Yang. Jaargang 37

Onderzoek bewijst: hoofdredactie Laatste Nieuws toch niet De Duivel
Tom Naegels

Ik moet u waarschuwen. Ik ben journalist voor De Nieuwe Gazet, het Antwerpse zusje van Het Laatste Nieuws. Als u nog vijf minuten verderleest, dan stemt u op het Vlaams Blok.

Dat is bewezen. Of dat is althans beweerd, in hippe cafés en in de kolommen van kwaliteitsbladen, meestal in de nadagen van weer een verloren verkiezing. ‘Is het de angst die de Sinjoor elke dag om het hart slaat bij het lezen van bepaalde plaatselijke kranten?’ vraagt Piet Piryns in Knack zich bezorgd af. ‘Neem een modale voorpagina van een Vlaamse populaire krant’, stelt Yves Desmet in De Morgen voor. ‘Een gewapende bankoverval, een passionele moord, een relletje met migranten, een vermeend schandaaltje of ruzietje in de Wetstraat.’ Daarmee bevestigen die modale populaire kranten het wereldbeeld van de Vlaams Blokkiezer, een wereldbeeld dat, nog

[p. 4]

steeds volgens Desmet, ‘absoluut geen trouwe afspiegeling [is] van het rustige, welvarende en op het randje af van het vervelende Vlaanderen.’

Zelden de kwaliteitspers zichzelf en haar lezers zo zien geruststellen als in de dagen na 8 oktober 2000. Aan jou ligt het niet, lezer. Aan ons, kritische journalisten, evenmin. Als iedereen De Morgen las, dan zou het Vlaams Blok geen halve percent groot zijn. Dan had iedereen het Juiste Wereldbeeld.

Hoewel in Eigen schuld eerst, het knappe essay van Filip Rogiers, zeer terechte kritiek geleverd wordt op de populaire pers, wil ik daar met permissie niet op ingaan. Graag had ik, in het licht van de hierboven aangehaalde reacties, geprobeerd om aan een publiek van gestudeerde yanglezers, die al van op de universiteitsbanken geleerd hebben Het Laatste Nieuws te verachten, een beter begrip bij te brengen van hoe een populaire krant verslag uitbrengt, en hoe ze op hun manier het contact zoeken, dat Rogiers zo onmisbaar acht in de opbouw van een gezonde, goed functionerende, racismevrije maatschappij. Daarvoor zal ik ingaan op twee vaak gehoorde verwijten aan het adres van de populaire media.

_‘Er staat niets dan geweld in. Een mens krijgt gewoonweg schrik als hij uw gazet openslaat.’

Ten eerste: het argument ligt misschien voor de hand, maar hoewel populaire media zeer vaak berichtgeven over verkeersongevallen, leidt dat vooralsnog niet tot een onveiligheidsgevoel in het verkeer. Ook de vele - jazeker - artikels over politiek zorgen blijkbaar niet voor een overdadige politieke interesse bij onze lezers. Lezers beslissen zelf, op een eigenzinnige en selectieve manier, hoe en waardoor ze zich laten beïnvloeden.

Ten tweede: een groot deel van de faits divers en assisenverslagen in de krant lijkt me volkomen onschuldig aan het aanpraten van een onveiligheidsgevoel. Een kind dat van de negende verdieping uit het raam tuimelt en de val miraculeus overleeft, de diva van Berendrecht die naakt en gewurgd in de bosjes teruggevonden wordt, zo'n artikels mogen dan onder de noemer ‘sensatie’ vallen, gevaarlijk zijn ze toch niet? Of je moet beweren dat ze de lezer opzadelen met een wereldbeeld waarin elke voorbijganger een moordenaar kan zijn. Ik geloof niet dat onze lezers dat denken. Die faits divers hebben dezelfde functie als thrillers en detectiveverhalen (waarvan gek genoeg niemand beweert dat ze tot een Fout Wereldbeeld leiden: te veel Agatha Christie maakt ons bang en xenofoob?): het zijn smeuïge verhalen, die mensen graag lezen zonder meer. Misdaad boeit, en hoe lastig de berichtgeving ook mag zijn voor de familieleden van dader en slachtoffer (die vaak echt gepest worden door gerechtsjournalisten), voor verzuring bij de brede massa zorgt ze niet.

Komen we bij de faits divers die de lezer mogelijk wél een onveiligheidsgevoel bezorgen: carjackings, schietpartijen op ldaarlichte dag, relletjes, en de lange reeks van kleine berichtjes over handtas-diefstallen en dergelijke. Ik ben ervan overtuigd dat lezers die zich al onveilig voelen, deze berichten gebruiken om hun angst te voeden. Maar horen ze daarom niet in de krant thuis? Ik denk dat ze er wel op hun plaats zijn. Een misdaad is één van de meest schokkende zaken die in een gemeenschap kunnen gebeuren. Als krant, en als lid van die gemeenschap, deel je de verontwaardiging van je lezers. Dat geldt uiteraard voor de zware zaken (de Albanees die doodgeschoten wordt in het café waar ook jij je pint gaat drinken, de sportzaak die elf overvallers in één maand over de vloer kreeg), maar ook voor de kruimeldiefstallen. Iedereen maakt die mee en iedereen wordt daar razend van. Als burger heb je het recht om te eisen dat er in jouw wijk geen van die schokkende voorvallen gebeuren (ook al zijn ze dan misschien onvermijdelijk), en als krant ondersteun je die eis.

Bovendien komen mensen het zo ook wel te weten. Bad news travels fast. Als het bericht dan niet in de krant stond, krijgt de lezer - terecht - het gevoel dat hij slecht geïnformeerd wordt, erger nog, dat hem informatie onthouden wordt om zijn ziel te beschermen. Als we dat al eens een keer doen, worden we meteen overstelpt met telefoons: ‘Durven jullie ook al niet meer? Hebben jullie je ook al verkocht?’ Die lezers hebben gelijk.

En dan ontmoet je een bevriend collega van De Morgen, die je voor de voeten werpt: ‘Zodra je een grote groep mensen bij elkaar zet, zal er altijd wel eens één een pistool trekken. Dat is normaal.’ Ja, je hoort wat van die mannen van De Morgen. Mijn gebruikelijke antwoord daarop is: ‘Zodra je een grote groep mensen bij elkaar zet, zullen er altijd minderheden gediscrimineerd worden. Is dat normaal?’ Het is verre van mij om discriminatie weg te lachen - en het zal u verbazen dat er ook in Het Laatste Nieuws en De Nieuwe Gazet met verontwaardiging geschreven wordt over racisme, sexisme, homofobie, invalide-pesten etc. - maar ik geloof dat de maatschappelijke pijn, veroorzaakt door een misdaad, niet moet onderdoen dan die veroorzaakt door discriminatie. Beiden horen groot in de krant, voor zover die het onrecht in de samenleving aanklaagt.

Gelijkaardig voorbeeld: tijdens een debatavond over ‘Hoe bericht de Antwerpse pers over Borgerhout?’, vertelt een militant van de wijkvereniging ‘Borger-houdt van mensen’ (een vereniging waarvan ik het werk waardeer, laat dat duidelijk zijn) dat er bij hem thuis ook al drie keer ingebroken is en dat hem dat normaal lijkt. ‘We leven nu eenmaal in een grootstad.’ Het is leuk voor die man dat hij zijn ongeluk zo kan relativeren, maar zijn houding wordt niet gedeeld door de meerderheid van onze lezers niet. En om eerlijk te zijn: ik deel ze ook niet. Een inbraak is een zware aanval op je geborgenheid en moet vermeden worden - en als dat niet kan, bestraft - niet weggewuifd.

Wat mijn collega van De Morgen en de man van ‘Borgerhoudt van mensen’ bedoelen is natuurlijk: heeft de pers niet de verantwoordelijkheid om de boosheid om die misdaden te relativeren, eerder dan nog eens te versterken? Moeten jullie de verzuurde burger er niet op wijzen dat zijn leed peanuts is vergeleken bij wat anderen meemaken, en dat het in onze steden eigenlijk best aangenaam leven is?

Zeker. En dat gebeurt ook, door de faits divers af te wisselen met vrolijkere verhalen, geestige voorvallen, vernieuwingen in de wijken of politieke interviews. Maar relativeren mag niet betekenen dat je je verontwaardiging verliest. Dan begin je te lijken op een intellectueel als Geert Van Istendael, die bozer wordt over het verdwijnen van een dialectwoord dan over een maffia-afrekening, en die beschaafd emmert over de ‘zeurkouscultuur’ (en ik die dacht dat hij het over zijn eigen boeken had). Geert heeft immers vrienden in Johannesburg en mensenlief, dààr is de misdaad erg! In vergelijking met Johannesburg is België een paradijs. Aan dat soort rela-tivering heeft de verzuurde burger, die geen vrienden heeft in Johannesburg, niets. Integendeel, het zorgt ervoor dat hij verbitterd zijn rug draait naar al die relativerende intellectuelen, die wél wekenlang heisa maken als er een toneel-opleiding sneuvelt (en die publiekelijk wenen en Adolf Hitler erbij slepen en symbolisch rozen knakken), maar die nog nooit boos geworden zijn over de maar aanslepende sluikstortproblemen in de/Seefhoek. Omwille van die verbittering durf ik te stellen dat het gevaarlijk is, zeker voor een populaire krant, om te veel te relativeren. Daarmee wekken we de indruk dat ook wij onze lezer weglachen.

Het klinkt misschien pervers, maar ik zou willen suggereren dat de faits divers het cement zijn van het contact tussen een populaire krant en haar lezers, een groep lezers die bovendien meer nood heeft aan contact met officiële instanties dan die van De Morgen. Door hun verontwaardiging te delen, bewijst de krant dat ze haar lezers ernstig neemt, en nodigt ze hen uit om de andere artikels te lezen. Of die lezers dat doen, weten we niet. Maar het is meer dan belangrijk dat wij hun vertrouwen niet verliezen. Als de populaire pers de volkse lezer laat vallen, dan laat ze duizenden eenvoudige mensen over aan de enigen die dan nog hun verontwaardiging delen: het Vlaams Blok.

[p. 5]

_‘Ja maar, je geeft het Vlaams Blok net een forum.’

Ik denk niet dat er veel journalisten zijn die echt geloven in een journalistiek cordon sanitaire in de strikte zin van het woord (‘We zetten ze nooit in de krant, wat ze ook doen.’). De houding ten opzichte van het Blok is er eerder één van: we geven ze zeker niet meer aandacht dan nodig (en dus kunnen ze niet rekenen op ‘aangenamere’ artikels over hun hobbies of vakantiebestemmingen), maar als ze nieuwswaardig zijn, zetten we hen gewoon in de krant, en als in een artikel àlle partijen aan bod komen, dan mogen zij er ook bij.

Misschien is zo'n houding principieel verderfelijk, maar praktisch is ze wellicht nuttiger dan een politiek van verzwijgen. Voor het brede publiek is het Blok een partij als alle anderen, in Antwerpen zelfs de allergrootste, en in sommige wijken is ze zeer dominant aanwezig. Je krijgt die mensen, zelfs al stemmen ze niet op het Blok, met de beste wil van de wereld niet uitgelegd waarom je de partij nooit in de krant zet, ‘terwijl die àndere pezewevers, die nooit iets te vertellen hebben, er wel elke dag instaan’. Net als bij de misdaden geldt: mensen weten dat het Blok bestaat, en als de krant nooit over hen bericht om de ziel van de lezer te sparen, keert die lezer de krant de rug toe. Men redeneert: ‘Of wij nu op het Blok stemmen of niet, wij willen over hen lezen zoals we over andere partijen kunnen lezen, wij willen correct geïnformeerd worden, zodat we zelf ons oordeel zullen vellen.’ Mocht die redenering niet over het Blok gaan, u zou ze volledig onderschrijven.

Ook hier beweer ik dat verslaggeving over het Blok helpt om het contact met de lezer te onderhouden. De lezer mag best weten dat je als krant kritisch staat tegenover het Vlaams Blok, dat verwacht hij zelfs, maar hij mag niet de indruk krijgen dat er informatie achtergehouden wordt, of dat het Blok onredelijk veel kritischer benaderd wordt dan andere partijen. Anders vindt hij dat de journalist zijn eigen politieke overtuiging aan hem opdringt, en hoe volkser de lezer, hoe sneller hij denkt: ik kan mijn eigen mening wel vormen.

Maar dat is een zwaktebod, hoor ik u zeggen. Je durft niet anders dan over het Blok te schrijven, uit angst lezers te verliezen. Mijn excuses, maar dat is een subtiele verdraaing van mijn woorden. Ik beweer dat het de opdracht is van de populaire pers - en eigenlijk van alle pers - om contact te houden met haar lezers, om zich in te leven in wat er bij hen leeft, zonder hen daarom klakkeloos naar de mond te praten. Doe je dat niet, dring je hen met alle macht een wereldbeeld op, dan verliezen ze hun vertrouwen in de krant, draaien haar de rug toe en luisteren nog enkel naar de sirenezang van het Blok.

Op dit ogenblik behoren het Vlaams Blok, een gevoel van onbehagen en een overmatige fixatie op misdaad tot de populaire cultuur, net zoals VTM ertoe behoort, en Het Laatste Nieuws, en Jo Vally, en het Echt Antwaarps Teater. Meer dan tien jaar lang al proberen linkse intellectuelen die ongewenste elementen uit de populaire cultuur te verwijderen door er ‘een positief alternatief’ voor te bieden, lees het volk een cultuur op te dringen die de intellectuelen zelf bevalt, meestal aangeduid met ‘populair maar toch kwalitatief’. De D-dag, Think of One, De Morgen, de Zomer van Antwerpen. Die strategie heeft niet gewerkt, omdat ze uitgaat van een fundamenteel - en in vele gevallen moedwillig - onbegrip en gebrek aan respect voor die bestaande populaire cultuur. Zelfs al deel je het wereldbeeld niet van een kansarme volksmens uit de Stuivenberg, zelfs al is het je doel hem op termijn anders tegen zijn wijk en de andere wijkbewoners te laten aankijken, dan nog mag hij niet de indruk krijgen dat je zijn identiteit, zijn culturele voorkeuren en maatschappelijke opvattingen a priori verwerpt. Contact start met volslagen gelijkwaardigheid en respect voor elkaar. Rogiers heeft gelijk als hij zegt dat er achter het ‘foert’ van de verzuurde burger net de schreeuw zit om aandacht, om betrokkenheid, om contact, en dat we inderdaad, zoals tientallen politici ook al jaren zeggen, ‘beter moeten luisteren’ naar wat die foertmensen ‘echt willen zeggen’. Alleen zal die verzuurde burger enkel met jou willen praten als je bereid bent het te hebben over onderwerpen die hem na aan het hart liggen, en daar horen onvermijdelijk verloedering, misdaad en het Blok bij. Je hoeft die burger niet naar de mond te praten, hij zal het zelfs aanvaarden dat je het oneens met hem bent, maar als je die onderwerpen uitsluit - hetzij omdat je heilig gelooft in een cordon sanitaire, hetzij omdat je de burger bij het eerste verkeerde woord bedelft onder een stortvloed aan ‘correcte’ argumenten die hij al honderd keer gehoord heeft en niet gelooft - dan wordt het een dovemansgesprek. Uiteindelijk zullen we allemaal over misdaad, angst en het Vlaams Blok moeten gaan praten. Waarom de populaire media verweten wordt dat zij ermee begonnen zijn, het is me een raadsel.

Daarom ben ik het ook oneens met Rogiers als hij waarschuwt voor een gebrek aan afstand. Natuurlijk is populisme verderfelijk, maar afstand heeft de laatste jaren te vaak geleid tot een gebrek aan respect. Als Rogiers schrijft dat we moeten luisteren naar ‘wat de mensen echt bedoelen’, dan hoor ik onwillekeurig een Agalev-schepen zeggen: ‘U zégt wel dat u meer politie wil, maar eigenlijk wil u een speelplein.’ De journalist of politicus als psychoanalyticus, die zijn interpretatie van wat ‘de burger echt bedoelt’ zo stuurt dat de burger ‘eigenlijk’ bedoelt wat de politicus graag wil horen. ‘Eigenlijk gaat het over vervreemding. Eigenlijk gaat het over te weinig groen en culturele voor-zieningen.’ Tuurlijk. Maar het gaat in de eerste plaats over drie keer overvallen worden, en over de inbraak bij de buren. Zolang dat niet erkend wordt, zal de lastige eik zure burger blijven morren. Laten we beginnen met zoveel mogelijk contact te zoeken, relativeren en afstand scheppen kan later nog wel. Je moet vertrouwen winnen voor je mensen van idee kunt doen veranderen. Dat is alvast wat de populaire pers al jaren - dikwijls met succes - probeert en waarvoor ze al evenveel jaren bakken kritiek over zich heen krijgt. Als die kwam van mensen die - dankzij hun speelpleintjes, Zomers van Antwerpen en kunst-in-leegstaande-etalages - erin geslaagd waren de verzuring gevoelig terug te dringen, ik zou be-schaamd mijn mond houden. Nu dat niet het geval is, moet ook ik me vaak inhouden om niet verbitterd mijn rug te draaien naar de Enige Ware Linkse Leer.

U hebt gelijk, ik heb één en ander eenzijdig weergegeven. Ik ben zelfs vast ergens demagogisch geweest, en nu u dat ontdekt hebt, mag u dit hele artikel honend van tafel vegen. In Eigen schuld eerst staan veel terechte punten van kritiek aan het adres van de populaire pers. Vergeef mij dat ik die, for argument's sake, niet heb aangehaald. Voor uw plezier zal ik toegeven dat ik af en toe vind dat een kop in Het Laatste Nieuws slechtgekozen is, of dat een stuk niet genuanceerd genoeg is. Ik ben Filip Rogiers alvast heel dankbaar voor de erkenning die hij geeft aan populaire programma's als Zwart/Wit en boeks-kes als Dag Allemaal. Het is bij mijn weten de eerste keer dat een journalist van een kwaliteitsblad dit doet. Laten we hopen dat anderen volgen, en dat - vooruit, ik zal nog eens iets toegeven, louter en alleen voor uw plezier - ook populaire journalisten minder schamper doen over het werk van hun gestudeerde collega's. Willen we komen tot een goede journalistiek, die contact heeft met de lezers, onderwerpen aantrekkelijk kan presenteren en voldoende afstand en nuance kan bewaren, dan zullen we af moeten van ‘kwaliteit’ en ‘populair’, en zeker van het afschuwelijke ‘populair maar toch kwalitatief’. We moeten af van de minachting voor populaire cultuur, en van het wantrouwen tussen volksmensen en groenlinkse tweeverdieners. Misschien moeten we ook af van essays en artikels die zeggen wat we nog allemaal moeten doen. We moeten veel. Eens denken waar we mee zullen beginnen.