Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 4

[p. 55]

Het vierde boek van den Wapene-Martijn, door Hein van Aken.

Zie hier eindelijk het sedert lang beloofde vierde boek van den Wapene-Martijn.

Dit vervolg op Maerlants werk is ons slechts in één enkel handschrift bewaerd gebleven, dat te Antwerpen in 1825 op eene veiling van een groot gedeelte der bibliotheek van de oude abdy van Tongerloo en van het Museum der Bollandisten, gevonden⁽¹⁾ en door den bekenden engelschen boekverzamelaer R. Heber aengekocht werd. Deze gaf het ter leen aen Willems, die daeruit een paer stukken met het gesteendrukte facsimile van eene der bladzyden, in zyne Mengelingen van Vaderlandschen inhoud, mededeelde⁽²⁾. Na de dood van Heber kwam het in mijn bezit, en het leverde my den tekst van den Rinclus door Gielis van Molhem en Hendrik, dien ik in het derde deel van dit Museum opnam.

By eene nadere gelegenheid kom ik op dit handschrift te rug, zal het alsdan beschryven, en den inhoud nauwkeurig

(1) Het staet op den Catalogus niet eens aengeduid.

(2) Blz. 45. Dit dichte oec Jacob van Marlant, met facsimile van het blad, waerop dit stuk begint, en blz. 467. Dander partie vanden Spiegele Hystoriael.

[p. 56]

opgeven. Het zy genoeg hier aen te teekenen, dat deze Codex ook de drie boeken van Maerlants Wapene-Martijn bevat. Aen het einde van het derde boek staet het volgende: Hier es de derde boec ute, die xxxix Clauselen inheeft, ende elc Clausele xiii verse. Ende hier volcht de vierde boec ende dese indt op xix elc Clausule. Noch hier, noch elders is er iets te vinden, dat ons met den dichter van dat vierde boek bekend maekt; maer ik zal het nochtans aen Hendrik van Aken, wiens naem hier aen het hoofd staet, en van wien Jan Boendale reeds zegde:

Van Bruesele Heyne Van Aken,
die wel dichte conste maken,

op eene voldoende wyze kunnen toeëigenen.

Uit de laetste strofe van het stuk blijkt, dat het in 1299 geschreven werd. Alzoo Jakob van Maerlant in het volgende jaer in zeer hoogen ouderdom stierf, wordt het alreeds onwaerschijnlijk, dat hy op dat uiterste tijdstip van zijn leven, dit werk zou in het licht gezonden hebben. Doch, het stuk zelf levert talryke bewyzen op, dat er hier aen den gryzen Maerlant niet meer te denken valt.

Reeds by den aenhef, luidt het:

Jacob, die van Martene vant,
heeft mi gesent eenen brant,
die mi heeft ontsteken.

Dat is zoo veel te zeggen als: ‘Jacob, wiens geest de Martijns schiep, heeft my door zynen dichtgloed ontstoken.’

Aldus kon Maerlant van zich zelven niet spreken.

Verder, zonder gewag te maken van denkbeelden, welk juist met die van Maerlant niet strooken, bevat de vierde Martijn eenige plaetsen, waeruit men kan opmaken, dat het dichtstuk uit de pen van eenen Brabander gevloeid is. Zoo, wanneer hy aen

[p. 57]

de vorsten verwijt, dat zy het oor aen valsche vleijers leenen, zegt hy:

(st. 5)
Heetti Heinrec ochte Jan,

scuwet valsche geloven.

De schryver gebruikt hier by voorkeur de namen van Hendrik en Jan, omdat juist in Brabant drie Hendrikken en drie Jannen opvolgelijk heerschten.

Eenige nog meer beduidende regelen zijn die, waerin hy tegen Hugo Capet uitvaert, omdat deze den hertog van Lothrijk, aen wien, als afstammeling van Karel den Groote, de kroon van Frankrijk toekwam, verraderlijk te Louwen had doen vangen.

Al de oude chronyken van Brabant gewagen van dien aenslag van Hugo Capet op den hertog van Lothrijk gepleegd; maer een Vlaming zou zulke tael niet hebben gevoerd. De graven van Vlaenderen immers hadden ook aenspraek gemaekt op de fransche kroon, omdat zy, door Judith, echtgenoote van Baudewijn met-den-yzeren-arm, insgelijks van de Karolingers afstamden.

Zie hier eene derde nog meer beslissende plaets, waerin Jakob aen Marten vraegt wie de vorst is aen wien hy zoo verknocht is:

Merten, vrient, wie es die man,
daer ghi therte so legt an?

eest u lantshere?

eest die fiere hertoge Ian?

En de regels, die daer wat voorgaen:

Sijn vader was der eren winne;
sijn doot doet mi dat ic spinne

Seelans rouwe wagen;

in hebbe niet dant clagen.

zijn waerschijnlijk eene toespeling op de geschillen wegens de leenroerigheid van Zeeland tusschen Gwy, graef van Vlaenderen,

[p. 58]

en zynen schoonzoon, Floris V van Holland, ontstaen. Hertog Jan I van Brabant bemoeide zich met die zaek; hy trad als bemiddelaer op, en toen Floris gevangen werd genomen, was hy, om dezen op vrye voeten te kunnen zetten, gedwongen zelf als gyselaer te blyven, en moest een aenzienlijk losgeld betalen. Dit gebeurde ten jare 1289.

Aengenomen, dat de dichter een Brabander is, dan zal men dadelijk denken aen Hendrik van Aken van Brussel, die in de laetste helft der dertiende eeuw leefde, en, zoo als men uit Boendale leert, reeds vóór 1330 stierf. Zijn bloeitijd komt met het jaer 1299, waerin dat vervolg op Maerlants werk voltooid werd, zeer wel overeen.

Doch deze toeëigening aen den brusselschen dichter is geene bloote gissing; er komt in het stuk een vers voor, waeruit blijkt, dat van Aken wezenlijk de schryver van dat vierde boek is.

Nadat hy de eigenschappen van eenen volmaekten ridder breedvoerig uiteen gezet heeft: dat deze zoo door zyne geboorte als door zijn leven edel moet zijn, en dat hy in de steekspelen zyne bedrevenheid in het hanteeren der wapenen moet toonen, voegt hy er by, dat in vroegere tyden die drie hoedanigheden vereenigd waren, en, zegt hy, alsdan werd men ridder in Gods naem geslagen, na gezworen te hebben ‘te suvere alle blame:

(st. 40.)
Doe en mochte geen ridder sijn,
(dat orcondet tloy ende tgedichte mijn),

van lachterliken seden.

Dan volgt nog eene beschryving van de vroeger in zwang zijnde plechtigheden, die in zynen tijd in onbruik gevallen waren, en het luidt alsdan:

(st. 46.)
Op dit edel ordinieren,
daer ic soe sere na rame

huedt u, ende sijt goedertieren.

[p. 59]

Wel nu, het is bekend dat Hein van Aken, in onze tael een fransch gedicht overbracht, l'Ordene de Chevalerie⁽¹⁾, waerin al de pleegvormen by het ridderslagen gebruikelijk, nauwkeurig worden opgegeven, en dit ter gelegenheid van het gewaend bekeeren tot het Christendom van den koning Saladijn, die ter zelfder tijd in de ridderschap aengenomen werd.

Van Aken, die, zoo als wy zagen, in de laetste helft der dertiende en in de eerste der volgende eeuw bloeide, is sedert lang in onze middeleeuwsche letterkunde bekend. Stellig weet men thands dat hy 1^o De vertaler is van den Roman de la Rose, 2^o van l'Ordene de Chevalerie. 3^o Dat men aen hem de kinderen van Limborch en 4^o het vierde boek van den Wapene-Martijn te danken heeft.

By deze werken zullen er, meen ik, nog andere kunnen gevoegd worden; want later zullen in dit Museum de redenen worden opgegeven, waerom men hem als den vermoedelyken dichter mag aenzien van den Spiegel Historiael, die lang verkeerdelijk onder den naem van Lodewijk van Velthem doorging, en waervan tot hiertoe de ware schryver nog niet aengewezen is. Verder heb ik in het vorig deel van dit Museum gevraegd of men aen Hein van Aken mag denken voor het vervolg van den Rinclus. Ten laetste, en als by bloote gissing, zou ik de Frenesie, als eene dartele uitspatting van van Akens jeugd, toen hy nog student was, durven beschouwen.

Wat er ook van zy, na Maerlant moet Hein van Aken, door de talrijkheid en de verscheidenheid zyner werken, eene der voornaemste plaetsen onzer middeleeuwsche letterkunde bekleeden.

By den inhoud des vierden boeks van den Wapene-Martijn zal ik niet lang stil blyven. Men leze het stuk zelf.

(1) De fransehe tekst komt voor by Méon, Fabliaux et contes, D. I, bl. 59 en volg. - De nederlandsche by Willems, Belgisch Museum, D. VI, bl. 94 en volgende.

[p. 60]

Het zal dadelijk blyken, dal van Akens werk, voor de eerste strofen op het zelfde denkbeeld, dat Maerlant in den eersten Martijn ontwikkeld heeft, uitloopt, namelijk dat ‘Edelheit het eerebegrip heeft verloren.’ Toespelingen op Maerlants gemeld boek, als ook op dat Vanden lande van over-see, en zelfs op der Kerken claghe ontmoet men er in overvloede. Soms zijn het de zelfde bewoordingen.

De dichter, na eerst in het algemeen de grooten, omdat zy steeds de ooren voor vleijers open hebben, over den hekel gehaeld te hebben, verwijt aen de christene vorsten, dat zy het Heilige Land in de macht der Sarazynen lieten komen, en den val van Akers, niet beletteden. Met overdreven iever voor de kruistochten bezield, even zoo als talryke zyner tijdgenooten, randt hy niet alleen de koningen van Frankrijk en Engeland, maer tot de hoofden der Christenheid toe, met veel hevigheid aen.

Van Aken leefde in woelige tyden en te midden van de groote worsteling tusschen Engeland en Frankrijk, waerin ook een deel van Nederland betrokken was. Al die gebeurtenissen hadden stellig invloed op zijn schryven, en kunnen den warmen toon, die geheel zijn dichtstuk door heerscht, verklaren.

De dichter valt niet alleen tegen de koningen en vorsten uit; de Gemeenten, die des tijds by ons reeds zeer bloeijende waren, hebben ook hunne beurt:

(st. 30.)
Ghemeente dan es maer een vat,
daer men ute et ende at

goede spise ende caden.

De heren sitten op dat rat,
die Gemeente volcht den pat;

siet si die heren baden,

si willen mede waden.

‘Thands, zegt hy, heerscht de willekeur, waer vroeger de wet geëerbiedigd werd.’ Dan volgt vry breedvoerig, als in Maerlants

[p. 61]

eerste boek, de uitlegging over den oorsprong der lijfeigenschap, welke, zoo als men weet, aen den Saksenspiegel ontleend is.

Vervolgends beschrijft hy nauwkeurig al de hoedanigheden, welke een volmaekt ridder moet bezitten. Zulks is nogmaels een bewijs, dat dit vierde boek uit de zelfde pen gevloeid is als de Hugo van Tabarië door Willems uitgegeven⁽¹⁾.

Ten slotte drukt hy zyne spijt uit, dat de ridderspelen, door de koningen zelven uitgevonden, door hun niet meer gepleegd worden, en Jacob noopt zynen vriend Marten aen, om de deugden van eenen waren ridder te oefenen.

Doch ik zegde reeds hier boven, dat ik niet voornemens was geheel het stuk te ontleden. Ik bepael my tot het leveren van eenen tekst, dien ik met de grootste oplettenheid tegen het handschrift heb vergeleken.

Deze vierde Martijn zal den lof, dien Boendale aen van Aken toezwaeide, dat hy wel dichte conste maken, komen bevestigen.

(1) De hiervoren reeds aengehaelde vertaling van l'Ordene de Chevalerie.

Hier volcht de vierde boec ende dese indt op xix elc clausele.

1.
Jacop, die van Mertene vant,^{V. 1}
heeft mi gesent enen brant,

die mi heeft ontsteken.

Nu eest met mi also bewant,
het sal mi costen huus ende lant,

of ic saels mi wreken.

En es saphier noch dyamant,
vindickene in dat sant,

V. 1 M'tene.

[p. 62]

 

alsic wade over die beken,

10.

in wachte na negenen cant;

 

in treder op, bi Sente-Amant!^{V. 11}

 

al soude hi te stucken breken!

 

Die mi dus loepen toter hant¹³

 

ende toenen mi den fellen tant,

15.

op hen willic spreken;¹⁵

 

si willen wesen so faeliant,

 

die dus maken den parant;

 

alsic hare scip sie leken,

 

toegict den hoghen deken.

 

 

 

2.

20.

Constic fraye rime vinden,

 

ende op .xix. doen inden,

 

so woudic rime maken,

 

ende verdroeven diet verblinden,

 

ende valsche verraders seinden,^{V. 24}

25.

(al in dietscher spraken),

 

die ons die werelt sere binden²⁶

 

al met haren valschen sinden,

 

ende die doecht doen laken.

 

Woude ons God also bewinden,

30.

dat si hen selven weder kinden,³⁰

 

die in de archeit waken,

 

so woudies mi onderwinden,

 

ende hen hoge mere sinden,³³

 

die edelheiden smaken.

35.

Mi deert, dat si te hove spinden,

 

die trouwe noyt en minden;

 

in wils u niet messaken:

 

dit doet mi dicke waken.

 

 

 

3.

 

Helpe, Iacob, geselle mijn,

40.

sal trouwe lange verloren sijn,

 

ende hoe blijft si dus verloren?^{V. 41}

V. 11 tred'.

13 tot'.

15 hen.

V. 24 v'rad's.

26 w'elt.

30 hen... wed'.

33 hen.

V. 41 v'loren.

[p. 63]

 

Wanen quam ons dit venijn?

 

het doet orloge in schijn,

 

dat God wert versworen.^{V. 44}

45.

Jacop, toech de consten dijn,

 

proef daer na; niet en verdwijn⁴⁶

 

dijn herte in enegen toren.⁴⁷

 

Het drinct selc der heren wijn,

 

op die Seine en op den Rijn,

50.

die Iudas was geboren.

 

Edelre heren, herte pijn

 

na die doecht ende die gerijn,

 

du words daer toe vercoren.⁵³

 

‘Dits oppenbaer blicken de fijn’⁵⁴

55.

sprac Iacob ‘lieve Mertijn,⁵⁵

 

du vrages mi te voren,

 

ic segt di, wildijt horen.’

 

 

 

4.

 

Doe die heren ierst ontfingen^{V. 58}

 

des dorpers scat, ende omme gingen

60.

met haren valschen rade,

 

ende na doecht niet en wouden ringen,

 

daer si nu sere ave wringen,

 

doe vielen wi in die scade.

 

Hi es meester, diese nu sal dwingen⁶⁴

65.

die ons die valsche maren bringen;

 

goet raet comt ons te spade,

 

ic sie nu te hove singen,

 

te samen reien ende springen

 

die goede ende die quade.

70.

Nu wille hen God de werelt ingen;⁷⁰

 

hine can langer niet gehingen

 

hare boese dade.

 

Werde God! laet ons verdingen

 

onse mesdaet ende cringen.

75.

van desen loesen sade,

 

daer af comt ongenade.

 

 

V. 44 w't.

46 da'.

47 h'te.

53 da'.

54 oppēba'.

55 m'tijn.

V. 58 hē'ē.

64 meest.

70 hen.

[p. 64]

 

5.

 

Iacob, vrient, nu segt mi dan:

 

enen onedelen raetsman

 

hoe salic dien geloeven?

80.

Na dat ic mi bevroeden can

 

so leget vele verlies daer an

 

sinen here als te boven;

 

maer wie hi es of wiene wan,^{V. 83}

 

die iegen darcheit maect gespan,

85.

met hem soudemen hoven;⁸⁵

 

maer daer tfenijn ute ran,⁸⁶

 

die edelheit brachte in den ban,

 

die moeten sijn verscoven.⁸⁸

 

Verhuedt u, heren, in desen dan,⁸⁹

90.

heetti Heinrec ochte Ian,

 

scuwet valsche geloven;

 

hi dede alse een loes tyran,

 

die ons dit valsche webbe span,

 

daer trouwe mede es te cloven⁹⁴

95.

ende edelheit moet doven.

 

 

 

6.

 

Iacob, men siet nu in dlant,

 

dat edelheit gaet in hant

 

ende trouwe es al verloren.^{V. 98}

 

Daermen wilen trouwe vant,⁹⁹

100.

daer eest nu also bewant,

 

men wilt daer niemen horen,¹⁰¹

 

hine bringe gelt of goeden pant,

 

dan so es hi avenant,

 

siere stucken als te voren.

105.

Dus es edelheit in bant;

 

men vintse in water noch op sant,¹⁰⁶

 

sine hebben trouwe versworen.

V. 83 m'.

85 hē.

86 m'.

88 v'scoven.

89 v'huedt.

94 da'.

V. 98 v'loren.

99 da'.

101 da'.

106 wat'.

[p. 65]

 

God, die vant der edelheit cant,

 

blussche ons desen leeden brant,

110.

ochte hi sal ons versmoren.

 

Nu helpe, werde Heylant!

 

huedt ons vore sduvels tant,

 

ende helpt ons, Here vercoren!

 

ghi wordt om ons geboren.

 

 

 

7.

115.

God, die alle dinc vorsiet,

 

en sal u ontfermen niet

 

deser werelt verwerren;^{V. 117}

 

eest dat darcheit vorwert tiet,¹¹⁸

 

ende trouwe vorder achter vliet,¹¹⁹

120.

vroude sal ons merren.¹²⁰

 

Die menschen doen, om cleen geniet,

 

alse Iudas dede, die Gode verriet,¹²²

 

dies moechdi u wel erren;

 

dus moet in den helschen vliet

125.

ghemeenlec al dat boese diet,

 

daer die duvele berren.¹²⁶

 

O! werde God, ontferme u iet¹²⁷

 

dat dese iammer dus geschiet,¹²⁸

 

twi mogedi ons dus verren?¹²⁹

130.

Als yemen na die doget spiet,

 

comen Alsegers ende Griet,

 

die duvele met haren gherren,¹³²

 

die ons met sonden terren.^{V. 133}

 

 

 

8.

 

Merten, es een ionc of out,

135.

God geeft hem tweer wege gewout,¹³⁵

 

dat seit ons die Scrifture.

 

Doedi wel, God es u hout,

V. 117 w'elt.... v'w'ren.

118 vorw't.

119 vord' acht'.

120 m'rē.

122 v'riet.

126 b'rē.

127 w'de.

128 iam'.

129 v'ren.

132 gh'rē.

V. 133 t'rē.

135 hē.

[p. 66]

 

doedi quaet, u en helpt geen gout,

 

ghine moet in sduvels scuere.

140.

Weldaet loent God menechfout;

 

doedi quaet, ghi hebt die scout,

 

dits een seker cuere.^{V. 142}

 

Hi en es so edel noch so stout,

 

noch so vrome noch so bout,

145.

hine wacht deser avontuere.

 

Aldus sijn wi in een hout,

 

in een neder donker wout,¹⁴⁷

 

onder felle gebuere.

 

Merten, scemelheit behout

150.

ende verdiene dat hoge sout:

 

te scouwene Gods figuere

 

eewelec, sonder suere.

 

 

 

9.

 

Merten, ons seggen coroniken:

 

als Gode niet en willen wiken

155.

die erdsche creaturen,

 

so doet hi sine abolge striken,

 

beide ten armen ende ten riken;

 

dit valt noch tselker uren.^{V. 158}

 

Wilen dede hi dit wel bliken,

160.

hen en halp gescut, swert no piken,¹⁶⁰

 

grachte noch hoge mueren;

 

als hen God wilde beswiken,

 

worden si wel sciere te liken,

 

dit gaf hi hen ter cueren;¹⁶⁴

165.

hen en halp dammen no diken,

 

noch geen overmoedech priken,

 

God deedt al vervueren.¹⁶⁷

 

Onse wesen mach wel dien geliken,

 

dat wi ons leven dus besliken;

170.

ic vruchte God sal pueren

 

die werelt, tonsen sueren.¹⁷¹

 

 

V. 142 sek'.

147 ned' donk'.

V. 158 tselk',

160 hen, sw't.

164 hen.

167 v'vueren.

171 w'elt.

[p. 67]

 

10.

 

Jacob, vrient, ghi segt waer:

 

ons seit die Scrifture claer^{V. 173}

 

hoe God in hemelrikc

175.

sijn abolge keerde openbaer¹⁷⁵

 

op Luciferre, die aldaer

 

woude wesen sijn gelike,

 

ende der ingele menech paer¹⁷⁸

 

die overmoet trocken naer;¹⁷⁹

180.

dat rout hen ewelike.

 

Dies werp hise in den eeuschen vaer,¹⁸¹

 

in der leider pinen swaer,¹⁸²

 

binnen der hellen dike.¹⁸³

 

Overmoet was in hen caer;¹⁸⁴

185.

God en liet van hen daer boven niet een haer,¹⁸⁵

 

hine warpse in den slike.

 

Riese, domme herte, spaer!¹⁸⁷

 

overmoet es Gode onmaer;¹⁸⁸

 

helpt, God! dat ic di wike,

190.

so dat mijn weldaet blike.

 

 

 

11.

 

Aldus maecte overmoet

 

den quaden alre iersten woet,

 

also wijt vinden bescreven.

195.

Dienne anteren sijn onvroet;^{V. 195}

 

hen naket die helsche stoet,

 

daer rouwe in es becleven;¹⁹⁷

 

want hi menegen pine doet,

 

die sine werpt hi onder voet,¹⁹⁹

200.

hine can niet anders geven.²⁰⁰

 

Die hem dienen geeft hi spoet²⁰¹

V. 173 cla'.

175 ke'de opēba'.

178 d.'.

179 ov'moet.

181 w'p.

182 leid'.

183 d'.

184 ca'.

185 hen da'... ha'.

187 h'te.

188 ōma'.

V. 195 ōve̊t.

197 da'.

199 w'pt... ond'.

200 and's.

201 hē.

[p. 68]

 

te comene in die helsche gloet,

 

daer si altoes in sneven.^{V. 202}

 

Scemelheit, gi sijt goet,

 

die u dienen hebben den hoed

205.

in deewelike leven.

 

Helpt, God! dor u heilege bloet!

 

huedt ons vore sduvels broed,

 

dat wi werden verheven,²⁰⁸

 

daer dingele selen beven.²⁰⁹

 

 

 

12.

210.

O Maria! weerde maget,

 

vol gratiën ende onversaget,²¹¹

 

ghenade der creaturen,

 

daer u sone omme wert geiaget²¹³

 

ende gebonden ende gelaget

215.

in ere bittere uren.²¹⁵

 

Hort, Vrouwe, wat men u saget:

 

ghenadecheit es in u bedaget,

 

sonder enech mueren;

 

dit wetti wel ongevraget,

220.

dat gi des sonders soene draget.²²⁰

 

Hoe mochte wi els geduren,

 

Vrouwe! wie dat u gewaget

 

sine sonden ende claget,

 

daer af moettine pueren.²²⁴

225.

Nu es die werelt sere geplaget²²⁵

 

metten sonden ende vertraget,²²⁶

 

helpt, Vrouwe! dinen gebueren

 

in deeusche rike cueren!

 

 

 

13.

 

Berecht mi, lieve Iacop,

230.

sonder enegen loesen scop,^{V. 230}

V. 202 da'.

208 v'heven.

209 da'.

211 gr̄en.... ōv'saget.

213 da'.
w't.

215 bitt'e.

220 sond's.

224 da'.

225 w'relt.

226 v'traget.

V. 230 sond'.

[p. 69]

 

dies ic di sal vragen.

 

Twi sijn die heren also een dop^{V. 232}

 

wandelbaer, ende in walop?²³³

 

wien magic dit clagen?

235.

Si maken scoene haren top,

 

ende si sijn ydel als een rop,

 

wien mach dit behagen?

 

Si dragen wel in haren crop

 

tfenijn meerre dan .I. cnop.²³⁹

240.

Dit en sijn geen sagen,

 

dies moeten si in thelsche slop,

 

inder leeder duvele strop,²⁴²

 

dat sal hen wee bedagen.²⁴³

 

Wi sijn gevallen, helpt ons op,

245.

God! die den weerden Iob

 

ganset van sinen plagen;

 

sone mach ons niemen iagen.

 

 

 

14.

 

Merten, vrient, hets al verloren,^{V. 248}

 

ridderscap heeft hem versworen,²⁴⁹

250.

ende verloechent sijn trouwe,²⁵⁰

 

dies niemen en plach te voren;

 

noch salment vele swaerre horen,²⁵²

 

dies draecht mijn herte rouwe.

 

In kinnen niet so wel geboren,

255.

hine laet den dorper gaen tsiere oren;²⁵⁵

 

mi es leet dat ict aenscouwe.

 

Die doecht houwet dors met sporen

 

ende heeft de vlocht vercoren;²⁵⁸

 

men maect op hare die mouwe.

260.

Waerheit sayt nu hare coren,

 

daer wt wast wel menech doren,²⁶¹

V. 232 h'en.

233 wandelba'.

239 m're dan. I cnop, aldus; cop ware beter.

242 ind' leed'.

243 hen.

V. 248 v'loren.

249 ridd'scap.... hē v'sworen.

250 v'loechēt.

252 swa're.

255 tsi'e.

258 v'coren.

261 da'.

[p. 70]

 

dat es ons te nouwe.

 

Weerde God! dit moeti scoren;

 

ic vrochte die domp sal ons versmoren.^{V. 264}

265.

Helpt, Marie! vrouwe,

 

in desen nederen houwe.

 

 

 

15.

 

Helpe! over die valsche treken,^{V. 267}

 

dat heren metten monde spreken,²⁶⁸

 

dies si niet en minen;

270.

ende trouwe ende letteren breken.²⁷⁰

 

Weerde God! dit seldi wreken

 

met alte groter pinen.

 

Ghi hebt die sterre doen ontsteken,²⁷³

 

die ons wijst een swaer gebreken,²⁷⁴

275.

ic vruchte van veninen;

 

dat wi die doecht ie besweken,

 

mach ons rouwen alle weken.

 

God hi doedt ons scinen:

 

wi seilen in der valscher beken;²⁷⁹

280.

onse scep cranc sien wi leken,

 

duwe metten minen.

 

Mesdoen heeft ons gesteken,

 

dat onse herte es gereken²⁸³

 

in sonden, diese trahinen;

285.

wee hen! diese gerinen.²⁸⁵

 

 

 

16.

 

Iacop, vrient, ic moet u vraghen

 

van hogen dingen ende clagen,

 

seldi mi berechten?

 

Dese coninge leggen grote lagen;

290.

deen wilt den anderen veriagen,^{V. 290}

 

segt, selen si vechten?

V. 264 v'smorē.

V. 267 ov'.

268 h'en.

270 lett'en.

273 st're.

274 sw'

279 in d'.

283 h'te.

285 hen.

V. 290 v'iagē.

[p. 71]

 

Dan sal dengenen niet behagen,

 

die den fijn van hove dragen

 

ende edelheit vercrechten.

295.

Dit en sijn negene sagen:

 

dan moeten si die swerde dragen^{V. 296}

 

ende knive metten hechten;

 

en helpt geen sculen inder hagen.²⁹⁸

 

Ic vruchte het wert al verslagen,²⁹⁹

300.

God en wilt berechten.

 

God! here, nu moetti ons verdragen³⁰¹

 

beide van scanden ende van plagen,

 

ende ane u, Here! hechten³⁰³

 

met dinen lieven cnechten.

 

 

 

17.

305.

Wat helpt, Merten, dat gi vraecht^{V. 305}

 

war om God die werelt plaecht,³⁰⁶

 

dan heeft mi geen wonder.³⁰⁷

 

Die heren hebben so lange gedaecht,

 

dat wi van Akers sijn geiaecht;³⁰⁹

310.

kerstenheit geet onder.

 

De Heilege Kerke es versaecht,³¹¹

 

waer es hi, dient wel behaecht³¹²

 

ons wesen? dats besonder.³¹³

 

Mi deert dat edelheit cnaecht

315.

des dorpers cant ende verdraecht;³¹⁵

 

ic vruchte den euschen donder.³¹⁶

 

Ridderscap es nu vertraecht,³¹⁷

 

dorperheit es bat gemaecht,

 

ende gaet op den helschen vonder.

320.

O Maria! weerde maecht,

 

hoe es edelheit dus afgevaecht!

 

archeit es naem conder,³²²

 

dies benic vrouden sonder.

 

 

V. 296 sw'de.

298 īd'.

299 w't.

301 h'e.

303 h'e.

V. 305 m'tē.

306 w'elt.

307 wond'.

309 Ak's.

311 k'ke.. v'saecht.

312 wa'.

313 besōd'.

315 v'dcht.

316 dond'.

317 ridd'scap.... v'traecht.

322 cond'.

[p. 72]

 

18.

 

Hieromme, Merten, es begonnen,^{V. 324}

325.

dat wi geweten niet en connen

 

hoe die dinc sal inden.

 

Die soene es den Paeus ontronnen;

 

dorloge es also gesponnen,

 

hine caens hem niet bewinden.

330.

En sijn clerke, leeke noch nonnen,

 

sine mogen hen wel goets onnen³³¹

 

die ons die soene vinden,

 

sint Parijs ende Lonnen

 

dit sware orloge helpen tonnen,

335.

ende haren scat ontbinden.

 

Die aldaer werden verwonnen³³⁶

 

selen droefheit helpen bonnen,

 

die noyt de wise en minden.

 

Hine leeft niet onder der sonnen,³³⁹

340.

hine moge dengenen wanconnen,

 

die dus die werelt scinden³⁴¹

 

ende edelheit verblinden.

 

 

 

19.

 

Iherusalem ende Calephas

 

ende Akers, dat gewonnen was,^{V. 344}

345.

ende Suers, die goede stede,

 

en es Fransoys, Bihemere noch Sas,³⁴⁶

 

die daer heeft eens honts gebas,³⁴⁷

 

die houdt kerstennen sede.³⁴⁸

 

Nu maectmen der heidenen tas,³⁴⁹

350.

daer Maria selve genas³⁵⁰

 

tonser salechede.

 

Die werelt es broesscher dan glas;

 

die trouwe vint, hi soect gedwas;³⁵³

V. 324 M'tē.

331 hen.

336 alda' w'dē v'wōnē.

339 ōd' d'.

341 w'elt.

V. 344 Ak's.

346 Bihem'e.

347 da'.

348 da'.

349 k'stēnē.

350 da'.

353 w'elt.. broessch'

[p. 73]

 

dit es al waerhede.

355.

t Akers, seker sijt das,^{V. 355}

 

sloechmen die kerstene dore hare vas;³⁵⁶

 

dat was iammerhede.³⁵⁷

 

Wi sonden segel ende was;

 

mer niet en leden wi den pas,³⁵⁹

360.

wat men ons mesdede,

 

wine wouden daer niet mede.

 

 

 

20.

 

Nu soe bliket die waerhede,

 

die Huge Capet den hertoge dede,^{V. 363}

 

die here was van Lotrike³⁶⁴

365.

ende van Vrankerike mede.

 

Te Louwen vinc hine, in die stede,

 

herde valschelike,

 

binnen gherechten vriën vrede,

 

dies moet hi hebben den rede;

370.

daer scoerde hi onse coronike.³⁷⁰

 

dIngelsche coninc lach in gebede

 

iegen die heidene buten gelede,

 

men dede hem die ghelike.³⁷³

 

Dese coninc heeft ten derde lede

375.

siere nichten, dat es onsede.

 

Ic wille dat het blike,

 

wat ic heye ochte smede,

 

hoe na dat ic der waerheit trede,³⁷⁸

 

het valt al inden slike

380.

vanden hoegen dyke.

 

 

 

21.

 

Iacob, woudict al vertellen,^{V. 381}

 

in soude connen niet gespellen

V. 355 tak's.

356 k'stene.

357 iā'hede.

359 m'.

V. 363 h'toge.

364 h'e.

370 da'.

373 hē.

378 d' wa'ht.

V. 381 v'tellen.

[p. 74]

 

die mesdaet van den heren,^{V. 383}

 

die in darcheit sere swellen.³⁸⁴

385.

Si souden u wel sere quellen³⁸⁵

 

ende mi, woudic se weren.

 

Mi dunct dat alle herten vellen³⁸⁷

 

edelheit ende ave tellen,

 

ende en volgen niet der eren;³⁸⁹

390.

si volgen al der valscher bellen,³⁹⁰

 

den rechten wech ter leider hellen,³⁹¹

 

in dit lange beseren,

 

daer die duvele hen snellen³⁹³

 

ende die sielen swarlec scellen,

395.

ende met hen doen reeren.

 

Met luder stemmen ende met rebellen³⁹⁶

 

criten die sielen, na mijn tellen;

 

alsoe ons die wise leren,

 

so mogen wi ons wel ververen.³⁹⁹

 

 

 

22.

400

Roeme hevet sere mesdaen;

 

al seggic Roeme, wildijt verstaen,^{V. 401}

 

ic saelt u wel ontbinden;

 

ic meene den Paeus, sonder waen,⁴⁰³

 

ende die den hove ane gaen.

405.

ende alle doecht verblinden.⁴⁰⁵

 

Hier met es dOrdene bevaen,

 

dats Kerstenhede een wederstaen,⁴⁰⁷

 

dat wi wel ondervinden;⁴⁰⁸

 

dus es Vrankerike wel saen

410.

inden pas sere bestaen;⁴¹⁰

 

gherechtecheit gaet tinden.

 

Eest generael, eest gardiaen,

 

eest commendoer, bi Sente-Germaen!

 

het wilt al rijcheit prinden.

V. 383 h'en.

384 s'e.

385 s'e.

387 h'tē.

389 d'.

390 valsch'.

391 t'.

393 da'..hen.

396 lud'.

399 v'veren.

V. 401 v'staen.

403 sond'.

405 v'blinden.

407 k'stēhede.

408 ond'vinden.

410 s'e.

[p. 75]

415.

Wi lieten Kerstenheit verslaen,^{V. 415}

 

wine wouden ons niet reene dwaen

 

met hen, die Gode minden

 

ende den duvel scinden.

 

 

 

23.

 

Nu hebbic Roeme ende Vrankerike,

420.

ende die Ordene, des gelike,

 

een deel wel versproken.⁴²¹

 

Ondanc hebbe anderen wike:

 

Ingelant heeft sine coronike⁴²³

 

somwile sere te broken;⁴²⁴

425.

alsic Almaniën dor strike,

 

vindic herde iammerlike⁴²⁶

 

vele swaerre croken.⁴²⁷

 

Wat hulpet? ic wille dat blike.

 

Onse wesen leit inden slike,

430.

dat wilen woende op roken;

 

onse overmoet, onse geprike⁴³¹

 

ontvalt ons vanden hogen dike,

 

om dat wi Gods niet en roken.

 

Maria! maget suverlike,⁴³⁴

435.

bidt Gode, dat hi ons niet en beswike;

 

ic vruchte sere dat stoken,

 

daer die duvele coken.

 

 

 

24.

 

Waerheit, Merten, ghi versint^{V. 438}

 

dat dorpers herte lettel kint,⁴³⁹

440.

al hort sijt voren spreken.

 

Die sonde maect den mensche blint,

 

dat hi de doecht niet een twint

 

aen hem en can gereken.⁴⁴³

V. 415 k'stēht.

421 v'sproken.

423 ōdanc... ād'en.

424 s'e.

426 h'de iām'like.

427 swa're.

431 ou'moet.

434 su'like.

V. 438 m'tē.... v'sint.

439 h'te.

443 hē.

[p. 76]

 

God, onse here, heeft dicke gescint^{V. 444}

445.

de werelt, ende hare ane gesint⁴⁴⁵

 

loen van haren treken.

 

Wie es die ons tgaren spint?

 

wijf, man ende kint

 

es al eens onsteken,

450.

over see ende hier ontrint⁴⁵⁰

 

heeft geweest ende begint

 

van weken te weken.

 

Hadden wi Gode te tide gemint,

 

sone vruchten wi niet den swaren sint,

455.

nu vruchtic tgebreken;

 

verbolgen es de deken.⁴⁵⁶

 

 

 

25.

 

Merten, gi sijt herde bout,^{V. 457}

 

waren wi beide aldus stout,

 

het soude ons sere scaden.⁴⁵⁹

460.

En es niemen, ionc noch out,

 

wi en geven hem die scout⁴⁶¹

 

van sinen mesdaden.⁴⁶²

 

Merten, ochtu dichten wout,

 

laet dijn rime menechfout,

465.

dijn sin es verladen;⁴⁶⁵

 

du sijs in dat neder hout,⁴⁶⁶

 

dat dijn herte maket cout,

 

quade crude saden;

 

beter es sin dan gout.

470.

Verhuede di selven met gewout⁴⁷⁰

 

ende met Gods genaden;

 

doet di selven in dbehout;

 

minne vore dat water smout;⁴⁷³

 

es dijn herte verbraden,⁴⁷⁴

475.

wat selen di de caden?

 

 

V. 444 h'e.

445 w'elt.

450 ou'.

456 v'bolgē.

V. 457 h'de.

459 s'e.

461 hē.

462 m'tē

465 v'laden.

466 ned'.

470 v'huede.

473 wat'.

474 h'te v'braden.

[p. 77]

 

26.

 

Iacob, die bi rade doet,

 

dat hi doet es hem goet.^{V. 477}

 

Mi en mach geen dichten deren;

 

ic ben dies seker ende vroet,

480.

dat ic al mijn leven dichten moet

 

ende meest op die heren.⁴⁸¹

 

God moeter mi toe geven spoet

 

dor sinen lieven oetmoet,

 

sonder weder keren.⁴⁸⁴

485.

Hebbic sijn gratie metter vloet,⁴⁸⁵

 

al liggic hier onder voet,

 

hi sal mi ginder eren,

 

alse dat vuele valsche bloet

 

liggen sal in die gloet,

490.

in dat lange beseeren.

 

Helpt! God, in u behoed

 

settic minen sin ende minen moet;

 

ende helpt mi, Here, leren⁴⁹³

 

mijn scip ten besten keren.

 

 

 

27.

495.

Ay mi! Iacop, lieve minne!

 

van alden heren, die ic kinne,^{V. 496}

 

magic mi wel beclagen,

 

sonder van enen, daer es inne⁴⁹⁸

 

gerechte trouwe, na minen sinne,

500.

dies dar ic wel gewagen,

 

beide ten inde ende ten beginne.

 

Maria! maget, coninginne!

 

nu moettine verdragen.⁵⁰³

 

Hi es mijn here ten gewinne,⁵⁰⁴

505.

waer ic ride ochte rinne,⁵⁰⁵

V. 477 hē.

481 h'en.

484 sond' wed'.

485 gr̄e.

493 h'e.

V. 496 h'en.

498 sond'... da'.

503 v'dragē.

504 h'e.

505 wa'.

[p. 78]

 

God latene hem behagen.^{V. 506}

 

Hi es here over die sinne,⁵⁰⁷

 

sine macht en es niet dinne,

 

ic segt u sonder vragen;⁵⁰⁹

510.

sijn vader was der eren winne;⁵¹⁰

 

sijn doot doet mi dat ic spinne

 

Seelans rouwe wagen;

 

in hebbe niet dant clagen.

 

 

 

28.

 

Merten, vrient, wie es die man,

515.

daer gi therte so legt an?^{V. 515}

 

eest u lantshere?⁵¹⁶

 

eest die fiere hertoge Ian?⁵¹⁷

 

God verde hem den euschen ban,⁵¹⁸

 

ende moet hem geven ere!⁵¹⁹

520.

Jacob, iaet, ic segt u dan:

 

wat mijn herte ye omme ran,⁵²¹

 

ic wille dat ane hem mere.⁵²²

 

God late hem maken selc gespan,

 

dat hi winnen moet den dan,

525.

ende hi hem niet en besere,⁵²⁵

 

dien Huge Capet tonrechte wan,

 

doe hi dat vlaemsche orloge span,

 

alsoe ic in boeken lere.

 

Ic segt u, heren, also ict can,⁵²⁹

530.

dat ic hem geens goets en an;

 

ondanc hebbe ons dere,

 

nu ochte ten weder keren.⁵³²

 

 

 

29.

 

Merten, vrient, hoe mach dit sijn,:

 

te Roeme ducht men sere tfenijn,^{V. 534}

535.

dan es niet hier te lande?

V. 506 hē.

507 h'e ou'.

509 sōd'.

510 vad'... d'.

V. 515 da'..th'te.

516 lātsh'e.

517 h'toge.

518 hē.
v'de.

519 hē.

521 h'te.

522 hē.

525 hē.

529 h'en.

532 wed'.

V. 534 s'e.

[p. 79]

 

Jacob, lieve geselle mijn,

 

tusschen de Seine ende den Rijn

 

heeft mens goede gewande;

 

leider, dats wel anschijn,

540.

in walsch, in dietsch ende in latijn,

 

soe ees vol die hande.

 

Hoe meendi dit, lieve Mertijn,^{V. 542}

 

meendi daer verraders fijn⁵⁴³

 

ende menschen dore die scande?

545.

Jacob, swijch, ende niet en pijn,

 

om selke dinc niet en gerijn,

 

hueddi vore heren brande.⁵⁴⁷

 

Jacob, hout dat leven dijn,

 

en werre niet der heren twijn;⁵⁴⁹

550.

hueddi vore die tande,

 

buten der heren bande.⁵⁵¹

 

 

 

30.

 

Merten, waeromme doedi dat?^{V. 552}

 

ghi sijt den heren herde gehat⁵⁵³

 

van haren mesdaden.

555.

Beide op dlant ende in de stat

 

es de gemeente herde lat⁵⁵⁶

 

van doechden overladen.⁵⁵⁷

 

Jacob, vrient, wat segdi? wat?

 

die heren maken ons tgewat⁵⁵⁹

560.

in vromen ende in scaden;

 

ons en geleecht niet een blat

 

aen die gemeente; al heefse scat,

 

si doet hare versmaden.

 

Ghemeente dan es mer een vat,⁵⁶⁴

565.

daer men ute et ende at

 

goede spise ende caden.

 

De heren sitten op dat rat,⁵⁶⁷

 

die Gemeente volcht den pat;

V. 542 m'tijn.

543 v'raders.

547 h'en.

549 w're... d'.

551 h'en.

V. 552 wa'.

553 h'en h'de.

556 h'de.

557 ou'.

559 h'en.

564 m'.

567 h'en.

[p. 80]

 

siet si die heren baden,^{V. 569}

570.

si willen mede waden.

 

 

 

31.

 

Merten, wilen so waest goet:

 

dat men nu bi wille doet,

 

dedemen al bi loye;

 

dies benic seker ende vroet.

575.

Doe was trouwe ende oetmoet,

 

daer ic noch bi vervroye;^{V. 576}

 

nu comt veele ende hare broet⁵⁷⁷

 

met eenre herder groter stoet,⁵⁷⁸

 

ondanc hebse stroye.

580.

Men wrijft saechte haren voet,

 

men bringt hare iegen metter spoet⁵⁸¹

 

van coerne ende van hoye;⁵⁸²

 

die ons maken dese vloet,

 

ende veelen doen selc gemoet,⁵⁸⁴

585.

benemen die tornoye,

 

ende vererren Gode sijn bloet,⁵⁸⁶

 

ende striken in de helsche gloet.

 

Ic segt u wel, ghi moye,

 

ghi moet in sduvels coye!

 

 

 

32.

590.

Jacob, nu berecht mi dies:

 

du heefs des sins goeden kies,

 

berecht mi na dat loy,

 

welc was eer, nu besies,

 

liechstu mi, soe bestu ries,

595.

riddere ochte tornoy?^{V. 595}

 

Merten, vrient, wies vraechstu? wies?⁵⁹⁶

V. 569 he'n.

V. 576 da'.

577 veele, aldus.

578 h'der g'^ot'.

581 mett'.

582 co'ne.

584 veelen, aldus.

586 v'erren.

V. 595 ridd'e.

596 m'tē.

[p. 81]

 

Tornoy was eer, daer ute wies^{V. 597}

 

sekerlike dat oey,⁵⁹⁸

 

dat seggic di, bi Sente-Andries!

600.

daer darcheit bi nam groet verlies,

 

al hevet hare nu boy;

 

mer doe den heren ierst verwies⁶⁰²

 

trouwen, ende men hen inblies,

 

daer si bi worden moy,

605.

doe wert hare edel coren bies.⁶⁰⁵

 

Es dit waer, Merten, soe ghies.⁶⁰⁶

 

Noch vallen si indie vloy,

 

die niet en duchte vernoy.

 

 

 

33.

 

Lieve Iacop, lieve man,

610.

van ridderscape segt mi dan

 

ende van goeden dingen.

 

Segt hoe ridderscap began,^{V. 612}

 

laet hem leren dies niet en can,⁶¹³

 

ende gherne inden sin ontfingen;⁶¹⁴

615.

ende wanen dat ons quam die ban,

 

ende hoe ons edelheit ontran,

 

ochte si noch iet sal cringen.

 

Merten, vrient dijn vat es wan,⁶¹⁸

 

ende du heefs een vast gespan,

620.

hoe mochtic dat volbringen?

 

du ligs mi met vragene an,

 

al waric wijs als Sente-Jan,

 

het mochte mi wel ontlingen;

 

mer om dat ic u goets an,⁶²⁴

625.

ende u vrientscap ie gewan,

 

so willic, sonder singen,⁶²⁶

 

met herten hier na ringen.^{V. 627}

 

 

V. 597 da'.

598 sek'like.

602 m'... h'en... v'wies.

605 w't.

606 m'tē.

V. 612 ridd'scap.

613 hē.

614 gh'ne.

618 m'tē.

624 m'.

626 sond'.

V. 627 h'tē.

[p. 82]

 

34.

 

Merten, doe die edele God,

 

die hadde ende heeft al sijn gebod

630.

na sijns herten ghere,⁶³⁰

 

sach dat menscheleke lod,

 

so minde hijt sonder spot,⁶³²

 

dat es .I. seker mere.⁶³³

 

Doe hi gaf hem een hoge gebod,⁶³⁴

635.

twee sinne sueter dan een nod⁶³⁵

 

ende scarper dan een spere;

 

deen was wijs, dander sot;⁶³⁷

 

die hem hilt an dbeste lod,⁶³⁸

 

sijn sinne worden clere;

640.

die darcheit coes moeste int cod,

 

in der leider duvele bod,⁶⁴¹

 

daer ic mi af ververe.⁶⁴²

 

Hier rueric den edelen pot,

 

daer darcheit iegen maect getrod.⁶⁴⁴

645.

Nu hort alhier daffere⁶⁴⁵

 

der edelheiden were.

 

 

 

35.

 

Die de wijsheit doe ontfingen

 

brachte God te hogen dingen

 

al biden iersten Adame.

650.

Hi leerde hen lesen ende singen,^{V. 650}

 

ende hietse na die doget ringen,

 

ende weren arge scame.

 

Die der archeit wilde ontspringen,

 

hi quam wel te hogen dingen,

655.

ende gewan edelen name.

 

Die quade maecten selc gedingen,

 

oec wilden si die goede verdringen;⁶⁵⁷

630 h'tē.

632 sond'.

633 sek'.

634 hē.

635 suet'.

637 dād'.

638 hē.

641 in d' leid'.

642 da'... u'vere.

644 da'.

645 alhi'.

V. 650 le'rde hē.

657 v'dringē.

[p. 83]

 

mer het was ontame.^{V. 658}

 

Doe gincmen hen die werelt ingen,⁶⁵⁹

660.

hare wet besetten met coningen,

 

menschen sonder blame,

 

daer die coninge nu af wringen

 

ende hen metter archeit mingen,⁶⁶³

 

dies ic mi vergrame,⁶⁶⁴

665.

hoe gherne ict beter name.⁶⁶⁵

 

 

 

36.

 

Hier moechdi van rechte horen:

 

doe die coninge worden geboren,

 

berechtense hare landen

 

jegen die Gode hadde versworen^{V. 669}

670.

ende edelen name verloren,⁶⁷⁰

 

dier noch es goede gewande.

 

Die quade daden menegen toren

 

hen, die ter doecht worden geboren,⁶⁷³

 

met striden ende met brande.

675.

Men hadde noyt daer te voren,⁶⁷⁵

 

ja, van ridderen seggen horen,

 

in watere noch in sande.⁶⁷⁷

 

Ridderscap, dat hoge coren,

 

soude met rechte horen

680.

ten edelen Gods bande.

 

Men gaf hen wapene swert ende sporen,⁶⁸¹

 

den scilt, daer siere met souden versmoren⁶⁸²

 

der edelheiden scande

 

ende wreken Gods ande.

 

 

 

37.

685.

Het was sede doen te tide,

 

dien men vinc in enen stride,

 

hi moeste eygen bliven.

V. 658 m'.

659 hen... we'lt.

663 met'.

664 v'grame.

665 gh'ne... bet'.

V. 669 v'sworen.

670 v'loren.

673 hen.

675 da'.

677 wat'e.

681 hen.
sw't.

682 si'e... v'smoren.

[p. 84]

 

Ic segt, als die mi niet en vermide,^{V. 688}

 

dies so plach men wide ende side,

690.

dit dar ic wel bescriven:

 

doe orloechdemen met nide;

 

menech wert daer doe onblide,⁶⁹²

 

de manne metten wiven;

 

orsse, perde, diere gesmide,

695.

diere gewant ende edel side

 

moeste ande goede becliven.

 

o Weerde God! doet op al wide

 

uwe genaden, dat ic gebide

 

doeget, ende sie bedriven!

700.

Alsic die werelt dore lide,⁷⁰⁰

 

sie ic menege valsche pride,

 

die edelheit ontliven,

 

ende des lants verdriven.⁷⁰³

 

 

 

38.

 

Hort ghi, heren, dits waerhede:^{V. 704}

705.

eer men den riddere ridder dede,⁷⁰⁵

 

soe proefdemenne in drien manieren:

 

van sinne ende van gheboerten mede,

 

van lichamen, dats waerhede,⁷⁰⁸

 

daeromme dedemen tornieren.⁷⁰⁹

710.

Was een eygen, hem en halp geen bede⁷¹⁰

 

noch sin, noch vromechede,

 

hine mochte hem niet vertieren.⁷¹²

 

Al hadde hi sin ende edelhede,

 

was hi fadde in sijn lede,

715.

hi moeste den name vieren.

 

Al hadde een cracht ende rijchede,

 

was hi dwaes, hine quam niet mede

 

in ridderleke verfieren.

 

Ic segt bi des loys gelede,

V. 688 v'mide.

692 w't da'... ōblide.

700 w'elt.

703 v'driuē.

V. 704 h'en.

705 ridd'e.

708 wa'hede.

709 da'ōme.

710 hē.

712 hē.
v'tieren.

[p. 85]

720.

hadde een die drie, hi wert op tstede^{V. 720}

 

riddere gemaect goedertieren

 

jegen des dorpers versieren.

 

 

 

39.

 

Alsemen dese drie poente vant

 

ane den man, wert hi becant⁷²⁴

725.

riddere in Gods name.^{V. 725}

 

Men dede hen sweren ende geven pant⁷²⁶

 

sinen God, al metter hant:

 

te scuwene alle blame,

 

ende te verhuedene sijns heren lant;⁷²⁹

730.

wedewen, wesen, water, sant,⁷³⁰

 

bi leren van Adame.

 

Men dede hem ane een diere gewant;⁷³²

 

doe quam die coninc achemant,

 

hoe gerne ict dus name,

735.

ende segelde hem dan enen brant⁷³⁵

 

op sinen rechten arm te hant;

 

dat was hem wel bequame;

 

en was saphier noch dyamant,

 

soe fijn, soe fier, bi Sente-Amant!

740.

Deus! hoe ics mi scame,

 

dat ridders hen houden ontamen!⁷⁴¹

 

 

 

40.

 

Doe en mochte geen ridder sijn,

 

dat orcondet loy ende tgedichte mijn,

 

van lachterliken seden.^{V. 744}

745.

Nu verkeret, dats in schijn,

 

dies comt dorperlike venijn

 

te hove ongebeden.⁷⁴⁷

V. 720 w't.

724 w't.

V. 725 ridd'e.

726 hen.

729 v'huedene.

730 wat'.

732 hē.

735 hē.

741 hen.

V. 744 lacht'likē.

747 ōgebeden.

[p. 86]

 

Dit es emmer waer, Mertijn:^{V. 748}

 

tusschen der see ende den Rijn,⁷⁴⁹

750.

es trouwe al af getreden.

 

Die salege sueken haren fijn,

 

davonture scheerijt haren twijn

 

op den dach van heden.

 

Merten, scuwe dat valsche lijn⁷⁵⁴

755.

te minen wille, ende niet gerijn;

 

houti binnen vreden.

 

Merten, hout tgeloeve dijn,

 

om die Gods hulde pijn.

 

Edelheit es leden;

760.

die werelt es al besneden.⁷⁶⁰

 

 

 

41.

 

Jacob, wetti wat mi doet

 

beide pine ende toren moet,

 

logenen verdragen.^{V. 763}

 

Om dat mi doen die heren goet,

765.

al en eest niet metter spoet,⁷⁶⁵

 

verswigic vele sagen,

 

ic ben des seker ende vroet.⁷⁶⁷

 

Si eren nu der ulen broed,⁷⁶⁸

 

die valken teerne plagen;

770.

die goede liggen onder voet;⁷⁷⁰

 

reynardie heeft al den spoet,

 

ende es van groten magen.

 

Nu es der edelheiden hoed⁷⁷³

 

gheworpen in die Seeusche vloet;

775.

dat mach ons wel meshagen.

 

Ic vruchte der valscher werelt woed;⁷⁷⁶

 

sonden bringen swaer gemoet,⁷⁷⁷

 

droefheit ende plagen.

 

Wee hen, diese cnagen!

 

 

V. 748 emm'... m'tijn.

749 d'.

754 m'tē.

760 w'elt.

V. 763 v'dragen.

765 mett'.

767 sek'.

768 d'.

770 ōd'

773 d'.

776 valseh' we'lt.

777 swa'.

[p. 87]

 

42.

780.

Jacop, haddics van u pant,

 

ic soude geloven al te hant,

 

dat du mi heeft geraden

 

te makene rime sonder bant.^{V. 783}

 

tGepeis loept mi so ter hant,⁷⁸⁴

785.

rouwe heeft mi verladen.⁷⁸⁵

 

Ic vinde in water ende op tsant,

 

menegen here achemant,

 

die al trect ten quade.

 

Boerden, die sijn wel becant,

790.

daer met wint men diere gewant;⁷⁹⁰

 

in siese niet versmaden.⁷⁹¹

 

Ic sie overal in dlant

 

den heren toegen fellen tant⁷⁹³

 

ende an die archeit bladen.

795.

Eest here, pape of seriant,⁷⁹⁵

 

in al des lants omme rant,

 

sie ic se mede waden

 

met die der werelt scaden.⁷⁹⁸

 

 

 

43.

 

Merten, dies en radic niet,

800.

dat gi ane die bordene tiet;

 

trect altoes ten besten;

 

archeit scuwet ende vliet,

 

peist om dat hoge geniet

 

te comene ten lesten.

805.

Al doen di heren nu verdriet,^{V. 805}

 

het es menegen man geschiet,

 

ghi selt ane Gode vesten.

 

Verdraecht altoes dat boese diet,

V. 783 sōd'.

784 t'.

785 v'laden.

790 da'.

791 v'smaden.

793 dē he'n.

795 h'e.

798 d' w'elt.

V. 805 v'driet.

[p. 88]

 

vergeeft hem, die u ie verriet,^{V. 809}

810.

het quam wt quaden nesten.

 

Lieve Merten, dat vorsiet:⁸¹¹

 

sonden bringen swaer geniet,⁸¹²

 

dies seldi u bewesten.

 

Hi sal noch vallen inden vliet

815.

wie dat anderen noyt verriet;⁸¹⁵

 

die duvele selense besten

 

met harre spisen mesten.

 

 

 

44.

 

Edel Iacob, gi segt waer;

 

maer mijn herte es mi soe swaer,^{V. 819}

820.

om dat ic ben arm van goede;

 

de heren trocken mi bat naer,⁸²¹

 

ende eerden mi al oppenbaer

 

ende hieten mi ‘die vroede;’

 

doe mijn stucken waren claer

825.

ende ic hen diende hier ende daer,⁸²⁵

 

nu benic uten spoede.

 

Ic soeke trouwe in weet waer,

 

in canre vinden niet een haer;⁸²⁸

 

ic ligge onder die roede.

830.

Ranspoet, rouwe ende vaer⁸³⁰

 

sijn mijns worden gewaer,

 

ende vinden mi sonder hoede.

 

Ic ende verlies wi sijn een paer;

 

ranspoet trect ons in sinen caer,

835.

hoe cleene ics mi vermoede⁸³⁵

 

ghelucs van selken broede.

 

 

 

45.

 

Berecht mi, Iacob, derre dinge:^{V. 837}

 

waeromme die coninge⁸³⁸

V. 809 v'geeft hē.

811 m'tē.

812 swa'.

815 and'en.. v'riet.

V. 819 ma' mīj̄ h'rte.

821 h'en.

825 da'.

828 ha'.

830 va'.

835 v'moede.

V. 837 d're.

838 wa'om̄e.

[p. 89]

 

tornieren niet en mogen;

840.

en make mi geen gespringe,

 

berecht mi sonderlinge,^{V. 841}

 

het sal mi verhogen.⁸⁴²

 

Merten, ghi wilt, verre ende inge,⁸⁴³

 

vragen mi, die u niet en dwinge,

845.

des hebdi oyt geplogen.

 

En helpt niet, dat ict u linge:

 

coninge maecten dat gedinge;

 

mer het es nu bedrogen.⁸⁴⁸

 

Ic, die mi met u minge,

850.

verhuedt dat ic u niet en dringe,⁸⁵⁰

 

houdt u, waert ongelogen.

 

Hort, Merten, hoe ict volbringe:

 

dedele wapene, de stalen ringe

 

gaven coninge vermogen,⁸⁵⁴

855.

graven ende hertogen.

 

 

 

46.

 

Coninge daden ierst tornieren,

 

hoven eeren ende iostieren,

 

ende vonden ridders name.^{V. 858}

 

Ic moet u al dore visieren;

860.

ic doet gerne in manieren,

 

dat u si bequame.

 

Waerdi vroet, gi soudt verfieren⁸⁶²

 

op dit edel ordinieren,

 

daer ic soe sere naer rame.⁸⁶⁴

865.

Huedt u, ende sijt goedertieren,⁸⁶⁵

 

dat u die dorpers niet en verscieren;⁸⁶⁶

 

scuwet alle blame;

 

ghi selt vasten ende vieren.

 

Sidi quaet, gi selt vertieren,⁸⁶⁹

V. 841 sōd'lige.

842 v'hogen.

843 m'tē... v're.

848 m'.

850 v'huedt.

854 v'mogen.

V. 858 ridd's.

862 v'fieren.

864 da'.... s'e.

865 goed'tierē.

866 v'scierē.

869 v'tieren.

[p. 90]

870.

dat leerde God Adame.

 

Wine slachten niet der mieren,

 

wi slechten bat den boesen dieren,

 

wi hebben alle lame.

 

Hoe sere ics mi scame!

 

 

 

47.

875.

In diaer ons Heren, dats waer,^{V. 875}

 

een min dan dertienhondert iaer⁸⁷⁶

 

wert dese rime vonden

 

van enen, die wel menegen vaer

 

doechde, stille ende oppenbaer,⁸⁷⁹

880.

met valschen orconden.

 

Heren waren hem te swaer,⁸⁸¹

 

omme dat hi dicwile wert gewaer⁸⁸²

 

harre quader sonden,

 

ende hise spaerde niet een haer,⁸⁸⁴

885.

hine verweet hen, hier ende daer,

 

te wel meneger stonden.

 

Gherechtecheit sal maken maer⁸⁸⁷

 

wie doncker es ende claer,⁸⁸⁸

 

ende die valsche wonden.

890.

Die heren mesdoen, Merten, spaer,⁸⁹⁰

 

en valle niet in haren caer,

 

latet den genen gronden,

 

dien de dinc gemonden.

Nota:
Hier es tfierde Mertens boec ute, dat in heeft .xlvii. clauselen ende elke van .xix. versen.

V. 875 h'en... wa'.

876 hōd't.

879 oppēba'.

881 h'en... hē... swa'.

882 w't gewa'.

884 ha'.

887 ma'.

888 dōck'... cla'.

890 h'en... m'tē.