Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1956

[p. 291]

Uitgave-techniek van middeleeuwse teksten

1. - Beschrijving van het Handschrift.

a) Voor de oorkonden geve men op: of het stuk op papier of perkament is geschreven, versozijde inbegrepen; de afmetingen van blad en bladspiegel; het aantal regels; het aantal zegels en de aard van de zegels (uithangend, vastgehecht met enkele of dubbele strook perkament, met koord, zijde, ofwel opgeplakt); alle andere opmerkingen aangaande de toestand van het stuk (goed of slecht bewaard, gaten, enz.).

b) Voor de literaire teksten: papier of perkament, bewaarplaats (ev. met no. van catalogus); ev. datering; aantal katernen; afmetingen van blad en bladspiegel; aantal kolommen; aantal regels; paginering, signaturen, reklamen; inhoud met opgave van beginen eindfolio; spelling en schrift; leestekens; afkortingen; watermerk; band; geschiedenis van het handschrift.

2. - Afkortingen.

a) Waar het oorkonden geldt, zullen alle afkortingen worden aangegeven en opgelost. De opgeloste afkortingen zullen altijd cursief worden gedrukt.

b) Bij eerste uitgaven van literaire teksten ga men te werk zoals sub a); bij andere geve men in de inleiding rekenschap van de opgeloste afkortingen.

3. - Gebruik van Oude of Moderne Lettertekens.

a) Voor oorkonden wordt niet genormaliseerd: dus geen u voor v, geen v voor u, geen i voor j, geen j voor i, terwijl ook ii, ij, y (zonder punt) y (met punt) en y (met twee punten) steeds uit elkaar dienen gehouden.

In zijn Inleiding zal de uitgever duidelijk en volledig het systeem van zijn tekst beschrijven, gebruikt met betrekking tot die en dergelijke teksten (b.v. ook lange en ronde s, r-soorten, acutusteken enz.). Andere ongewone letterverbindingen, waarvan de fonetische waarde bij de huidige stand onzer kennis minder of niet vaststaat, moeten behouden blijven;

[p. 292]

b) Bij eerste uitgaven van literaire teksten ga men zoveel mogelijk te werk zoals sub a); bij andere verantwoorde men het genormaliseerde in de inleiding.

4. - Gebruik van Hoofdletters; Interpunctie; Aaneenschrijven of scheiden van Woorden.

e hoofdletters die in het handschrift staan zullen behouden blijven, zelfs waar ze in strijd schijnen met onze moderne interpunctie-gewoonten. Hoofdletters, die de uitgever zelf aanbrengt, zullen cursief gedrukt worden, zowel bij eigennamen als bij wat de moderne uitgever voor het begin van een nieuwe volzin houdt. Wat persoons- en plaatsnamen in oorkonden betreft, deze zullen op een duidelijke wijze, b.v. door spatiëring, dienen uit te komen.

Wat de interpunctie zelf betreft, zullen de zeldzame leestekens van het hs. moeten bewaard blijven, met dien verstande dat de uitgever, indien hij het wenselijk acht, zijn moderne interpunctie op een duidelijk herkenbare wijze mag aanbrengen.

Aan de woorden, die wij nu aaneenschrijven, doch die in de tekst gescheiden zijn of omgekeerd, brenge men geen verandering aan. Ook dat behoort tot het middeleeuwse taalbeeld. Alleen wanneer misverstand kan ontstaan, zou hiervan mogen afgeweken worden, mits verantwoording. Waar twijfel bestaat, beslisse de uitgever.

Inzake oorkonden is modernisering dus zo goed als uitgesloten. Ook mag een oude literaire tekst, in een wetenschappelijke uitgave, zijn eigen karakter niet verliezen. In niet-wetenschappelijke uitgaven valt de modernisering te verantwoorden.

5. - Nummering van de Regels.

a) In oorkonden kan de nummering alleen een practisch doel hebben: ev. verificatie vergemakkelijken en bij het opstellen van een glossarium de verwijzingen opgeven onafhankelijk van de gedrukte tekst. De nummers in de tekst zijn echter hinderlijk voor het oog. Beter ware het, ze te vervangen door een ander teken, een kleine vette streep boven de regel of een dubbel streepje, zoals bij de beschrijving van oude drukken gebeurt, en de nummers in margine aan te brengen;

[p. 293]

b) In nieuw ontdekte lezingen van bepaalde literaire teksten brenge men, liefst aan de rechterzijde ervan, een tweede nummering van de regels aan, welke overeenkomt met die van een reeds bestaande standaarduitgave.

6. - Toevoegsels en Weglatingen.

Gewone haakjes ( ) zal men bezigen volgens het moderne gebruik, d.w.z. als interpunctieteken.

Men zette tussen vierkante haakjes [ ] de woorden of delen van woorden door de uitgever bij de tekst van het document gevoegd (verdwenen letters, ontcijfering van eigennamen die in het hs. door beginletters aangeduid zijn, enz.).

Gebroken haakjes 〈 〉 worden voor de interpolaties gebruikt.

Leemten in de tekst zal men met punten aanwijzen: ... (met zoveel punten als er letters verdwenen zijn, wanneer het om een leemte in een woord gaat). Een noot zal de nodige inlichtingen geven over de belangrijkheid van de leemte en over de aard ervan (vlekken, gaten, rasuren).

Door de uitgever weggelaten tekstdelen zullen door een reeks streepjes --- aangeduid worden.

7. - Voetnoten.

Bij de voetnoten make men onderscheid tussen de noten die slaan op alles wat betrekking heeft op de staat en het afdrukken van het origineel, en de noten betreffende de tekstverklaringen. De eerste gaan voorop.

8. - Glossarium.

Met het oog op de studie van de Nederlandse woordenschat worde bij elke door de Academie bezorgde uitgave van middeleeuwse teksten een glossarium gevoegd, inz. voor de oorkonden.

Hoe is het glossarium op te vatten? Wil men geen half werk verrichten, d.w.z. niet verplicht worden later weer opnieuw te beginnen, dan moet het zoveel mogelijk volledig zijn en alle gewone en afwijkende vormen bevatten met opgave van de datering en de nodige verklaring. Men kan inderdaad nooit vooruitzien, waartoe een bepaalde vorm dienen kan of welk taalkundig feit

[p. 294]

op een zeker ogenblik daardoor kan belicht worden. Niet alleen de zeldzaamheid, doch ook de frequentie van een woord of een vorm is van belang voor de taalstudie en de taalgeografie.

Men zal nooit een definitief beeld van het Mnl. kunnen verkrijgen, indien men voortgaat gedeeltelijke glossaria op te maken.

Wat de redactie van het glossarium betreft, de woorden moeten in hun originele spelling worden opgenomen, en niet genormaliseerd. Bij eventueel te grote afwijkingen kan door een kopwoord in moderne spelling naar het origineel worden verwezen.

9. - Taalstudie.

Het glossarium is tevens de grondslag voor de studie van klankleer, vormleer en syntaxis. Alle gegevens zijn er verzameld en die kunnen niet alleen dienen voor de behandelde tekst zelf, maar ook voor de studie van andere reeds uitgegeven of nog uit te geven documenten.

1956.