Yang. Jaargang 10

[p. 109]

Visuele poezie

Samenstelling: Paul de Vree

Het wordt meer en meer duidelijk dat de term concrete poëzie de plaats ruimt voor de term visuele poëzie. Als het de promotors Gomringer, Pignatari en Bense voorstond de poëzie te renoveren door haar te herleiden tot een a-mimetische, esthetische informatie, berustend op de beginselen van de ‘concrete kunst’, d.w.z. tot een dialectiek tussen de dichter en de taal (zijn materiaal), konden ze het niet verhelpen dat van in de aanvang (1955) de invloed van historische (Grieks-Romeinse Oudheid, Vroeg-christelijke Middeleeuwen, Baroktijd) en recente tekstbeelden (futurisme, dadaïsme) zich binnen de concrete poëzie lieten gelden, waardoor haar figuratief visueel karakter toenam. Volgens de enen (o.m. K.P. Dencker) heeft de visuele poëzie alleen met tekstbeelden te maken, waarbij de contacten met concrete poëzie niet worden uitgesloten; volgens de anderen (o.m. de Nederlandse visuele groep)⁽¹⁾ verloochent de visuele poëzie haar afkomst niet, maar beoogt ze een nieuwe tekentaal, waarbij buitenlinguïstisch materiaal (grafiek, foto, collage, signaal, symbool, situatie, straatbeeld) wordt geïntegreerd. Gomringer brengt nu de concrete poëzie in de visuele poëzie onder en aanvaardt ook de ‘pictogrammen’ als randverschijningen. Siegfried J. Schmidt spreekt van visuele poëzie als concrete kunst en onderscheidt ‘grafisch georiënteerde visuele poëzie, semiotischikonosche poëzie en symbiotische en materiaalpoëzie. In de Nederlandse (Vlaanderen en Nederland) visuele poëzie is de visuele trend met grafische oriëntering en/of tekstbeeld overwegend geworden, bij enigen⁽¹⁾ zelfs dermate dat ze de visuele tekentaal van de relatie dichter-taal tot de relatie dichter-taal-werkelijkheid hebben uitgebreid. De inleider van deze anthologie stelt met zijn ‘poesia visiva’ daarenboven zijn

(1) Hans Clavin, Herman Damen, Robert Joseph en Gerrit J. de Rook. Zij gaven in mei 1973 hun ‘voorlopig manifest van de nieuwe taal’ uit: in het teken van. Zij poneren: ‘de visuele poëzie wordt een teken aan de wand, een signaal in de stad, het gezicht van de wereld, nà het tijdperk Gutenberg’. ‘De visuele “poëzie” stelt zich buiten de officiële literatuur op als onderdeel van een nieuwe tekentaal’. Deze stellingname leunt aan bij deze van de ‘poesia visiva’.

(1) Hans Clavin, Herman Damen, Robert Joseph en Gerrit J. de Rook. Zij gaven in mei 1973 hun ‘voorlopig manifest van de nieuwe taal’ uit: in het teken van. Zij poneren: ‘de visuele poëzie wordt een teken aan de wand, een signaal in de stad, het gezicht van de wereld, nà het tijdperk Gutenberg’. ‘De visuele “poëzie” stelt zich buiten de officiële literatuur op als onderdeel van een nieuwe tekentaal’. Deze stellingname leunt aan bij deze van de ‘poesia visiva’.

[p. 110]

wereldbeschouwing aan de orde of de koppeling van het bewustzijn van de taalmogelijkheden met het bewustzijn van de tekortkomingen in de huidige maatschappijsystemen. In zijn geheel kenmerkt zich de Nederlandse visuele poëzie door het (al of niet engagerend) zichtbaar maken van tijdsfenomenen. Hetgeen niet belet dat sommige visuele dichters zich op het zuiver linguïstisch, zuiver semiotisch en zuiver concreet plan houden. Wat het materiaal betreft laat zich de visuele dichter niet door zijn moedertaal alleen binden.

Het is fout vanwege enige literaire critici het evolutief karakter van de concrete poëzie te veronachtzamen.

[p. 111]

ALAIN ANAS-NUSSON

[p. 112]

HANS CLAVIN

[p. 113]

HERMAN DAMEN

[p. 114]

LEON VAN ESSCHE

[p. 115]

LUDO FRATEUR

[p. 116]

MARK INSINGEL

[p. 117]

ROBERT JOSEPH

[p. 118]

TON LUITING

[p. 119]

PETER MEYBOOM

[p. 120]

MAARTEN MOURKIK

[p. 121]

NAHL NUCHA

[p. 122]

GERRIT J. DE ROOK

[p. 123]

MARK A.M. VERRECKT

[p. 124]

PAUL DE VREE

[p. 125]

HERMAN DE VRIES

[p. 126]

IVO VROOM