargang 1

[p. 350]

D.A. Tamminga:
Unrant yn Fryslan

Petear mei God. Fersen fan Gerryt Tsjerks Kooistra. Utjefte: T. Wever Frjentsjer 1946.

Dit skriftuer, dat in Frjentsjerter útjower op bêst papier en yn twa kleuren útfierd de wrâld yn stjûrt en dat de skriuwer neffens de ûndûbelsinnige ûndertitel Fersen neamt, kin men mar ien kant mei ut: de kant fan de papierkoer. Men kin it trochlêze, jin bisauwe en gnyskjend oergean ta de oarder fan 'e dei. Mar dit is gjin brosjure oer Fryske anneksaesjeplannen, gjin reklameboekje foar in dieredei, gjin útnoeging ta in houseparty fan anthroposofen. Dit is in bondel fersen. In bondel Fryske fersen, dy 't de pretinsje hat litteratuer to wêzen en dy 't jin troch de skyn fan serieuze, trochlibbe poëzij ferget op in bioardieling.

Wol men gjin bilies jaen foar de sterke forlieding en forfal ta bittere sarkasmen, dan kin in krityk op dizze fjirtjin kreas biprinte bledsiden net oars wêze as in protest tsjin de wansmaek en de profany.

Foarearst is dêr it wansmaeklike om op in sabeare-djipsinnige en ‘litteraire’ toan in birime forhanneling to skriuwen oer jins biswieren, net tsjin de geast fan 'e ieu, mar tsjin de daverjende dingen fan ús dagen, lyk as: baentsjejagerij, jildsucht, selsfoldienens, kanadezebreiden, yntellektualisme, poepehaet en de hjoeddeiske spjalting yn 'e ‘Gereformeerde Kerken in Nederland’. Lêstneamd konflikt wurdt dan werjown yn sokke strofen:

Hwant sûnt Jo Poep en oardiel fan ús namen,
Giet oer ús hûs it slimst fan alle dramen,(!)

Sûnt swarre wy by frij en sinodael
En alle divels dogge mei yn dit skandael...

In oar skandael, as it forbliuw fan 'e Alliearre troepen yn ús lân, wurdt nochris oeralhelle mei dizze fyngefoelichheden:

[p. 351]

 

Hwant dei 's op 't fjild, by laits en súkelade,

 

Hâldden de divels mei de troep parade,

 

 

 

En nachts, har hûs ûntflechtte yn in jeep,

 

Waerden hja skeind, ûs famkes, foar in reep...

 

 

 

En hat it ús - forjow dit ek mar Hear - wol iens bigreatte,

 

Dit fammeleger yn ús lân mei skeinde skerten...

Foarbyld fan wansmaek is ek de sabeare-dichterlike tael. It iene litterarisme byt bytiden it oare. Hie men nou in tige jong en bigjinnend publicist foar, dan koe soks noch by de jeugdsûnden en de bernesykten ûnderbrocht wurde. Mar hjir bisiket immen poëzij to skeppen dy 't dat neffens âlde Frisiajiergongen neist foech tweintich jier ek al bisocht. En as sokke litterarismen dan ek noch ôfwikselje mei de brykste banaliteiten, wurdt jins fortarringsorgaen wol dûbeld op 'e proef steld. Neidat men stroffele is oer wurden as: himeldouwe, klom'rich hert, wé-wurd, hertefraech, mammonboask en eigenbougerjochtichheit (= tabakstúntsje?), culminearret de dwaesheit yn in rigel as: ‘O hillige genede tsjoen... Wy wienen Griffermeard.’

Earnstiger as de wansmaek is lykwols de ûnhjirmlike profanaesje dy 't hjir bidreaun wurdt. Dit gerimel hat nota bene de foarm fan in gebet. De titel (dy 't trouwens plagiaet is) seit it al. Inkelde tsientallen kearen wurdt yn dit pear bledsiden de namme fan de Alderheechste oanroppen (better soe wêze en skriuw: oanfluite). Ik wol net ta deselde godslester forfalle troch mear rigels ta biwiis oan to heljen. Petearje mei God as mei in freon en neiste buorman koe wol dy Amerikaenske frontsoldaet yn it gedicht, dêr 't dizze samling syn titel oan ûntnadere. Mar by alle skynbere gemienssumens bleau dêrre de huver foar it mysteary biwarre, al wie de ôfstân mar in stap. Dizze skriuwer hat de ûngelokkige moed hawn dy iene stap to dwaen. Hwant God wurdt hjir net oanroppen út need en binearing wei, mar Hy wurdt der by roppen as de frijstelde fan in fakorganisaesje. En dat

[p. 352]

wylst dizze samling as motto draecht de oanhef fan it Folmakke Gebet: Jins Namme wurde hillige.

It feit, dat der in útjower is dy 't soks to merk bringt, is in nij biwiis foar de needsaek fan in forantwurdlike litteraire krityk, dy 't de geastlike smaekorganen opskerpet, de profanaesje bistriidt en dy 't fierders yn Fryslân rekken hâldt mei alle mûglikheden. Dit boekje is b.g. printe yn op syn minst trije staveringen.