Van den vos Reynaerde

(1998)–anoniem Van den vos Reynaerde– rechtenstatus


Van den vos Reynaerde [1001-2000] Alle die hoechste bi namen Ende ontboet datsi quamen Alle gader an sinen raet. Doe rieden si hoe dese daet 1005[regelnummer] Best werde gherecht tes conincs eere. Doe rieden die meeste heeren Dat menne twee waerven daghen soude, Reynaerde, of die coninc woude, Ende horen tale ende weder tale. 1010[regelnummer] Oec seiden si, si wilden wale Dat Tybeert, die cater, van desen Tote Reynaerde bode soude wesen. Al ware hi cranc, hi ware vroet. Dese raet dinct den coninc goet. 1015[regelnummer] DOe sprac die coninc: ‘Heere Tybeert, Gaet wech. Eer ghi weder keert, Besiet dat Reynaert met hu come. Dese heeren segghen some, Al es Reynaert andren dieren fel, 1020[regelnummer] Hi gheloevet hu so wel, Dat hi gherne doet huwen raet. Ne comt hi niet, hets hem quaet. Men salne drie waerven daghen Te lachtre alle sinen maghen. 1025[regelnummer] Gaet Tybeert, dit secht hem.’ ‘Ay heere,’ sprac Tybeert, ‘ic bem Een arem wicht, een cleene dier. Heere Brune, die staerc was ende fier,
[Folio 198vb]
Ne conste Reynaert niet ghewinnen. 1030[regelnummer] In welker wijs salics beghinnen?’ Doe sprac die coninc: ‘Heere Tybeert, Ghi zijt wijs ende wel gheleert, Al sidi niet groet. Nochtan, Hets menich die met luste can 1035[regelnummer] Dat werken ende met goeden rade, Dat hi met crachte niet ne dade. Gaet, doet sciere mijn ghebod.’ Tybeert sprac: ‘Nu helpe mi God, Dat het mi moete wel vergaen. 1040[regelnummer] Ic sal eene vaert bestaen Die mi doet zwaer in minen moet. God ghevere mi af al goet.’ NU moet Tybeert doen die vaert, Die zeere es drouve ende vervaert. 1045[regelnummer] Ende als hi up den wech quam, Sach hi van verren ende vernam Sente Martins voghel ende quam ghevloghen. Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen Ende riep an Sente Martins voghel: 1050[regelnummer] ‘Nu vliech te miere rechter hant.’ Die voghel vloech daer hi vant Een haghe daer hi in wilde lijden Ende vloech Tybeert ter luchter zijden. Dit teekin ende dit ghemoet 1055[regelnummer] Dochte Tybeert niet wesen goet. Hadde hi ghesien den voghel lijden Scone ter rechter zijden, So waende hi hebben goet gheval. Nu was hi dies onthopet al. 1060[regelnummer] Nochtan maecte hi hem selven moet Ende gheliet hem, als menich doet, Bet dan hem te moede was. Dus liep hi henen sinen pas, Tes hi quam te Manpertus 1065[regelnummer] Ende vant Reynaerde in zijn huus Alleene staen, verweendelike. Tybeert sprac: ‘God, die rike, Moete hu goeden avont gheven. Die coninc dreecht hu an hu leven, 1070[regelnummer] Ne comdi niet te hove met mi.’
[Folio 199ra]
Reynaert sprac: ‘Tybeert, helet vry, Neve, ghi zijt mi willecome! God gheve hu eere ende vrome. Bi Gode, dat jan ik hu wale.’ 1075[regelnummer] Wat coste Reynaerde scone tale. Al seghet sine tonghe wale, Sine herte die es binnen fel! Dit wert Tybeerde ghetoghet wel Eer die lijne wert ghelesen 1080[regelnummer] Ten hende. Ende met desen Sprac Reynaert: ‘Neve, ic wille dat ghi Tavont herberghe hebt met mi Ende morghen willen wi metten daghe Te hove waert sonder saghe. 1085[regelnummer] In hebbe oec onder alle mine maghe Niement, Tybeert, daer ic mi nu Bet up verlate dan up hu. Hier was commen Bruun, de braet. Hi toechde mi so fel ghelaet 1090[regelnummer] Ende dochte mi so over staerc, Dat ic omme dusent maerc Den wech met hem niet hadde bestaen. Dat sal ic met hu, al sonder waen, Maerghin metter dagheraet.’ 1095[regelnummer] Tybeert sprac: ‘Hets beteren raet Ende het dinct mi beter ghedaen Dat wi nochtavont te hove gaen Dan wi tote morghin beiden. Die mane scijnet an der heiden 1100[regelnummer] Also claer alse die dach. Ic wane, niemen ne sach Beter tijt tote onser vaert.’ ‘Neen, lieve neve,’ sprac Reynaert, ‘Sulc mochte ons daer ghemoeten, 1105[regelnummer] Hi soude ons quedden ende groeten Die ons nemmermee dade goet, Quame hi snachts in ons ghemoet. Ghi moet herberghen tavont met mi.’ Tybeert sprac: ‘Wat souden wy 1110[regelnummer] Eten, Reynaert, of ic hier bleve?’ ‘Daer omme zorghe ic, lieve neve. Hier es der spijsen quaden tijt.
[Folio 199rb]
Ghi mocht heten, begheerdijt, Een stic van eere honich raten, 1115[regelnummer] Die bequamelic es utermaten. Wat sechdi, moochdi shonichs yet?’ Tybeert sprac: ‘Mine roukes niet. Reynaert hebdi niet in huus? Gavedi mi eene vette muus, 1120[regelnummer] Daer mede lietic hu ghewaert.’ ‘Eene vette muus,’ sprac Reynaert, ‘Soete Tybeert, wat secht di? Hier woent noch een pape bi, Een scuere staet noch an sijn huus, 1125[regelnummer] Daer in es meneghe vette muus. Ic waense niet ghedroughe een waghen, So dicken hoere ic den pape claghen Dat sine dryven huten huuse.’ ‘Reynaert, zijn daer so vette muse? 1130[regelnummer] Verghave God, waer ic nu daer.’ ‘Tybeert,’ seit hi, ‘sechdi waer? Wildi muse?’ ‘Of icse wille! Reynaert, doet dies een ghestille. Ic minne muse voer alle saken. 1135[regelnummer] Weetti niet dat muse smaken Bet dan eenich venisoen? Wildi minen wille doen Dat ghi mi leet daer si zijn, Daer mede mochti die hulde mijn 1140[regelnummer] Hebben, al haddi minen vadre Doot ende mijn gheslachte al gadre.’ REynaert sprac: ‘Neve, houddi hu spot?’ ‘Neenic, Reynaert, also helpe mi God.’ ‘Weet God, Tybeert, wistic dat, 1145[regelnummer] Ghi soutter sijn nochtavont sat.’ ‘Sat, Reynaert? Dat ware vele.’ ‘Tybeert, dat sechdi thuwen spele.’ ‘In doe, Reynaert, bi miere wet. Haddic een muus ende waer so vet, 1150[regelnummer] In gaefse niet omme eenen busant.’ ‘Tybeert, gaet met mi te hant. Ic leede hu daer ter selver stat Daer icker hu sal maken zat, Eer ic nemmermeer van hu sceede.’
[Folio 199va]
1155[regelnummer] ‘Ja ic, Reynaert, up die gheleede Ghinghe ic met hu te Mompelier.’ ‘So gaen wi dan, wi sijn hier Al te langhe’, sprac Reynaert. Doe so namen si up die vaert. 1160[regelnummer] Tybeert ende sijn oem Reynaert Ende liepen daer si loepen wilden Datsi nye toghel up hilden, Eer si quamen tes papen scuere, Die met eenen erdinen muere 1165[regelnummer] Al omme ende omme was beloken, Daer Reynaert in was te broken Des ander daghes daer te voren Doe die pape hadde verloren Eenen hane die hi hem nam. 1170[regelnummer] Hier omme was tornich ende gram Des papen sone Martinet Ende hadde voer dat gat gheset Een strec den vos mede te vane. Dus gherne wrake hi den hane. 1175[regelnummer] Dit wiste Reynaert, dat felle dier, Ende sprac: ‘Neve Tybeert, hier, Crupet in dit selve gat. Ne weset traghe no lat. Gaet al omme ende omme gripen. 1180[regelnummer] Hoert hoe die muse pipen! Keert weder huut als ghi zijt sat. Ic sal hier bliven voer dit gat Ende sal hu hier buten beiden. Wine moghen niet tavont sceiden. 1185[regelnummer] Morghin gaen wi te hove waert. Tybeert siet dat ghi niet en spaert. Gaet heten ende laet ons keeren Te miere herberghen met eeren. Mijn wijf sal ons wel ontfaen.’ 1190[regelnummer] ‘Willic te desen gate in gaen? Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet? Die papen connen vele baraet, Ic besteecse arde noode.’ ‘O wy, Tybeert, twi sidi bloode? 1195[regelnummer] Wanen quam huwer herten desen wanc?’ Tybeert scaemde hem ende spranc
[Folio 199vb]
Daer hi vant groet ongherec, Want eer hijt wiste, was hem een strec Omme sinen hals arde vast. 1200[regelnummer] Dus hoende Reynaert sinen gast. Alse Tybeert gheware wart Des strecs, wart hi vervaert Ende spranc voert. Dat strec liep toe. Tybeert moeste roupen doe 1205[regelnummer] Ende wroughede hem selven dor den noot. Hi makede een gheroup so groot Met eenen jammerliken ghelate, Dat Reynaert hoerde up der strate, Buten, daer hi alleene stoet, 1210[regelnummer] Ende riep: ‘Vindise goet, Die muse, Tybeert, ende vet? Wiste nu dat Martinet, Dat ghi ter taflen satet Ende dit wiltbraet dus hatet, 1215[regelnummer] Dat ghi verteert in weet hoe, Hi sauder hu saeuse maken toe. So hovesch een cnape es Martinet! Tybeert, ghi singhet in lanc so bet. Pleecht men tes coninx hove des? 1220[regelnummer] Verghave God, die gheweldich es, Dat, Tybeert, daer met hu ware Ysingrijn, die mordenare, In sulker bliscap als ghi zijt!’ Dus heeft Reynaert groot delijt 1225[regelnummer] Dor Tybeerts ongheval. Ende Tybeert stont ende ghal So lude dat Martinet ontspranc. Martinet riep: ‘Ha ha, God danc! Ter goeder tijt heeft nu ghestaen 1230[regelnummer] Mijn strec. Ic hebber met ghevaen Den hoenre dief, na minen wane. Nu toe, ghelden wi hem den hane!’ MEt desen wart hi toten viere Ende ontstac eenen stroe wisch sciere 1235[regelnummer] Ende wecte moedre ende vadre Ende die kindre alle gadre Ende riep: ‘Nu toe, hi es ghevaen!’ Doe mochtemen sien porren saen
[Folio 200ra]
Alle die in dien huus waren. 1240[regelnummer] Selve die pape ne wilde niet sparen, Quam hute sinen bedde, moeder naect. Martinet hi was gheraect Tote Tybeert ende riep: ‘Hijs hier!’ Die pape spranc an dat vier 1245[regelnummer] Ende ghegreep zijns wijfs rocke. Een offer keersse nam vrouwe Julocke Ende ontstacse metter haest. Die pape liep Tybeert naest Ende ghincken metten rocke slaen. 1250[regelnummer] Doe moeste Tybeert daer ontfaen Wel meneghen slach, al in een. Die pape stont, als hem wel sceen, Al naect ende slouch slach in slach Up Tybeert die voer hem lach. 1255[regelnummer] Daer ne spaerdene haer ne gheen. Martinet ghegreep eenen steen Ende warp Tybeert een hoghe huut. Die pape stont al bloeter huut Ende hief up eenen groeten slach. 1260[regelnummer] Alse Tybeert dat ghesach, Dat hi emmer sterven soude, Doe dedi een deel als die boude, Dat dien pape verghinc te scanden. Beede met claeuwen ende met tanden 1265[regelnummer] Dedi hem pant, alsoet wel scheen, Ende spranc dien pape tusschen die been In die burse al sonder naet, Daermen dien beyaert mede slaet. Dat dinc viel neder up den vloer. 1270[regelnummer] Die vrauwe was zeerich ende zwoer, Bi der zielen van haren vader, Sine wilde wel om al gader Die offerande van eenen jare, Dat niet den pape ghevallen ware 1275[regelnummer] Dit vernoy ende dese scame. So sprac: ‘Int sleets duvels name Moete dit strec sijn gheset. Siet, lieve neve Martinet: Dit was van huwes vader ghewande. 1280[regelnummer] Siet hier mijn scade ende mijn scande
[Folio 200rb]
Emmermeer voert in allen stonden. Al ghenase hi van der wonden, Hi blivet den soeten spele mat.’ Reynaert stont noch doe voer tgat. 1285[regelnummer] DOe hi dese tale hoerde, Hi louch dat hem bachten scorde Ende hem crakede die taverne. Doe sprac hi te sinen scherne: ‘Swijghet, Julocke, soete vrouwe, 1290[regelnummer] Ende laet zijncken desen rauwe Ende laet bliven huwen toren! Wattan, al hevet hu heere verloren Eenen van den clippelen zinen, Al te min so sal hi pinen! 1295[regelnummer] Laet bliven dese tale achtre! Gheneset de pape, en es gheen lachtre Dat hi ludet met eere clocken!’ Dus troeste Reynaert vrauwe Ju Locken, Die haer arde zeere mesliet. 1300[regelnummer] Die pape mochte langher niet Ghestaen; hi viel in ommacht. Doe hiefsene up met haerre cracht Ende drouchene recht te bedde waert. Hier binnen keerde Reynaert 1305[regelnummer] Alleene ter herberghen waert Ende liet Tybeert zeere vervaert Ende in zorghen van der doot. Al was Tybeerts zorghe groet, Doe hise alle onledich sach 1310[regelnummer] Over dien pape die daer lach Ghewont, doe ghinc hi hem pinen So dat hi metten tanden zine Die pese midden beet ontwee. Doe ne wildi letten nemmee 1315[regelnummer] Ende spranc weder hute ten gate Ende dede hem up die rechte strate Die tes conincx waert ghelach. Eer hi daer quam so waest dach Ende die zonne begonste rijsen. 1320[regelnummer] In eens arems ziecs wijsen Quam Tybeert in thof gheronnen, Die tes papen hadde ghewonnen
[Folio 200va]
Dat hi langhe claghen mach. Alse die coninc dit versach, 1325[regelnummer] Dat hi hadde dat hoeghe verloren, Doe mochtemen vreeselike horen Den coninc dreeghen den dief Reynaert. Die coninc doe niet langher ne spaert, Hine riep sine baroene te rade 1330[regelnummer] Ende vraechde wat hi best dade Jeghen Reynaerts overdaet. Doe wart ghindre menich raet Hoemen Reynaert ter redenen brochte, Die dese overdaet wrochte. 1335[regelnummer] DOe sprac Grimbeert die das, Die Reynaerts broeder sone was: ‘Ghi heeren, ghi hebt meneghen raet. Al ware mijn oem noch also quaet, Salmen vry recht voert draghen: 1340[regelnummer] Men salne drie waerven daghen, Alsomen doet eenen vryen man. Ende en comt hi niet dan, So es hi sculdich alre dinc Daer hi af voer den coninc 1345[regelnummer] Van desen heeren es beclaghet.’ ‘Wie wildi, Grimbeert, dattene daghet?’ Sprac de coninc, ‘Wie es hier Die sijn hoeghe ofte sijn lier Wille setten in avontueren 1350[regelnummer] Omme eene felle creatuere? Ic wane hier niemene en es so zot.’ Grimbeert sprac: ‘So helpe mi God. Siet mi hier, ic bem so coene Dat ic wel dar bestaen te doene 1355[regelnummer] Dese bodscap, ghebiedijt.’ ‘Grimbeert, gaet wech, ende zijt Vroet ende wacht hu jeghen mesval.’ Grimbert sprac: ‘Coninc, heere, ic sal.’ DUs gaet Grimbeert te Manpertuus. 1360[regelnummer] Als hire quam, vant hi in huus Sinen oem ende vrauwe Ermelijnen, Die bi haren welpekijnen Laghen in die haghedochte. Ende ten eersten dat Grimbeert mochte,
[Folio 200vb]
1365[regelnummer] Groette hi sinen oem ende ziere moyen. Hi sprac: ‘En sal hu niet vernoyen Des onrechts daer ghi in zijt? Dincket hu noch niet wesen tijt Dat ghi trect, oem Reynaert, 1370[regelnummer] Tote des conincs hove waert, Daer ghi wel zeere zijt beclaghet? Ghi zijt III waerven ghedaghet. Vermerrendi maerghin den dach, So zorghic dat hu ne mach 1375[regelnummer] Negheene ghenade nie ghescien. Ghi sult in den derden daghe sien Huwen casteel bestormen, Manpertuus. Ghi sult gherecht sien voer hu huus Eene galghe ofte een rat. 1380[regelnummer] Over waer segghic hu dat: Beede hu kindre ende hu wijf Sullen verliesen haer lijf Lachterlike, al sonder waen. Ghine moghet selve niet ontgaen. 1385[regelnummer] Daer omme es hu de beste raet, Dat ghi met mi te hove gaet. Hets messelic hoet ghevallen mach... Hu es dicken up eenen dach Vremder avontueren ghevallen, 1390[regelnummer] Dan ghi noch - qijite van hem allen - Met des conincx orlove Maerghin sciet huten hove.’ REynaert seide: ‘Ghi secht waer. Nochtan, Grimbeert, comme ic daer, 1395[regelnummer] Onder des conincs ghesinde, Dat ic binnen den hove vinde, Es up mi verbolghen al. Quame ic danen, het ware gheval. Nochtan dinct mi beter wesen 1400[regelnummer] - Ghenese of ic mach ghenesen - Dat ic met hu te hove vare Dan het al verloren ware: Casteel, kindre ende wijf Ende daer toe mijns selves lijf. 1405[regelnummer] In mach den coninc niet ontgaen. Alse ghi wilt, so willic gaen.
[Folio 201ra]
Hoert,’ seit hi, ‘vrauwe Hermelijne, Ic bevele hu die kindre mine, Dat ghire wale pleghet nu. 1410[regelnummer] Voer alle dandre bevelic hu Minen zone Reynaerdine. Hem staen wel de gaerdeline In zine muulkine over al. Ic hope dat hi mi slachten sal. 1415[regelnummer] Hier es Rollel, ende scone dief, Die hebbic nochtan harde lief, Ja, als yement sine kindre doet. Al eist dat ic nu van hier moet, Ic salt mi nemen arde na 1420[regelnummer] Up dat ic mach, dat ic ontga. Grimbeert, neve, God moet hu lonen.’ Met hoofschen woorden ende met sconen Nam Reynaert an de sine orlof Ende ruumde sijns selves hof. 1425[regelnummer] Ay, hoe drouve bleef vrauwe Hermeline Ende hare cleene welpekine. DOe Reynaert sciet huut Manpertuus Ende hi hof liet ende huus Aldus omberaden staen. 1430[regelnummer] Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen Teerst dat hi quam an der heyden. Hi sprac te Grimbeerte ende zeide: ‘Grimbert, scone, wel soete neve, Van zorghen suchtic ende beve. 1435[regelnummer] Lieve neve, ic wille gaen - Nu hoert mine redene saen - Te biechten hier te di: Hier nes ander pape bi. Hebbic mine biechte ghedaen, 1440[regelnummer] Hoe so die saken sijn vergaen, Mine ziele sal te claerre wesen.’ Grimbeert andwoerde na desen: ‘Oem, wildi te biechten gaen, So moetti dan verloven saen 1445[regelnummer] Alle diefte ende allen roef, Of en diet hu niet een loef.’ ‘Dat weetic wel,’ sprac Reynaert, ‘Grimbeert, nu hoert haer waert
[Folio 201rb]
Ende vandet mi geraden. 1450[regelnummer] Siet, ic comme hu te ghenaden Van alle gader minen mesdaden. Nu hoert, Grimbeert, ende verstaet: Confiteor pater, mater, Dat ic den otter ende den cater 1455[regelnummer] Ende alle diere hebbe mesdaen. Daer af willic mi in biechten dwaen.’ Grimbeert sprac: ‘Oem, walschedi? Of ghi yet wilt, spreect jeghen mi In Dietsche, dat ict mach verstaen.’ 1460[regelnummer] Doe sprac Reynaert: ‘Ic hebbe mesdaen Jeghen alle diere die leven. Bidt gode dat hijt mi moete vergheven. Ic dede minen oem Brune Al bloedich maken sine crune. 1465[regelnummer] Tybeert dede ic muse vaen Daer ickene zeere dede slaen Tes papen huus, daer hi spranc int net. Ic hebbe ghedaen groet ongherec Canticleer ende sine kindre, 1470[regelnummer] Waren si meerre ofte mindre, Dicken makedicse los. Dor recht beclaghet hi den vos. Die coninc en es mi oec niet ontgaen. Ic hebbe hem toren oec ghedaen 1475[regelnummer] Ende mesprijs der coninghinne, Datsi spade sullen verwinnen Also vele eeren van mi. Oec hebbic, dat segghic di, Grimbeert, mee liede bedroghen 1480[regelnummer] Dan ic di soude ghesegghen moghen. Ende Ysengrijn, dat verstaet, Hietic oem dor baraet. Ic maectene moonc ter Elmaren, Daer wi beede begheven waren. 1485[regelnummer] Dat wart hem al te zeere te pinen. Ic dede hem an die clocke lijnen Binden beede sine voete. Dat luden wart hem doe so soete Dat hijt emmer wilde leeren. 1490[regelnummer] Dat verghinc hem tonneeren,
[Folio 201va]
Want hi luudde so utermaten, Dat alle die ghinghen bider straten Ende waren binnen der Elmare, Waenden dat die duvel ware 1495[regelnummer] Ende liepen daer si luden hoerden. Eer hi doe conste in corten woerden Ghespreken: “Ic wille mi begheven”, Hadsi hem na ghenomen tleven. Sint dedic hem crune gheven. 1500[regelnummer] Hem maechs ghedincken al zijn leven, Dat weetic wel over waer. Ic dede hem af bernen dat haer, So dat hem die zwaerde cramp. Sint dedic hem meerren scamp 1505[regelnummer] Up thijs daer icken leerde visschen, Daer hi mi niet conste ontwisschen. Hi ontfincker meneghen slach. Sint leeddickene up eenen dach Tote des papen van Vimbloys. 1510[regelnummer] In al dat lant van Vermendoys, So en woende gheen pape riker. Die selve pape hadde eenen spijker, Daer menich vet bake in lach. Des haddic dicken goet ghelach. 1515[regelnummer] Onder dien spijker haddic een gat Verholenlike ghemaect. In dat, Daer dedic Ysingrijn in crupen. Daer vant hi rentvleesch in cupen Ende baken hanghende vele. 1520[regelnummer] Des vleesch dedi dor sine kele So vele gheliden utermaten. Als hi weder huten gate Waende keeren huter noet, Hem was dien leeden buuc so groet, 1525[regelnummer] Dat hi beclaghede zijn ghewin. Daer hi was commen ongherich in, Ne condi niet commen huut. Ic liep, ic maecte groet gheluut Int dorp ende maecte groet gherochte. 1530[regelnummer] Nu hoert wat ic daer toe brochte: Ic liep aldaer die pape zat Te ziere taflen ende hat.
[Folio 201vb]
DIe pape hadde eenen cappoen, Dat was dat alre beste hoen 1535[regelnummer] Dat men in al dat lant vant. Hi was ghewent al toter hant. Dien prandic in minen mont Voer die tafle daer hi stont, Al daert die pape toe sach. 1540[regelnummer] Doe riep die pape: “Nu vant, slach! Helpe! Wie sach dit wonder nye! Die vos comt daer ic toe zye Ende roeft mi in mijns huus. So helpe mi Sancta Spiritus. 1545[regelnummer] Te wers hem, dat hire quam!” Dat tafel mes hi up nam Ende stac de tafle datso vloech Verre boven mi arde hoech In midden waerde up den vloer. 1550[regelnummer] Hi vloucte zeere ende zwoer Ende hi riep lude: “Slach ende va!” Ende ic voeren ende hi na. Sijn tafel mes haddi verheven Ende brochte mi ghedreven 1555[regelnummer] Up Ysingrijn daer hi stont. Ic hadde dat hoen in minen mont, Dat arde groet was ende zwaer. Datso moestic laten daer, Waest mi leet ofte lief. 1560[regelnummer] Doe riep die pape: “Ay heere dief, Ghi moet den roef hier laten!” Hi riep ende ic ghinc miere straten Danen, daer ic wesen woude. Alse die pape up heffen soude 1565[regelnummer] Dat hoen, sach hi Ysingrine. Doe naecte hem eene grote pine. HI warpene int hoeghe metten messe. Den pape volchden si zesse, Die alle met groeten staven quamen. 1570[regelnummer] Ende als si Ysingrijn vernamen, Doe maecten si een groet gheluut Ende die ghebuere quamen huut Ende maecten grote niemare Manlic andren, dat daer ware
[Folio 202ra]
1575[regelnummer] In spapen spijker een wulf ghevaen, Die hem selven hadde ghevaen Bi den buke in dat gat. Als die ghebuere ghevreescheden dat, Liepen si dat wonder bescauwen. 1580[regelnummer] Aldaer wart Ysingrijn te blauwen, So dat hem ghinc al huten spele, Want hi ontfincker arde vele Groete slaghe ende groete worpe. Dus quamen die kindre van den dorpe 1585[regelnummer] Ende verbonden hem die hoghen. Het stont hem so, hi moest ghedoghen. So zeere slouch si ende staken, Dat sine huten gate traken. Doe ghedoghedi vele onghevals, 1590[regelnummer] Ende bonden hem an sinen hals Eenen steen ende lietene gaen Ende lietene diene honden saen, Diene ghinghen bassen ende jaghen. Oec diende men hem met groten slaghen 1595[regelnummer] So langhe dat hi ghelove was. Doe viel hi neder up dat gras Of hi ware al steen doot. Doe was dier kindre bliscap groot. Ghindre was groete niemare. 1600[regelnummer] Si namene ende leidene up eene bare Ende droughene met groten ghehuke Over steene ende over struke. BUten dien dorpe in eene gracht Bleef hi ligghende al dien nacht. 1605[regelnummer] Inne weet hoe hi danen voer. Sint verwervic dat hi mi zwoer Sine hulde een jaer al omtrent. Dat dedi up sulc convent Dat icken soude maken hoenre sat. 1610[regelnummer] Doe leeddickene in eene stat Daer ic hem dede te verstane, Dat twee hinnen ende eenen hane In een groet huus an eere straten Up eenen aenbalke saten, 1615[regelnummer] Recht teere valdore bi. Daer dedic Ysingrijn bi mi
[Folio 202rb]
Up dat huus clemmen boven. Ic seide, ic wilde hem gheloven, Wildi crupen in die valdore, 1620[regelnummer] Dat hire soude vinden vore Van vetten hoenren sijn ghevouch. Ter valdore ghinc hi ende louch Ende croep daer in met vare Ende began tasten haren thare. 1625[regelnummer] Hi taste ende als hi niet en vant, Sprac hi: “Neve, hets hier bewant Te zorghen, ic ne vinder niet.” Ic sprac: “Oem, wats hu ghesciet? Cruupter een lettel bet in. 1630[regelnummer] Men moet wel pijnen om ghewin. Ic hebse wech, diere saten voren.” Dus so liet hi hem verdoren, Dat hi die hoenre te verre sochte. Ic sach dat icken hoenen mochte 1635[regelnummer] Ende hoendene so, dat hi voer Van daer boven up den vloer Ende gaf eenen groeten val, Datsi ontspronghen over al Die in dien huse sliepen. 1640[regelnummer] Die bi den viere laghen, si riepen, Daer ware in huus sine wisten wat Ghevallen voer dat vyuer gat. Si worden up ende ontstaken lecht. Doe sine daer saghen echt, 1645[regelnummer] Wart hi ghewont toter doot. Ic hebben brocht in menegher noot, Meer dan ic ghesegghen mochte. Nochtan, al dat ic nye ghewrochte Jeghen hem, sone roucke ic niet 1650[regelnummer] So zeere, als dat ic verriet Vrauwe Yswenden, sijn scone wijf, Die hi liever hadde dan sijns selfs lijf. God, die moet mi vergheven. Haer dedic dat mi liever ware bleven 1655[regelnummer] Te doene dant es ghedaen.’ Grimbeert sprac: ‘Of ghi wilt gaen Claerliken te biechten tote mi Ende zijn van huwen zonden vry,
[Folio 202va]
So suldi spreken ombedect. 1660[regelnummer] In weet waer waert ghi dit trect.’ ‘Ic hebbe jeghen sijn wijf mesdaen.’ ‘Oem, dat en can ic niet verstaen Waer ghi dese tale keert.’ Reynaert sprac: ‘Neve Grimbeert, 1665[regelnummer] Ware dat hoofschede groot Of ic hadde gheseit al bloot: Ic hebbe gheslapen bi miere moyen? Ghi zijt mijn maech, hu souts vernoyen Seidic eeneghe dorperheit. 1670[regelnummer] Grimbeert, nu hebbic hu gheseit Al dat mi mach ghedincken nu. Gheeft mi aflaet, dat biddic hu, Ende settet mi dat hu dinct goet.’ Grimbeert was wijs ende vroet 1675[regelnummer] Ende brac een rijs van eere haghe Ende gaffer mede XL slaghe Over alle sine mesdaden. Daer na, in gherechten raden, Riet hi hem goet te wesene 1680[regelnummer] Ende te wakene ende te lesene Ende te vastene ende te vierne Ende te weghe waert te stierne Alle die hi buten weghe saghe, Ende hi voert alle sine daghe 1685[regelnummer] Behendelike soude gheneeren. Hier na so dedi hem verzweeren Beede roven ende stelen. Nu moet hi siere sielen pleghen, Reynaert, bi Grimbeerts rade, 1690[regelnummer] Ende ghinc te hove up ghenade. NU es die biechte ghedaen. Die heeren hebben den wech bestaen Tote des conincs hove waert. Nu was buter rechter vaert 1695[regelnummer] Dien si te gane hadden begonnen, Een pryoreit van zwerten nonnen, Daer meneghe gans ende menich hoen, Meneghe hinne, menich cappoen Plaghen te weedene buten muere. 1700[regelnummer] Dit wiste die felle creatuere, Die onghetrauwe Reynaert,
[Folio 202vb]
Ende sprac: ‘Te ghenen hove waert, So leghet onse rechte strate.’ Met dusdanen barate 1705[regelnummer] Leedde hi Grimbeert bi der scueren, Daer die hoenre buten muere Ghinghen weeden haren thare. Den hoenre wert Reynaert gheware. Sine oghen begonden omme te ghane. 1710[regelnummer] Buten den andren ghinc een hane Die arde vet was ende jonc. Daer na gaf Reynaert eenen spronc So dat dien hane die plumen stoven. Grimbeert sprac: ‘Oem, ghi dinct mi doven! 1715[regelnummer] Onsalich man, wat wildi doen? Wildi noch om een hoen In alle die groete zonden slaen Daer ghi te biechten af zijt ghegaen? Dat moet hu wel zeere rauwen!’ 1720[regelnummer] Reynaert sprac: ‘Bi rechter trauwen, Ic hads vergheten, lieve neve. Bidt Gode dat hijt mi vergheve. Het ne ghesciet mi nemmermeer.’ Doe daden si eenen wederkeer 1725[regelnummer] Over eene smale brugghe. Hoe dicken sach Reynaert achter rugghe Weder daer die hoenre ghinghen. Hine conste hem niet bedwinghen, Hine moeste ziere zeden pleghen. 1730[regelnummer] Al haddemen hem thoeft af ghesleghen, Het ware ten hoenren waert ghevloghen Also verre alst hadde ghemoghen. Grimbeert sach dit ghelaet Ende seide: ‘Onreyne vraet, 1735[regelnummer] Dat hu dat hoghe so omme gaet.’ Reynaert andwoerde: ‘Ghi doet quaet Dat ghi mine herte so versmaet Ende mine bede dus verstorbeert. Laet mi doch lesen II pater noster 1740[regelnummer] Der hoenre zielen van den cloester Ende den gansen te ghenaden, Die ic dicken hebbe verraden, Dien desen heleghen nonnen Met miere lust af hebbe ghewonnen.’
[Folio 203ra]
1745[regelnummer] Grimbeert balch, ne waer Reynaert Hadde emmer zine oghen achter waert. Tes si quamen ter rechter straten, Doe began hem drouve ghelaten Ende arde zeere beefde Reynaert. 1750[regelnummer] Daer keerde si te hove waert. Doe hi began den hove naken, Daer hi waende seere mesraken. DOe in sconinx hof was vernomen Dat Reynaert ware te hove comen 1755[regelnummer] Met Grimbeerde den das, Ic wane daer niemene ne was So arem no van so crancken maghen, Hine ghereedde hem up een claghen. Dit was al jeghen Reynaerde. 1760[regelnummer] Nochtan dedi als die onvervaerde, Hoe so hem te moede was. Ende hi sprac te Grimbeerte den das: ‘Leedet ons die hoechste strate.’ Reynaerd ghinc in dien ghelate 1765[regelnummer] Ende in also bouden ghebare Ghelijc of hi sconinx sone ware Ende hi niet en hadde mesdaen. Boudeliken ghinc hi staen Voer Nobele, dien coninc, 1770[regelnummer] Ende sprac: ‘God, die alle dinc Gheboet, hi gheve hu, coninc heere, Langhe bliscap ende eere. Ic groet hu, coninc, ende hebbe recht. En hadde nye coninc eenen knecht 1775[regelnummer] So ghetrauwe jeghen hem Als ic oyt was ende bem. Dat es dicken worden anschijn. Nochtan, die sulke die hier zijn, Soude mi nochtan gherne roven 1780[regelnummer] Huwer hulden, wilde ghi hem gheloven. Maer neen, ghi niet. God moete hu lonen! Het ne betaemt niet der cronen, Datsi den scalken ende den fellen Te lichte gheloven datsi vertellen. 1785[regelnummer] Nochtan willics Gode claghen Dier es te vele in onsen daghen
[Folio 203rb]
Der scalke die wroughen connen, Die niet ter rechter hant hebben ghewonnen Over al in rike hove. 1790[regelnummer] Dien salmen niet gheloven. Die scalcheit es hem binnen gheboren, Datsi den goeden lieden doen toren. Dat wreke God up haer leven Ende moete hem eewelike gheven 1795[regelnummer] Al sulken loen als si zijn waert.’ Die coninc sprac: ‘O wy, Reynaert! O wy, Reynaert, onreyne quaet, Wat condi al scone ghelaet! Dat en can hu niet ghehelpen een caf. 1800[regelnummer] Nu comt huwes smeekens af. In werde bi smeekene niet hu vrient. Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient Van eere saken in den woude, Daer ghi qualic in hebt ghehouden 1805[regelnummer] Die eede die ic hadde ghezworen.’ ‘O wy, wat hebbic al verloren!’ Sprac Canticleer, die daer stont. Die coninc sprac: ‘Hout huwen mont, Heere Canticleer, nu laet mi spreken, 1810[regelnummer] Laet mi antwoerden sinen treken. AY, heere dief, Reynaert, Dat ghi mi lief hebt ende waert, Dat hebdi sonder huwe pine Mine boden laten anschine: 1815[regelnummer] Arem man Tybeert, heere Brune, Die noch bloedich es zijn crune. Ic ne sal hu niet scelden; Ic waent hu kele sal ontghelden Noch heden al up eene wijle.’ 1820[regelnummer] ‘Nomine Patrum, Christum filye,’ Sprac Reynaert, ‘of mijn heere Brune Noch al bloedich es die crune, Was hi te blauwen of versproken, Waer hi goet hi ware ghewroken 1825[regelnummer] Eer hi noint vloe int water. Bander zijde, Tybeert die cater, Dien ic herberghede ende ontfinc, Of hi hute om stelen ghinc
[Folio 203va]
Tes papen sonder minen raet 1830[regelnummer] Ende hem die pape dede quaet, Bi Gode, soudic dat ontghelden? So mochtic mijn gheluc wel scelden! Voert,’ sprac Reynaert, ‘coninc, lyoen, Wien twifelt des, ghine moghet doen 1835[regelnummer] Dat ghi ghebiet over mi? Hoe groot mine saken zi, Ghi moghet mi vromen ende scaden. Wildi mi zieden ofte braden Ofte hanghen ofte blenden, 1840[regelnummer] Ic ne mach hu niet ontwenden. Alle diere zijn in hu bedwanc. Ghi zijt groet ende ic bem cranc. Mine hulp es cleene ende dhuwe groet. Bi Gode, al slouchdi mi doot, 1845[regelnummer] Dat ware eene crancke wrake Recht in dese selve sprake.’ DOe spranc up Belin de ram Ende sine hye, die met hem quam; Dat was: dame Ha Wy. 1850[regelnummer] Belin sprac: ‘Ga wy Alle voert met onser claghen.’ Bruun spranc up met sinen maghen Ende Tybeert, die felle, Ende Ysingrijn sijn gheselle, 1855[regelnummer] Forcondet dat everzwijn Ende die raven Tyocelijn, Pancer die bever, och Bruneel Dat water var, dat butseel, Ende dat een coren heere Rosseel, 1860[regelnummer] Die weline, die vrauwe Fine, Cantecleer ende die kindre zine Makeden groten vederslach, Dat foret Cleene Bejach Liepen alle in dese scare. 1865[regelnummer] Alle dese ghinghen openbare Voer haren heere den coninc staen Ende daden Reynaerde vaen. NU ghinct ghindre up een playdieren. Nye hoerde man van dieren 1870[regelnummer] So scone tale als nu es hier
[Folio 203vb]
Tusschen Reynaerde ende dandre dier Voert bringhen, diemen brochte daer. Het ware mi pijnlic ende zwaer, Daer omme corte ic hu de woort. 1875[regelnummer] Die beste redenen ghinghen daer voort. Die claghen die de dieren ontbonden, Proufden si met goeden orconden Als si sculdich waren te doene. Die coninc dreef die hoeghe baroene 1880[regelnummer] Te vonnesse van Reynaerts saken. Doe wijsden si datmen soude maken Eene galghe, sterc ende vast, Ende men Reynaerde, den fellen gast, Daer an hinghe bi ziere kelen. 1885[regelnummer] Nu gaet Reynaerde al huten spele. DOe Reynaert verordeelt was, Orlof nam Grimbeert die das Met Reynaerts naeste maghen: Sine consten niet verdraghen, 1890[regelnummer] No sine consten niet ghedoghen, Datmen Reynaerde voer haren oghen Soude hanghen alse eenen dief. Nochtan waest hem somen lief. Die coninc, hi was arde vroet, 1895[regelnummer] Doe hi mercte ende verstoet Datso menich jonghelinc Met Grimbeerte huten hove ghinc, Die Reynaerde na bestoet. Doe peinsdi in sinen moet: 1900[regelnummer] ‘Hier mach in loepen andren raet. Al es Reynaert selve quaet, Hi hevet meneghen goeden maech.’ Doe sprac hi: ‘Twi sidi traech, Ysingrijn ende heere Bruun? 1905[regelnummer] Reynaerde es cont menich tuun Ende hets den avonde bi. Hier es Reynaert; ontsprinct hi, Comt hi III voete huter noot, Sinen lust die es so groot 1910[regelnummer] Ende hi weet so meneghen keer, Hine wert ghevanghen tsjaermeer. Salmen hanghen, twine doetment dan?
[Folio 204ra]
Eer men nu ghereeden can Eene galghe, so eist nacht.’ 1915[regelnummer] Ysingrijn was wel bedacht Ende sprac: ‘Hier es een galghe bi.’ Ende mettien woerde versuchte hi. DOe sprac die cater, heere Tybeert: ‘Heere Ysingrijn, hu es verzeert 1920[regelnummer] Hu herte, in wanconst hu niet. Nochtan, Reynaert, diet al beriet, Ende selve mede ghinc Daermen huwe twee broeders hinc: Rumen ende Wijde Lancken. 1925[regelnummer] Hets tijt, wildijs hem dancken. Waerdi goet, het ware ghedaen, Hine ware noch niet onverdaen.’ Ysingrijn sprac tote Tybeert: ‘Wat ghi ons al gader leert. 1930[regelnummer] Ne ghebrake ons niet een strop, Langhe heden wist zijn crop Wat zijn achter hende mochte weghen.’ Reynaerd, die langhe hadde ghesweghen, Sprac: ‘Ghi heeren, cort mine pine. 1935[regelnummer] Tybeert heeft eene vaste lijne, Die hi bejaghede, an sine kele, Daer hi vernoys hadde vele Int huus daer hi den pape beet, Die voer hem stont al sonder cleet. 1940[regelnummer] Her Ysingrijn, nu maect hu voren Ende sidi nu daer toe vercoren, Ende ghi, Brune, dat ghi sult dooden Reynaert huwen neve, den fellen roden!’ Doe so sprac die coninc saen: 1945[regelnummer] ‘Doet Tybeerte mede gaen. Hi mach clemmen, hi mach de lijne Up draghen sonder huwe pijne. Tybeert, gaet voren, ende maect ghereet. Dat ghi yet let, dats mi leet.’ 1950[regelnummer] Doe sprac Ysingrijn tote Brune: ‘So helpe mi de cloester crune Die boven up mijn hoeft staet. In hoerde nye so goeden raet Alse Reynaert selve ghevet hier.
[Folio 204rb]
1955[regelnummer] langhet omme cloester bier. Nu gaen wi voeren ende bruwen hem.’ Bruun sprac: ‘Neve Tybeert, nem Die lijne. Du salt mede loepen. Reynaert, die salt nu becoepen 1960[regelnummer] Mijn scone liere ende dine hoghe. Ghawi ende hanghene so hoghe Dats lachter hebben al sine vrient.’ ‘Gha wi, hi heves wel verdient’, Sprac Tybeert ende nam de lijne. 1965[regelnummer] Hine dede nye so lieve pine. NU waren die drie heeren ghereet. Dat was die wulf ende Tybeert Ende der Bruun, die hadde gheleert Honich stelen te zinen scaden. 1970[regelnummer] Ysingrijn was so beraden, Eer hi van den hove sciet, Hine wilde des laten niet, Hine vermaende nichten ende neven Ende alle die binnen den hove bleven, 1975[regelnummer] Beede ghebuere ende gaste, Datsi Reynaerde hilden vaste. Vrauwe Arsenden, zinen wive, Beval hi, bi haren live, Datso stonde bi Reynaerde 1980[regelnummer] Ende soene name bi den baerde Ende van hem niet ne sciede, No dor goet, no dor miede, No dor niet, no dor noet, No dor zorghe van der doot. 1985[regelnummer] REynaert andwoerde in corten woorden, Dat alle die daer waren horden: ‘Heere Ysingrijn, half ghenade! Al ware hu lief mijn grote scade Ende al brincdi mi in vernoye, 1990[regelnummer] Ic weet wel, soude mijn moye Te rechte ghedincken ouder daet, Sone dade mi nemmermeer quaet. Maer her Ysingrijn, soete oem, Ghi neemt huwes neven crancken goem. 1995[regelnummer] Ende heere Brune, ende heere Tybeert, Dat ghi mi dus hebt onneert!
[Folio 204va]
Ghi drie, ghi hebbet ghedaen al Datmen mi ontliven sal. Daer toe hebdi ghemaket, 2000[regelnummer] Datso wie die mi ghenaket,

Vorige Volgende

Van den vos Reynaerde

Van den vos Reynaerde [1001-2000]

Over het gehele werk

auteurs