Vooys. Jaargang 3

[p. 19]

Recensies

Willem Brakman
Een familiedrama Verhalen.
Querido f27,50

De verbeelding van Willem Brakman.

Sinds Water als water (1965) en Het godgeklaagde feest (1967), staat Willem Brakman bij critici bekend als een verbeeldingsrijk verteller. Dit predikaat maakt hij ook in zijn nieuwe verhalenbundel Een familiedrama ten volle waar.

De wereld van Brakman is een wereld van de verbeelding, waarin helden uit mythen en sagen, bijbelfiguren, en heiligen in de meest verbazingwekkende combinaties en op de vreemdste tijden en plaatsen ten tonele verschijnen.

Vier van de vijf verhalen in de nieuwe bundel spelen zich af in die fantasmagorische sfeer. In Het evangelie naar Chabot dreigt een nieuwe Verlosser ten prooi te vallen aan een orde van kwel lustige monniken, die hem evenals zijn voorganger willen kruisigen. Rendez-vous in de dierentuin is de geschiedenis van de jonge leraar De Haas. Hij is de inzet van een strijd tussen leraren (bestaande uit heiligen) en bejaarden uit een verzorgingstehuis (de Antieke Goden). De smeekbede van de hoofdpersoon, gericht tot Het mariabeeld, om zijn broer te laten sterven vermag weinig te helpen. Integendeel, de moeder van de aan een oedipus-complex lijdende jongeman groeit alleen maar uit tot nog grotere proporties. Het laatste verhaal, het sterkste ook, is getiteld Artorius. Hierin wordt met de nodige schalkse humor verhaald hoe Uther Pendragon erin slaagt koning Arthur te verwekken bij koningin Igraine met medewerking van tovenaar Merlijn.

Kennis van de wereld van Brakman wordt een steeds dwingender vereiste voor een goed verstaan van zijn proza. Dit houdt bijvoorbeeld in dat je je vertrouwd moet zien te maken met abrupte overgangen, onbetrouwbare vertelinstanties en het allengs verrassender en raadselachtiger taalgebruik dat het werk van Brakman kenmerkt. Bovendien is er te genieten van kostelijke humor in een gave stijl die nu eens ‘boertig’ of amoureus', dan weer ‘aandachtig’ is. Op de beste momenten wordt deze drievuldigheid tot een imponerende eenheid, zoals in Het mariabeeld: ‘Scherp zag hij hoe haar broekje nog om beide enkels hing, maar onder gruwelijk toezicht, want alsof ze met haar geslacht kon prevelen en pruttelen steeg daar uit die huiverende zwarte vlek het Maria hier en Maria daar en de moeder van God, de zondaren en het uur van onze dood (...)’.

Peter Nijssen

[p. 20]

Emile Zola
La Bête Humaine
Gallimard ± f10,--

‘De schrijver’, aldus Zola in zijn Le roman expérimental, ‘is een geleerde die zijn personages, als waren het scheikundige stoffen, alle mogelijke invloeden van milieu en dergelijke laat ondergaan om zijn hypothese te toetsen’. Resultaat van dit idee is onder andere zijn twintig-delige, naturalistische romanserie Les Rougon-Macquart, waarvan La Bête Humaine (1890) het zeventiende deel is. Min of meer tot mijn verbazing (ik ben geen liefhebber van het naturalisme) is het een schitterend, interessant, spannend, adembenemend mooi geschreven boek, dat als afzonderlijke roman ook uitstekend te lezen is.

Het hopeloze gevecht van een jonge man tegen zijn aangeboren moorddrift, de pogingen van een jonge vrouw om aan haar jeugdervaringen te ontkomen, en de (eveneens tragische) levensloop van zo'n tien andere personages worden op zeer boeiende manier verweven met de beginnende industrialisatie, doordat het leven van deze mensen wordt beheerst door de spoorwegen. Het beeld van ‘La Lison’, een gigantische locomotief die onstuitbaar voortraast temidden van alle menselijke drama's, zal mij lang bijblijven.

Barbara Eggels

T. Coraghessan Boyle
Water Music
Granada Publishing Ltd. ± f 16,50

Boyles verhaal over een Schotse ontdekkingsreiziger in donker Afrika is wild, spannend en exotisch-chaotisch. De gruwelijkste scènes en meest tragische gebeurtenissen wisselen elkaar in snel tempo af, en worden op zo'n onpartijdige ‘matter of fact’-toon beschreven dat ze tot heel hard lachen uitnodigen.

Het knappe van dit boek is echter dat de lezer steeds op het verkeerde been wordt gezet: iedere verwachting wordt radicaal in de grond geboord - of niet. Er is geen peil op te trekken. De lezer wordt bovendien op een ingenieuze manier gemanipuleerd in zijn sympathieën ten aanzien van de personages. Naarmate het einde nadert, blijkt je beeld van de personages onbewust veranderd te zijn.

De humor, in het begin rijkelijk aanwezig, blijkt steeds schaarser te zijn geworden, en plaats te hebben gemaakt voor een meer serieuze en diepgaande analyse van de karakters en ontwikkeling van de hoofdpersonen. Deze diepgang wordt echter op zo'n manier bereikt, dat het niets afdoet aan de vaart van het verhaal. Tot het einde blijft het spannend, omdat je weet dat iedere situatie zo weer veranderd kan zijn. Knap is dan ook dat het einde niet alleen verrassend is, maar ook logisch volgt uit het verhaal.

‘Gulp it down, it beats getting drunk’, aldus Salman Rushdie (Booker Prize 1981) over deze ‘vuur’watermuziek, waar je beslist geen kater aan overhoudt.

Eric van Domburg Scipio

[p. 21]

Jeroen Brouwers
Winterlicht geb.
De Arbeiderspers f 34,50

Na de monumentale lyrisch-essayistische studie De laatste deur over het thema zelfmoord in de literatuur, en betrokkenheid bij de zelfmoordenaars, verscheen kortgeleden Brouwers’ nieuwste roman Winterlicht, waarin een tweede categorie mensen voor wie Brouwers het pleegt op te nemen aan de orde komt, - de vergetenen, de welhaast vervlogenen, zij die zich onafwendbaar aan de periferie van de literatuur en het leven bevinden. Niet voor niets draagt Winterlicht als ondertitel Een vergeetboek. Op deerniswekkende wijze neemt Brouwers het op voor de hoofdpersoon, de schrijver Jacob Voorlandt, die zich al bijna in het rijk der vergetelheid (het achterland) bevindt.

Zoals gebruikelijk is het boek geschreven in de wervelende stijl die we van Brouwers kennen, doorspekt met subtiele, nauwelijks merkbare neologismen (zoals midderdag). Ook nu weer de bekende drie hoofdthema's: sex, literatuur en dood, (volgens mij moet dat zijn: leven, voortleven en sterven,) maar dan opnieuw samengeweven tot iets onvergetelijks, en toch ook weer onvergelijkelijk met al het voorgaande. De struktuur is zoals gebruikelijk zo hecht als een spinneweb, niets overbodigs, en niets dat lijkt te zijn vergeten.

Uit de diverse recensies kan worden opgemaakt dat het schrijverschap van Brouwers langzaamaan gevestigd begint te raken, omdat hij nu zelfs zijn ergste vijanden voor zich lijkt te hebben gewonnen, en in zo'n geval is uiterste oplettendheid altijd geboden. Brouwers, die, zoals blijkt uit zijn essays, de ‘heren literaire dictatoren’ door en door kent, zal als een gewaarschuwd man door het leven gaan.

Kees-Jan Backhuys