Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Hekelende Verhaalen. Naar het Hoogduitsch van den Baron.... Wetzel, Kamerheer van haare Russisch Keizerlyke Majesteit. Iste Deel. Te Amst. by A.E. Munnikhuizen, 1779. in 8vo 195 bl.

't Is eene gegronde aanmerking van zeker Fransch Schryver ‘De vroegste Wysgeeren verwierven grooten roem, met de Menschen, de beginzels der Deugd, en de betragting van hunnen Pligt, te leeren. Maar welhaast heeft men, om zich te onderscheiden, deeze lessen te gemeen geworden zynde, een' tegen overgestelden weg ingeslaagen. Dit is de oorzaak der ongerymde Stelzels, enz.’ Wy mogen, in zekeren zin, dit zeggen op de Hekelende Schriften, toepassen. Het Hekelschrift

[p. 172]

heeft, in vroegeren tyde, gediend om de verstandloosheid en verkeerdheden der Menschen in een bespotlyk licht voor te stellen, al jokkende Waarheid en Drugd in te scherpen; oude, nieuwere en hedendaagsche Schryvers zyn hier in ook gelukkig geslaagd; doch men vindt 'er, die de Hekelpen opvatten, en, in stede van de schynvertooninge van Verstand, Deugd en Godsvrugt door te stryken, en naar verdiensten te gispen, Waarheid en Deugd hoonen, en door die schmde eere meenen in te leggen.

Deeze bedenkingen rolden ons ter penne uit zo als wy de Hekelende Verhaalen; Silvaans Bibliotheek of Geleerde Avontuurend, De Twist over het Gnaseg-chub, eene Geschiedenis uit een ander Waerelddeel; de Opvoeding der Moahi, geleezen hadden. Geestigheid daar aan te ontzeggen zou deeze Verhaalen te kort doen. Maar jammer dat men geestigst meent te weezen als men gebeurtenissen der Heilige Bladeren in een gespotlyk licht plaatst. Van verwarring der denkbeelden handelende, legt de Baron een zyner spreekeren deeze woorden in den mond. ‘Zou myn verstand niet verleegen staan daar ik die woorden hoor? Dezelve wemelen in het zelve rond gelyk rotten en muizen, of gelyk de reine en onreine Gedierten in den doek, die uit den hemel voor de voeten van den heiligen Apostel nedergelaaten werd.’

Wy zullen het by dit eene staaltje maar laaten, alzo wy het nodig nog nuttig vinden, meer van dien aart op te geeven. Genoeg zal het zyn de Gronden van Zedeleer van zynen Waarkeidspreeker hier nog te laaten volgen; om 'er het verderflyke van te ontdekken. ‘Ieder Mensch ontfangt van de natuur zekeren bepaalden grond tot den aanleg van zyn karakter: zyn lichaamlyk gestel werkt veele jaaren lang op zynen geest, eer hem door het onderwys eenige denkbeelden en grondstellingen kunnen ingeprent worden; geduurende all dien tyd word niet alleen de hoedanigheid en de graad zyner heerschende driften bepaald; maar hy wordt ook ondertusschen voorbereid, om zekere soort van indrukzelen ligter dan anderen aan te neemen. In deezen toestand treft hem het onderwys van zyne Leermeesters, van zyne Boeken, en van den ommegang met andere menschen; door alle deeze drie kanaalen vloeien hem eene menigte van denkbeelden toe, van welke echter geene andere byblyven, dan die met de schikking overeenkomen, welke het lichaam aan den geest reeds gegeeven heeft’. - ‘Onze begrippen van goed en kwaad, van 't geen begeerenswaardig of verwerpelyk is, groeijen allengskens uit die ry van indrukzelen, welke het lichaam en de uitwendige toevallen op ons gemaakt hebben, diensvolgens, in den grond genomen, uit onze neigingen: en waarin bestaat het zedelyke anders dan in de begrippen van 't geen wy vlieden, en 't geen wy begeeren moeten? - Verder; niet alleen hangen deeze tydelyke grondstellingen van den

[p. 173]

byzonderen natuurlyken aanleg der menschen af; maar ook hun uiterlyke staat verandert dezelve noodzaaklyk. - De eene staat veroorlooft zekere deugden niet, welke de andere noodzaaklyk vereischt; men vergelyke de lessen, die de Graaf van chesterfield in zyne Brieven aan den Jongen stanhohope geeft, met het onderwys, dat ieder braave en eerlyke Vader aan zynen Zoon, die voor de groote Waereld niet bestemd is, behoord te geeven; de eerste beveelt zyn' Zoon eigentlyk niets anders dan de fynste bedriegeryen, de fynste konst van liegen: de andere zoude den zynen tot het tegenovergestelde, als ongeveinsdheid, opregtheid en veele andere soortgelyke deugden aanmaanen. Beiden hebben zy gelyk. - Gy heeren Moraliston begint van agteren af aan; gy stoffeert eene pop met alle moogelyke deugden, die gy maar ergens vinden kunt, stelt die dan ten toon, en roept: Aan deeze moet men gelyk zyn! Waar toe dient het toch? - Op dat menschen van een' goeden inborst naar een doel zullen loopen, waar toe hen de adem ontbreekt, en zichzelven angstig kwellen, wanneer zy merken, dat zy dat doeleinde nimmermeer bereiken kunnen; of op dat anderen in 't geheel niet in de loopbaan der deugd treeden: om dat men den gantschen weg zo hobbelig maakt, en met zulke scherpe doornen hestrooit. Gy hebt al te zamen iets romanesk....

Myns bedunkens is de aangenaamste en vrolykste zedeleer zekerlyk de beste, de strengste en droefgeestigste, in tegendeen, de slegtste, die, gelyk nog onlangs iemand van eene goede zedeleer vereischte, alleen bittere en wrange geneesmiddelen voorschryft. - Wat my aangaat, ik wil gaarne voor eene dergelyke kuur bedanken. - Ik kan my ook met geene mogelykheid verbeelden, dat hy, die aan het geringste Insect eene volmaakte gelukzaligheid geschonken heeft, den Mensch alleen op deeze planeet zoude geplaatst hebben, om aldaar met vreezen en beeven, zonder ophouden, aan zichzelven te beitelen en te schaaven en zich geduurig te ontrusten: om dat hy geen allervolmaaktst standbeeld uit zichzelven vervaardigen kan. Thans volgt ieder Sterveling, in spyt van alle zedelessen, den weg langs welken de natuur en het noodlot hem geleiden, en indien deeze, gelyk tot nog toe geschied is, een ieder van ons op verschillende wegen brengen, zo is het niet te denken dat de alvermogende stem van een Moralist ons al te zamen op een' algemeenen weg zal kunnen lokken, enz.

In den Twist over het Gnaseg-chub maakt de Schryver eene aanmerking: ‘Al wie de geschiedenis der Christen kerk met aandagt bestudeerd heeft, zal zeer ligt begrypen kunnen hoe het daar mede gelegen was’. Wy willen wel bekennen, dezelve niet genoeg bestudeerd te hebben, om alles, wat in deeze Geschiedenis uit een ander Werelddeel voorkomt, toe te passen; doch

[p. 174]

genoeg om eenige vuile schimpende trekken klaar te bemerken.

De Opvoeding der Moahi schertst niet onaartig met eenige Stelzels der Opvoeding, schoon dikwyls in uitersten loopende, door geen der Stelzelschryveren in dit stuk bedoeld; en wie de evengemelde gronden der Zedeleere zich herinnert, zal van het Zedelyke dier Opvoeding geen verheevene begrippen-kunnen koesteren.

Moeten 'er meer stukjes van komen, wy wenschen ze pryswaardiger te vinden.