De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 58]

Mon Devoghelaere
Over jazz, en als het kan ook even over pop en zo

De nu volgende tekst is de zo getrouw mogelijke weergave van wat ik op ‘De dagen van de Vlaamse Gids’ vertelde.
Ik had geen pasklare tekst bij, maar beschikte slechts over een vaag schema, wat losse nota's en een achttal platen.
Door voor de vuist weg te praten maakte ik immers jazz: ik improviseerde op een thema, toevallig de jazz zelf.
Die solo werd niet op plaat of band vastgelegd. Je had er moeten bij zijn. Wat volgt is slechts een onvolledige transcriptie.

Sundial - Keith Jarrett (comp, solo-p) ECM 1091, kant III

Dit fragment uit de nieuwste dubbelelpee van pianist Keith Jarrett heb ik met opzet gebruikt omdat het zo weinig ‘jazzy’ is. Een toevallige vriend, aan wie ik deze muziek liet horen, iemand zonder veel jazz-bagage, noemde Jarrett ‘Chopin met een pint op’. En toch wordt deze muziek nu onder jazz gerangschikt. Waarom? Wat is dan wel jazz, wat niet?

Er zijn een aantal pogingen tot definitie geweest. De meest verspreide is die van professor Marshall Stearns, van de universiteit van Cambridge, Mass. Stearns definieerde jazz als ‘een vooral Amerikaanse muziek die Europese instrumenten gebruikt en elementen van Europese harmonieleer, Europese en Afrikaanse melodiek en Afrikaanse ritmiek met elkaar verbindt’.

Met andere woorden: Jazz is in Amerika ontstaan uit de ontmoeting van Europese en Afrikaanse muziekculturen.

Dat is wel een mooie historische omschrijving, maar het geeft ons geen ‘middel’ om jazz te herkennen.

Een paar jaren geleden had ik daar, met de hulp van André Hodeir, iets op gevonden. Jazz moest ten minste twee van deze drie elementen bevatten:

1)	improvisatie
2)	swing
3)	blue notes

Bijvoorbeeld de meeste nummers van de Glenn Miller band bevatten wel swing, maar geen improvisatie en geen blue notes. Glenn Miller brengt dus geen jazz.

Maar al vlug kwamen er uitzonde-

[p. 59]

ringen. Trouwens, al in 1948 nam Coleman Hawkins voor Norman Granz de solo ‘Picasso’ op. Zonder swing, zonder blue notes, en wellicht een uitgeschreven solo. En ook de zojuist gehoorde Jarrett-solo swingt niet, bevat geen blue notes. Waarom blijven wij het dan jazz noemen? Omdat de omgeving de definitie vormt. Jarrett is in het jazzmilieu opgegroeid, bekend geworden en blijft dus beschouwd worden als jazzpianist en zijn muziek blijft dus jazz. Jazz is nu zo oud dat alleen zijn traditie reeds borg staat als definitie. In feite is er dus voor nadere definitie geen noodzaak meer (net zoals er geen definitie bestaat voor klassieke of symfonische muziek).

Het enige wat jazz nog onderscheidt van de rest is het ‘individuele’. De vertolking wordt in de jazz niet gewaardeerd omdat zij de al dan niet perfecte interpretatie is van een compositie, nee, de vertolking op zichzelf is het belangrijkste. Zij is gebaseerd, niet op de gevoelens van de componist (gevoelens die de vertolker overigens slechts kan vermoeden, afleiden) maar op die van de vertolker, de musicus zelf, op dat welbepaalde ogenblik: heeft hij goed gegeten, is hij verliefd, vermoeid misschien? In feite moet dit doorklinken in zijn werk.

Enkele dagen voor hij zou worden opgenomen in een inrichting voor zenuwzieken nam Charlie Parker in Los Angeles ‘Lover Man’ op met o.m. Howard McGhee op trompet. Men hoort hier duidelijk de ziekte, de pijn doorklinken. Parker zelf was mistevreden toen deze opname later werd uitgebracht. Zij is inderdaad niet zijn meest perfecte improvisatie, maar zonder twijfel de meest roerende, omdat zij zoveel emoties toont.

‘Lover Man’ - Charlie Parker - oorspr. Dial - nu Society SOC 1026 - b1 Deze individualist maakt ‘jazz’ ook zo speciaal, een muziek dikwijls voor individuen, personaliteiten, koppigen, eenzamen misschien in de goede zin van het woord, ‘loners’. Deze individualiteit onderscheidt jazz ook uitstekend van de populaire muziek, de zogenaamde wegwerpmuziek.

Deze muziek heeft dikwijls uit de jazzbronnen gejat en op sommige ogenblikken in de jazzgeschiedenis waren de aanknopingspunten zeer nauw. Bijvoorbeeld in de periode van de blanke big bands: Dorsey; Shaw; Barnet; Goodman; Herman: zij waren slechts ‘jazz’ bij de gratie van hun solisten. Solisten die in de meer commerciële bands (Lombardo, Welk, Miller, Coon Sanders) bijna volledig ontbraken.

Hoe strakker het arrangement trouwens, hoe minder ruimte voor solisten en individualiteit, des te minder jazz ook. Maar de scheidingslijn was soms zeer dun.

Hawaian War Chant - Tommy Dorsey & his Orchestra - RCA DPM 2026 -c1

Ook na de periode van de swing (1938-42) waren er bijna elke decade aanknopingspunten tussen jazz en populaire muziek.

Zo vierde begin van de jaren 50 de Harlem jump stijl hoogtij. Terzelfdertijd kenden de blues-shouters veel succes, en langzaam was de rhythm-and-blues gegroeid. Uit deze negroide muziekvorm, lichtjes gekoppeld aan

[p. 60]

een zekere vorm van country-and-western, smeden mensen als Carl Perkins, Jerry Lee Lewis en Elvis Presley de rock, die op zijn beurt de geboortegrond zou blijken voor een nieuwe muziek, de ‘pop’, die nog in haar kinderschoenen staat.

Rock en pop worden dikwijls in een adem genoemd met de populaire muziek, de wegwerpmuziek, de verbruiksmuziek. Net als de jazz eertijds. Maar net als bij de jazz ontwikkelden zich bij rock en pop ‘edele’ vormen, een soort muziek die helemaal geen of weinig commerciële toegevingen deed.

Ondertussen was er dus de rhythm-and-blues geweest.

‘Bo Diddley’ - Bo Diddley - Philips 6436003 - a5

In het begin van de jaren 60 kwam er weer een aanknopingspunt tussen jazz en blues enerzijds en de verbruiksmuziek: de ‘soul’, de ‘funk’. Zowel in Detroit (Motown) als in Memphis (bij bv. Stax) werd uit de muziek van pure jazzlui als een Ray Charles bijv, een gemakkelijke muziek geconditioneerd.

Sinds ongeveer 1974 beleven wij een nieuwe fusie: kortweg ‘fusion’ genoemd nu, eertijds ‘rockjazz’ of ‘jazzrock’, al naargelang. Deze muziek is misschien minder commercieel dan rock of soul maar heeft toch weer haar eigen publiek. Het is het huwelijk tussen de wat etherische jazz van Miles Davis uit het eind van de jaren 60 en de klankexperimenten van popgroepen als ‘Soft Machine’. Miles Davis zelf speelt fusion sinds 1973 en bijna alle musici die met hem indertijd speelden, zijn dezelfde weg op gegaan (Herbie Hancock, Tony Williams, Chick Corea, Joe Zawinul, Wayne Shorter) terwijl pure pop-musici zoals de Noorse gitarist Terje Rypdal of gitarist Jeff Beck meer belangstelling zijn gaan koesteren voor jazz.

‘Sweet Revenge’ - Tony Williams - CBS 81510 - a1

Maar keren we terug naar de jazz, de ‘edele’ jazz. Laat mij u meenemen door mijn discotheek, ik zal u laten beluisteren wat ik zou laten beluisteren aan iemand die bij mij zou binnenstappen en zeggen: ‘Jazz, ik vind er niets aan, bewijs mij het tegendeel’.

Wegens de tijdsbeperking, mij opgelegd, koos ik slechts drie fragmenten, uit drie verschillende tijdperken: late New Orleans, vroege comboswing, en eerder koele postbop uit de jaren 50. Opnamen ook, die minder bekend zijn. In eender welk goed handboek over jazz vindt gij de andere wel, de St. Louis Blues van Bessie Smith en de Cornet Shop Suey van Armstrong, de Body and Soul van Hawkins, de Ko-Ko van Duke, de Ko-Ko van Parker, de Cool-sessie van Miles, de Una Muy Bonita van Ornette...

Wat Armstrong betrof, koos ik een minder bekende opname uit het eind van de jaren 20. Een stupied thema, zoals er destijds opgenomen moesten worden. Een zeer zwakke bezetting, met te vergeten solowerk van Jimmy Strong op klarinet en John Thomas op trombone. Een zangbeurt van Louis. En dan zijn solo: de eerste 16 maten een pure, perfecte parafrase op dat domme thema, zeer logisch volge-

[p. 61]

houden ook gedurende de volgende 16 maten, nochtans een zogezegd collectieve improvisatie met klarinet en trombone.

‘You made me love you’ - Louis Armstrong - Odeon 27007 - a4

Op het eind van de jaren 30 mocht Lionel Hampton voor RCA een aantal kleine combo's met ‘all stars’ opnemen. Uit het Benny Goodman-orkest, waartoe hij behoorde, of uit andere bands (Basie, Webb, Lunceford, Ellington) putte Hamp de solisten voor deze klassieke sessies. ‘Whoa Babe’ is een niet blues-thema maar de eerste solo, die van altsaxofonist Johnny Hodges, zit vol ‘Blue Notes’. Een monument van inventiviteit is de ‘break’ van Hodges, volgend op de expositie van het thema: de prachtige wervelvlucht van een vogel, die landt op de plaats vanwaar hij vertrok.

‘Whoa Babe’ Lionel Hampton - RCA 430655 - b1)

Ten slotte een nummer uitgevoerd o.l.v. een volkomen vergeten altist uit de jaren 50. De ster in dit kwintet is trompettist Art Farmer. Hij begint zijn solo, onmiddellijk na de expositie van het thema niet met een ‘break’ maar met een enkele noot waarna hij even pauseert, een springplank waarop hij even wacht om dan in een improvisatie te duiken.

‘Gone with the Wind’ - Hal McKusick quartet - Coral CRL 57 131 - a4