Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[989] Cross-country

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-95.
M^2	Tweede manuscript D^1, H-96.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-97.
M^4	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-102.
M^5	Doorslag van M^4, kopij T, H-104.
P^1	Proef T, H-106.
T	De gids 120.1 (januari 1957), p. 12.
P^2	Eerste proef D^1, H-107.
P^3	Tweede proef D^1, H-108.
D^1	Spel van de wilde jacht, p. 35.
M^6	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 197.
M^7	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 890.

Datering

Vóór 30 november 1956

Leestekst

M² b

Ontwikkelingsgang

Vanwege de gecompliceerde genese van dit gedicht worden M¹ en M²-D³ afzonderlijk gepresenteerd.

In M¹ (zie de afbeelding op p. 1176) heeft Achterberg verschillende gedeelten van dit gedicht een aantal keren apart hernomen, waardoor er meerdere subeenheden onderscheiden moeten worden. In de synopsis worden deze zoveel mogelijk parallel gepresenteerd. De fasen-indeling is deels op deze afzonderlijke bewerkingen gebaseerd.

Eerst schreef Achterberg r. (1)-(4); hiervan haalde hij r. (3)-(4) door, verving alleen r. (3) en vervolgde, na een aantal witregels, met r. (9)-(15) (M¹ I/II).

[p. 1175]

Hierna hernam Achterberg r. (1) en schreef hij - onder r. (13) - het vervolg op r. (3), dat uitgebreider uitviel dan in eerste instantie was geïntendeerd (M¹ III, r. (4)-(9)). Van dit gedeelte herschreef Achterberg - op verschillende plaatsen op het manuscript - r. (5)-(9) (M¹ IV/V). In de definitieve bewerking van deze regels voegde hij alsnog een regel toe (M¹ VI, r. (5)-(10)). Deze uitbreiding van het gedicht had tot gevolg dat de oorspronkelijke regels M¹ I/II, r. (9)-(13) naar de positie van r. (11)-(15) verschoven. Aansluitend schreef Achterberg tenslotte - op de keerzijde van het manuscript - het slot van het gedicht, r. (16)-(21) (M¹ VII/VIII).

De eerste versie van M² wijkt op een aantal plaatsen af van de uiteindelijke versie van M¹. Onder andere is de volgorde van M¹ VII, r. (11)-(15) in M² gewijzigd en zijn de twee laatste strofen herschreven. In eerste instantie (M² a) bestond het slot van het gedicht uit r. 16-(22), maar in een volgende fase schrapte Achterberg hiervan één regel. Deze versie (M² b) - die in deel 1 als leestekst is opgenomen - werd overgenomen in M³ en P¹. Hierna bracht Achterberg in M² en P¹ nog enkele wijzigingen aan, die - op één uitzondering na (r. 4) - in M⁴-D³ werden overgenomen.

Varianten en correcties

M¹ a-m potlood

M² a-b potlood, c bl ballpoint (aangebracht ná M³)

Titel	M^1	a	[ontbreekt]
		c	Wildschut^+
		c	{Wildbaan}
		c	Cross-Country
	M^2-D^3		Cross-country
			M^1 I/II, r. (1)-(13):

(1)

M^1 I

a

Ik

loop

met een

geweer

de bossen

rond

b

{Hij

gaat

[

]

gevoel

[

]

door}

b

{Zij gaan}

[

]

[2

]

[

]

[2

]

b

[Hij] dwaalt

[

]

[

]

[

]

[

]

d

Dwalend

[

]

[

]

[

]

[

]

[? door M^1 b, r. (1) gevoel;? door gaan en gaal]

(2)	M^1 I	a	Vrienden verdwenen			[breekt af]
		b	rechthoekig	op de		aangelegde		paden.
		c	[				]	{wegen}
		d	[		]	platgetreden		[paden.]
		d	{kruiselings}	[					]
		d	[kruiselings]	[					],
			[? door M^1 d, r. (2) kruiselings en rechthoekig]

+ [→ [992] M¹ k, Titel]

[p. 1176]

[989] ‘Cross-country’, M¹ (voorzijde) (collectie nlmd)

[p. 1177]

(3)	M^1 I	b	Gij slaat hem bij het oversteken gade
		b	{De dieren slaan hem van terzijde gade.}
		c	Ik	kom		u in de		hemelbreedte		tegen
		c	{en}	[			]	[hemel]s[breedte]		[	]
		d	[kom]		i[k]	[			]	nader
			[? door M^1 b, r. (2) en de eerste b-lezing van r. (3)]

(4)	M^1 I	b	Aan 't eind van elke laan verschijnt een hond.
		b	en blijft hem	[		◦	]	voor^+
		c	[		◦				]
			[? door de tweede b-lezing van M^1, r. (3) en de eerste b-lezing van r. (4); beide regels werden vervolgens (fase c) tezamen doorgehaald. Onder dit gedeelte liet Achterberg witruimte open om er later de tweede strofe van het gedicht te kunnen noteren. Na de witruimte schreef hij de volgende regels, die vermoedelijk een aanzet vormen voor het sextet:]
			M^1 I/II, r. (9)-(15):

(9)	M^1 I	d	Meidoorn en kamperfoelie		ruiken	zoet
		d	[	]	{geuren}	[	]^+
		d	[	]	[geuren]	[	]

(10)	M^1 I	d	[		◦	]	waar ik uw mond ontmoet^+
		d	bij	drinkplaatsen			[	]
		d	{aan}	[				]^+
		d	[bij]	[				]

(10/11)

M^1 I

d

[strofewit]

(11)	M^1 I	d	Een eenzaam ven weerspiegelt uw gezicht
	II	e	Gij staat onder een oud beschermheerschap

(12)

M^1 I

d

en onbezoldigd

gaat

de

avond[?]

dicht.

d

[

]

[gaa]n

[

]

bossen

[

]

d

[

]

{[gaat]}

[

]

avond}

[

]^+

II

e

[

◦

]

f

De

dennennaalden

dempen

uw voetstap.

f

[

]

[denne][naalden]

[

]

't houtgeknap.

[M^1 I, r. (11)-(12) werden tezamen doorgehaald]

(13)	M^1 II	e	Ik zie de bomen door het bos niet meer.^+
		f	Ik hoor u heengaan		bijna voor de grap.^+
		f	[	],	[	]^+

(13/14)

M^1 II

f

[strofewit]

(14)	M^1 II	f	Diep in de poelen		huist	[	◦	]	uw hoofd
		f	[	]	spiegelt zich				[	]
			[? door M^1 II, r. (14) huist;? na de regel]

+ [? na voor]

+ [? door geuren en ruiken]

+ [? door waar]

+ [? door aan en bij]

+ [? door avond en bossen]

+ [→ [993] M¹ III, (2)]

+ [? na de regel]

+ [? geschrapt]

[p. 1178]

(15)	M^1 II	f	maar kijk ik naast me is het uitggedoofd
		f	{kijk ik terzij dan is het		mij	ontroofd.}
		f	[2	]	[m]e	{beroofd}
		f	{^onbezoldigd}
			[? door M^1 II, r. (15) onbezoldigd en terzij;? voor de regel; M^1 II, r. (14)-(15) werden vervolgens tezamen doorgehaald. Hierna keerde Achterberg terug naar het begin van het gedicht (M^1 I, r. (1)-(3)) en schreef hij het vervolg (M^1 III, r. (4)-(9)) onder M^1 II, r. (15):]
			M^1 III, r. (1)-(9):

(1)	M^1 III	g	[Dwalend] onweidelijk door [bos] en veld^+
		h	{onweidelijk ter jacht door bos en beemd}^+
		h	[Dwalend onweidelijk door bos] [en] beemd,

(2)

M^1 III

g

[kruiselings op de platgetreden paden,]^+

(3)

M^1 III

g

[kom ik u in de hemelsbreedte nader]^+

(4)	M^1 III	g	Maar overal staan stammen opgesteld
		h	maar		blijf	u		tot op een armlengte vreemd.^+
		h	[	]	{ben}	[				]
		h	[	]	[blijf]	[	]	{verder dan een} [lengte]	[vreemd.]
		h	[	]	{blijft me}			altijd [een armlengte]	[		]
		h	[	]	[blijf u]			[			]
			[M^1 III, r. (4) is met een pijl ingevoegd in M1 I]

(4/5)

M^1 III

h

[strofewit]

(5)	M^1 III	h	blijken dan[?] boomstammen zo		dicht	vereend
		h	[	]	{sterk}	[	]

(6)	M^1 III	h	dat		ik er niet omheen	kan	Gij slaat het gade
		h	[	]	niemand er langs	[		]

(7)	M^1 III	h	zonder		uw
		h	[	]	[u]		met	een teken te verraden
		h	[			]	door	[	]
		h	[	]	{me}		[		]

(8)	M^1 III	αh	of ik u aan een sprookje had ontleend.
		βh	[	◦		]	zo[?] versteend
		βh	[	◦		]	on[versteend]
		βh	dat ik heb		om te kijken		[	]
		βh	{voor eenmaal}		[			]
		βh	alleen maar		om te kijken, onversteend
		βh	{een keertje}		[			]

+ [= M¹ d, r. (1)]

+ [? na de regel]

+ [= M¹ I d, r. (2)]

+ [= M¹ I d, r. (3)]

+ [? door arm]

[p. 1179]

(9)

M^1 III

αh

[

◦

]

βh

of ik

u

aan een sprookje

had

ontleend.

βh

[

]

het

[

]

βh

{alsof het aan

[

]

was

[

]}

βh

[2

]

{werd}

[

]

[Hierna wijzigde Achterberg, op verschillende plaatsen op het manuscript(M^1 IV/V), r. (5)-(9):]

M^1 IV/V, r. (5)-(9):

(5)

M^1 IV

i

Boomstammen blijken dan [zo] [dicht] [vereend]^+

(6)

M^1 IV

i

dat ze een muur vormen. [Gij slaat het gade]^+

(7)	M^1 IV	i	zonder		u	door een teken		te verraden^+
		i	{[	]	me	[	]	te raden}

(8)	M^1 IV	i	laatste stap te zetten, onversteend^+
		i	de [laatste stap te zetten, onversteend]

(9)	M^1 IV	i	alsof het aan		een sprookje	werd ontleend^+
		i	[	]	{Doornroosje}	[	]
		i	[	]	[een sprookje]	[	]
			[? door M^1 V, r. (9) Doornroosje en een sprookje; vervolgens verving Achterberg M^1 V, r. (7) door twee nieuwe regels:]
			^M^1 VI, r. (5)-(10):

(5)

M^1 VI

j

[Boomstammen blijken dan zo dicht vereend]^+

(6)

M^1 VI

j

[dat ze een muur vormen. Gij slaat het gade]^+

(7)

M^1 VI

j

tussen de cryptogamen en nachtschade

(8)	M^1 VI	j	Ik zie een		hand bij[?]
		j	[	]	[hand]gebaar	om me te raden
		j	{alleen een handgebaar}			[				]
		j	en maakt [een hand][gebaar]				[om]		[m]ij	[te raden]
		j	[					]	[m]e	[	]
			[? door M^1 VI, r. (8) alleen een handgebaar en Ik zie een handgebaar]

(9)

M^1 VI

j

[de laatste stap te zetten, onversteend]^+

(10)	M^1 VI	j	[alsof het aan een sprookje werd ontleend]^+
			[Door de uitbreiding van het gedicht in M^1 III/VI verschuiven de oorspronkelijke regels M^1 I/II, r. (9)-(13) naar r. (11)-(15); op de keerzijde van M^1 schreef Achterberg de laatste twee strofen van het gedicht, r. (16)-(21):]

+ [= M¹ III, (5)]

+ [= M¹ III, (6)]

+ [← M¹ III, (7)]

+ [← M¹ III, (8)]

+ [← M¹ III, (9)]

+ [= M¹ IV, (5)]

+ [= M¹ IV, (6)]

+ [= M¹ V, (8)]

+ [= M¹ V, (9)]

[p. 1180]

M^1 VII/VIII, r. (11)-(21):

(10/11)

M^1 VII

k

[[strofewit]]

(11)

M^1 VII

k

[Meidoorn en kamperfoelie geuren zoet]^+

(12)

M^1 VII

k

[bij drinkplaatsen waar ik uw mond ontmoet]^+

(12/13)

M^1 VII

k

[[strofewit]]

(13)

M^1 VII

k

[Gij staat onder een oud beschermheerschap]^+

(14)

M^1 VII

k

[De dennenaalden dempen 't houtgeknap.]^+

(15)

M^1 VII

k

[Ik hoor u heengaan, bijna voor de grap.]^+

(15/16)

M^1 VII

k

[strofewit?]

(16)	M^1 VII	k	Een eenzaam ven		weerspiegelt	uw gezicht^+
		k	[	]	{omlijst}	[	]
		k	[	]	[weerspiegelt]	[	]

(17)	M^1 VII	k	dat verder	tot geen werklijkheid verplicht
		k	{omdat het}	[	]
	VIII	l	v[xx] [xxxx]	aan gene zijde van het licht
		l	gij breekt[?]	[	]
		m	van [gene zijde van het] avond[licht];
			[? door M^1 VII, r. (17) omdat het en dat verder]

(18)	M^1 VII	k	zo zijn mijn ogen op u afgericht
	VIII	l	een medaillon gevonden in het Sticht.

(18/19)

M^1 VIII

l

[strofewit]

(19)

M^1 VIII

l

Er staat een pyramide opgericht

(20)	M^1 VIII	l	achtergelaten door het avondlicht
		m	aan deze zijde in zijn doodgewicht.

(21)	M^1 VIII	l	en onbezoldigd gaan de bossen dicht.^+
			M^2-D^3, r. 1-21:

1

M^2-D^3

Dwalend onweidelijk door bos en beemd,^+

2	M^2-3		kruiselings op de		aangelegde	paden,^+
	M^2	c	[	]	[aange]harkte	[	]
		c	[	]	aangegeven	[	]
	M^4-D^3		|				|

3

M^2-D^3

kom ik u in de hemelsbreedte nader,^+

+ [= M¹ I, (9)]

+ [= M¹ I, (10)]

+ [= M¹ II, (11)]

+ [= M¹ II, (12)]

+ [= M¹ II, (13)]

+ [← M¹ I, (11)]

+ [← M¹ I, (12)]

+ [← M¹ III, (1)]

+ [← M¹ III, (2)]

+ [← M¹ III, (3)]

[p. 1181]

4	M^2-3		maar	blijf u		altijd	een armlengte vreemd.^+
	M^2	c	doch	[	]	telkens	[	]
	M^4-T		|					|
	P^2-D^3		maar	|				|

4/5

M^2-D^3

[strofewit]

5

M^2-D^3

Boomstammen blijken dan zo dicht vereend,^+

6

M^2-D^3

dat ze een muur vormen. Gij slaat het gade^+

7

M^2-D^3

tussen de cryptogamen en nachtschade,^+

8	M^2	a	hebbend een handgebaar, om		me	te raden^+
		b	[	]	[m]ij	[	]
	M^3-D^3		|				|

9

M^2-D^3

de laatste stap te zetten, onversteend,^+

10

M^2-D^3

alsof het aan een sprookje werd ontleend.^+

10/11

M^2-D^3

[strofewit]

11

M^2-D^3

Gij staat onder een hoog beschermheerschap.^+

12

M^2-D^3

De dennenaalden dempen 't houtgeknap.^+

13

M^2-D^3

Ik hoor u heengaan, bijna voor de grap.^+

13/14

M^2-D^3

[strofewit]

14

M^2-D^3

Meidoorn en kamperfoelie geuren zoet^+

15	M^2-3		bij drinkplaatsen,		waar	ik uw mond ontmoet.^+
	M^2	c	[	]	of	[	]
	M^4-D^3		|				|

15/16

M^2-D^3

[strofewit]

16

M^2-D^3

Aan gene zijde van het avondlicht^+

17	M^2-3		steekt uit een gleuf	een stuk van uw gezicht.^+
	M^2	c	tuurt om een hoek	[	]
	M^4-D^3		|		|
			[In M^2 c voegde Achterberg de volgende regel toe:]

(18)	M^2	c	Het is wassende maan boven het Sticht.^+
	M^4-D^3		|	|

17(18)/
18(19)	M^2-D^3		[strofewit]

18	M^2	a	Er staat een		wetsartikel	opgericht^+
		b	[	]	pyramide	[	]
(19)	M^3-D^3		|				|

+ [← M¹ III, (4)]

+ [← M¹ VI, (5)]

+ [← M¹ VI, (6)]

+ [← M¹ VI, (7)]

+ [← M¹ VI, (8)]

+ [← M¹ VI, (9)]

+ [← M¹ VI, (10)]

+ [← M¹ VII, (13)]

+ [← M¹ VII, (14)]

+ [← M¹ VII, (15)]

+ [← M¹ VII, (11)]

+ [← M¹ VII, (12)]

+ [← M¹ VII, (17)]

+ [← M¹ VII, (16)]

+ [← M¹ VIII, (18)]

+ [← M¹ VIII, (19)]

[p. 1182]

19	M^2	a	aan deze zijde, in zijn doodgewicht	:^+
		b	[	];
	M^3		|	|
(20)	M^2	c	[	].
	M^4-D^3		|	|

20	M^2	a	361b, strafrecht,
		b	[d]ie [so wie so tot omkeren verplicht.]^+
	M^3		|	|
(21)	M^2	c	[En onbezoldigd gaan de bossen dicht.]
	M^4-D^3		|	|
			[Hier eindigen M^2 c-D^3]

21	M^2	a	dat so wie so tot omkeren verplicht.
		b	[En onbezoldigd gaan de bossen dicht.]^+
	M^3-P^1		|	|

(22)	M^2	a	en
		a	E[n] onbezoldigd gaan de bossen dicht.^+

+ [← M¹ VIII, (20)]

+ [= M² a, 21]

+ [= M² a, (22)]

+ [← M¹ VIII, (21)]

Commentaar

^1	Zie [966] ‘Nebo’, noot 2.
^2	Op de vraag van M. Rutten (zie § 47.16.3) naar de betekenis van r. 18-19 ‘Er staat een pyramide opgericht [/] aan deze zijde [...]’ antwoordde Achterberg ‘gebruikt als symbool’ en voegde daar later aan toe: ‘symbool van de dood’.