De Vlaamse Gids. Jaargang 41

[p. 55]

Staatkundige Vraagstukken
Het individu ten opzichte van het Volkenrecht
door R. Baeyens

DE toestand van het individu in het internationaal leven is het onderwerp van een recente studie geschreven door Jacqueline Rochette, doctor in de rechten en gediplomeerde van het Universitair Instituut voor hogere internationale studiën te Genève. Het werk draagt als titel: L'Individu devant le droit international, en is uitgegeven door de Editions Domat Montchrestien, 160, rue Saint-Jacques te Parijs (1956, 176 bladzijden, 520 Franse frank).

In een eerste deel verklaart de auteur hoe het individu maar langzaam tot het bewustzijn gekomen is van zijn essentiële rechten en deze dan tracht te beschermen door ze in de grondwettelijke teksten te doen opnemen. Als mijlpalen in deze eeuwenlange evolutie gelden een vijftal omwentelingen die respectievelijk plaats hebben in Engeland (strijd tussen vorst en parlement van de Magna Charta van 1215 af), in Noord-Amerika (Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 en Grondwet van 1787), in Frankrijk (Déclaration des droits de l'homme et du citoyen van 1789 - Grondwet van 1848) en, ten slotte, in Rusland (communistisch regime sedert 1917). Wat deze laatste revolutie betreft, kan echter worden betwijfeld of individuele rechten kunnen worden aangevoerd tegen de almachtige staatsmachine.

Ook op het internationaal plan verkrijgt het individu, door bemiddeling van de staten, de bescherming van zijn vrijheidsrechten. De eerste bemoeiingen van het Volkenrecht betreffen hetzij de protectie van vreemdelingen in bepaalde staten, aldus de capitulaties in de Oosterse landen vanaf de XVIIe eeuw, hetzij de bescherming van de eigen onderdanen van bepaalde staten, met name de christenen in het Turkse Rijk tijdens de XIXe eeuw. Een ander treffend voorbeeld, na de eerste wereldoorlog, is de bescherming van de rechten der minderheden in de Balkanstaten door de Volkenbond. Al deze interventies zijn zovele inbreuken op het dogma van de absolute soevereiniteit der staten.

Het tweede gedeelte van het boek onderzoekt de geleidelijke integratie van het individu in de internationale rechtsorde.

[p. 56]

De internationale gemeenschap streeft er naar de materiële toestand van de enkeling te beschutten en te verbeteren. In die zin worden tijdens de XIXe eeuw multilaterale verdragen gesloten tot bestrijding van de slavenhandel, van de vrouwenhandel, van de handel in verdovende middelen enz. De Volkenbond beijvert zich om de ongelukkige toestand van de vluchtelingen te verhelpen. In 1920 wordt een thans nog bestaand organisme opgericht, waarin nevens de vertegenwoordigers der regeringen ook afgevaardigden van werkgevers en werknemers zitting hebben: de Internationale Arbeidsorganisatie. Na de tweede wereldoorlog kent deze strekking een nieuwe en veelomvattende activiteit in het kader der Verenigde Naties. Talrijke instellingen worden in het leven geroepen, onder meer de Organisatie voor de opvoeding, de wetenschap en de cultuur (UNESCO), de Organisatie voor de voeding en de landbouw (FAO), de Wereldorganisatie voor gezondheid (WHO) en de Internationale Organisatie voor de vluchtelingen (IRO).

Ook wordt een bijzondere nadruk gelegd op de rechten van de Mens. Het vertrekpunt wordt in 1941 gegeven door president Roosevelt, die aan het Congres zijn programma van de vier vrijheden voorlegt: vrijheid van gedachten en van godsdienst, geen economische nood, geen angst voor agressie. Deze principiële vrijheden zijn verder opgenomen in het Atlantisch Handvest (1941), de Verklaring van de Verenigde Naties (1942) en in het te San-Francisco op 26 juni 1945 ondertekend Handvest der Verenigde Naties (zie Inleiding en artikelen 1, 13, 55, 62 en 76). Het nader bepalen dezer rechten alsmede hun practische bescherming worden in 1946 door de Economische en Sociale Raad opgedragen aan de door hem opgerichte Commissie voor de Rechten van de Mens. Een Universele Verklaring van de Rechten van de Mens⁽¹⁾ wordt door deze Commissie opgesteld en op 10 december 1948 door de Algemene Vergadering van de UNO goedgekeurd. De Verklaring moet nu worden aangevuld door internationale verdragen, die aan deze tamelijk idealistische opsomming van rechten bindende kracht toekennen. Tot nog toe zijn de Verenigde Naties in dit opzet niet geslaagd.

Wat nu de op de enkeling rustende volkenrechtelijke verplichtingen betreft, kan worden gewezen op het feit dat hij persoonlijk verantwoordelijk is voor de door hem gepleegde oorlogsmisdaden. Deze aansprakelijkheid werd vastgelegd in het Handvest van Nuremberg (1945) en door het Internationale Militaire Gerechtshof in 1946 toegepast. In hetzelfde verband dient nog vermeld te worden het Verdrag inzake voorkoming en bestraffing van genocide (groepsvernietiging) dat op 9 december 1948 door de Algemene Vergadering van de UNO werd aangenomen⁽²⁾. Pogingen zijn ook ondernomen om een Internationaal Strafwetboek te stellen en een Internationaal Strafgerechtshof op te richten.

(1) Gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 31 maart 1949, bl. 2488-2490.

(2) Goedgekeurd door de wet van 26 juni 1951 (Belgisch Staatsblad van 11 januari 1952, blz. 210-215).

[p. 57]

In haar conclusie onderstreept Juffrouw Rochette dat een vredig samenleven, in de internationale familie, de eerbiediging verElst, door alle staten, van de rechten van de Mens. Kan dit niet worden verwezenlijkt, dan ligt de voornaamste oorzaak van de mislukking in de remmende werking van het Russische blok.

_**_*

L'Individu devant le droit international is een interessant boek, klaar en bondig geschreven en dat de lezer precies inlicht over een zeer actueel probleem.

Zo de moderne auteurs van internationaal publiek recht vrij algemeen aanvaarden dat het individu rechtssubject, d.i. titularis van rechten en verplichtingen, van volkenrecht is, toch moet worden vastgesteld dat de teksten hem slechts uitzonderlijk die hoedanigheid toekennen.

Twee recente verdragen, door Juffrouw Rochette niet onderzocht, verdienen echter in het volle daglicht te worden gesteld. Het Verdrag d.d. 18 april 1951⁽³⁾ tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (artikelen 33 tot en met 35) kent aan de ondernemingen - het betreft hier dus geen staatsorganen - in bepaalde omstandigheden het recht toe vóór het Hof een beroep tot nietigverklaring of tot schadevergoeding in te stellen tegen beslissingen van de Hoge Autoriteit. Het Verdrag tot bescherming van de rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden⁽⁴⁾, dat op 4 november 1950 ondertekend werd door de staten-leden van de Raad van Europa, laat ‘ieder natuurlijk persoon, iedere (andere dan een regerings-)organisatie of iedere groep van particulieren’ toe een verzoekschrift te richten tot de Europese Commissie voor de rechten van de Mens (artikel 25). Echter kunnen zij niet persoonlijk een zaak aanhangig maken bij het Europees Hof voor de rechten van de Mens (artikel 44).

Uit deze laatste tekst blijkt dat de internationale protectie van bepaalde rechten van de enkeling in het kader van de Raad van Europa toch wat verder gevorderd is dan op het wereldplan. Maar hier zijn de moeilijkheden dan ook aanzienlijker waarmede de Verenigde Naties te kampen hebben om de kloof tussen de Westerse en de Slavische levensopvatting te overbruggen, en tot overeenstemming te komen over een gemeenschappelijk idee betreffende de verhouding individu en staat, met name hun respectieve rechten en plichten.

(3) Goedgekeurd door de wet van 25 juni 1952 (Belgisch Staatsblad van 6 augustus 1952, blz. 5606-5661).

(4) Goedgekeurd door de wet van 13 mei 1955 (Belgisch Staatsblad van 19 augustus 1955, blz. 5028-5049).