Exlibris
Het portret in de exlibriskunst
ZOWEL het portret als het exlibris strelen (min of meer) de ijdelheid van de mens. Een aantal bibliofielen hebben een exlibris laten ontwerpen met hun portret als enig of als voornaamste motief. Een verdubbeling van de ijdelheid? Bij sommigen misschien wel, alhoewel het zeker geen algemene karaktertrek is.
Een mooi voorbeeld van portret-exlibris in Vlaanderen is het in koper gegraveerd exlibris voor Annelies Mertens, gemaakt door Frank-lvo Van Damme [1]. Deze Vlaamse kunstenaar is in internationale exlibriskringen al jaren bekend voor zijn virtuoze exlibris in houtgravure, maar de laatste tijd begint hij ook meer en meer exlibris in diepdruktechniek te maken. Hij is vooral bekend voor zijn erotisch getint werk, maar hij is ook een zeer knap portret-tekenaar en op talrijke exlibris zijn portretten van exlibris-bezitters of van historische figuren te zien.
Het portret, gecombineerd met een boekenkast is een ideale formule voor een exlibris. De linogravure van de Italiaan Costante Costantini [2] spreekt duidelijke taal: de in de linker bovenhoek afgebeelde Giuseppe Mirabella is een bibliofiel, een verzamelaar van boeken. Dezelfde Italiaanse kunstenaar portretteerde ook Sergio Guidi, maar de vriendschap voor het boek werd hier vervangen door een hellicht even grote vriendschap voor de hond [3]. Het volgende portret-exlibris is iets heel bijzonders, het laat de Nederlandse verzamelaar Jan Rhebergen zien als lezer, maar het naakt in de achtergrond toont ook zijn belangstelling voor de vrouw, voor de erotiek. Het is een fotografisch verwezenlijkt exlibris van Cor Van Vlijmen [4]. Portret en fotografie hebben al lang nauwe banden met elkaar, maar de relatie tussen exlibris en fotografie is nog steeds niet krachtig van de grond gekomen. Er worden wel eens fotografische opnamen gemaakt van reeds bestaande exlibris, vooral van exlibris die in zeer beperkte oplage werden gemaakt, in bijzonder ingewikkelde grafische technieken, maar de fotografie doet hier alleen dienst als reproduktiemiddel. Het exlibris van Cor Van Vlijmen laat zien dat ook originele exlibris door middel van fotografie kunnen gemaakt worden. Groot probleem bij dergelijke exlibris is de tekst. Het is uiteraard mogelijk om op fotografische opnamen achteraf een tekst te laten bijdrukken, maar dat is een minder sympathieke omweg. Een geïnspireerd fotograaf zal ook de tekst een plaats in zijn compositie geven; onderwerp én tekst worden één fotografische opname, worden een honderd procent fotografisch verwezenlijkt exlibris. De kwaliteit van de wisselwerking tussen onderwerp en tekst laat de vindingrijkheid en het fotografisch-artistieke talent van de fotograaf zien. Fotografie neemt in onze hedendaagse maatschappij zo'n belangrijke plaats in, dat het een beetje verwonderlijk is dat het exlibris een haast onontgonnen terrein voor de
fotografen bleef. Fotoclubs kunnen hier misschien een nieuwe artistieke bron aanboren. Op een of andere manier zou het verwezenlijken van fotografische exlibris moeten gestimuleerd worden.
De bij het vierde exlibris vermelde Jan Rhebergen is ook op het volgende boekmerk te zien, samen met zijn vrouw Myra. Het exlibris is in koper gegraveerd door de Nederlander Pieter Wetselaar [5] en werd gemaakt naar aanleiding van de gouden bruiloft van dit Nederlandse echtpaar. Er zullen wel niet veel gelijkaardige exlibris bestaan. De prachtig gegraveerde tekst is de best denkbare omlijsting voor dit dubbelportret. De bloem tussenin is op het originele exlibris in rose en groen, maar deze smaakvolle kleurvariatie zal op de reproduktie niet te zien zijn.
De Duitse verzamelaar Siegfried Schmidt liet zijn twee kinderen portretteren midden in een met planten en dieren bevolkte fantasiewereld. Dit exlibris werd gemaakt door de Tsjech Bohumil Kratky [6].
Bij de bespreking van de eerste illustratie hebben we reeds vermeld dat ook historische figuren op een exlibris kunnen geportretteerd worden. Dergelijke exlibris vertrekken niet van de persoonlijkheid van de boeken-
Auteursrechtelijk beschermd
