Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Die Rose van Heinric van Aken (1976)

Informatie terzijde

Titelpagina van Die Rose van Heinric van Aken
Afbeelding van Die Rose van Heinric van AkenToon afbeelding van titelpagina van Die Rose van Heinric van Aken

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (2.69 MB)

XML (1.43 MB)

tekstbestand






Editeur

Eelco Verwijs



Genre

poëzie

Subgenre

gedichten / dichtbundel


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Die Rose van Heinric van Aken

(1976)–Hein van Aken–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina VII]
[p. VII]

I. Guillaume de Lorris en Jean de Meung.

De Roman de la Rose werd door Guillaume de Lorris begonnen en ruim veertig jaren later door Jean de Meung vervolgd en voltooid. Van den eersten dichter is ons weinig of niets bekend, alleen dat hij door den dood verhinderd werd zijn werk te voltooien. Verreweg het kleinste gedeelte van den Roman heeft men aan zijne hand te danken, en wel niet meer dan 4067 verzen.

Telkens bij den overgang tot een ander onderwerp bevindt zich tusschen den tekst een korte, mede berijmde inhoudsopgave, als het ware de titel van een hoofdstuk, en ongetwijfeld het werk van een lateren kopiïst. Na vs. 4069 nu vindt men de volgende regels:Ga naar voetnoot1

 
Cy endroit trespassa Guillaume
 
De Lorris, et n'en fist plus pseaulme;
 
Mais, après plus de quarante ans,
 
Maistre Jehan de Meung ce rommans
 
Parfist, ainsi comme je treuve;
 
Et ici commence son oeuvre.

Dat werkelijk vs. 4062-4067 (bij Michel, vs. 4662-4667)Ga naar voetnoot2 de laatste der door Guillaume de Lorris geschrevene verzen zijn, blijkt voldoende uit eene latere plaats in de Rose, die in haar geheel dient medegedeeld te worden, daar ze ook later ter verklaring van onzen tekst onmisbaar is.

Nadat Amour in vs. 10522 de hulp zijner baronnen heeft ingeroepen, gaat hij in vs. 10537 aldus voort:Ga naar voetnoot3

 
Puisque Tibulus m'est faillis,
 
Qui congnoissoit si bien mes tesches,
 
Por qui mort ge brisai mes flesches,
 
Cassai mes ars, et mes cuiries
 
Traïnai toutes desciries,
 
Dont tant ai d'angoisses et teles,
 
Qu'à son tombel mes lasses esles
 
Despenai toutes desrompues,
 
Tant les ai de duel débatues,
 
Por qui mort ma mère plora
 
Tant, que presque ne s'acora;
 
N'onc por Adonis n'ot tel paine,
 
Quant li sanglers l'ot mort en l'aine,
 
Dont il morut à grant hascie.
 
Onques ne pot estre lascie
 
La grant dolor qu'ele en menoit,
 
Mès por Tibulus plus en oit.
 
N'est nus qui pitié n'en préist,
 
Qui por li plorer nous véist.
 
En nos plors n'ot ne fraines ne brides
 
Gallus, Catulus et Ovides,
 
Qui bien sorent d'amors traitier,
 
Nous r'éussent or bien mestier,
 
Mès chascuns d'eus gist mors porris.
[pagina VIII]
[p. VIII]
 
Vés-ci Guillaume de Lorris,
 
Cui Jalousie, sa contraire,
 
Fait tant d'angoisse et de mal traire,
 
Qu'il est en péril de morir,
 
Se ge ne pens du secorir.
 
Cil me conseillast volentiers,
 
Com cil qui miens est tous entiers,
 
Et drois fust; car por li-méismes
 
En ceste poine nous méismes
 
De tous nos barons assembler
 
Por Bel-Acueil toldre et embler.
 
Mès il n'est pas, ce dit, si sage.
 
Si seroit-ce moult grant domage,
 
Se si loial serjant perdoie,
 
Com secorre le puisse et doie;
 
Qu'il m'a si loiaument servi,
 
Qu'il a bien vers moi déservi,
 
Que je saille et que je m'atour
 
De rompre les murs de la tour,
 
Et du fort chastel asséoir
 
A tout quanque j'ai de pooir.
 
Et plus encor me doit servir,
 
Car por ma grâce déservir
 
Doit-il comencier le Romans
 
Où seront mis tuit mi comans,
 
Et jusques-là le fournira
 
Où il à Bel-Acueil dira,
 
Qui languist ores en prison
 
A dolor et sans mesprison:
 
‘Moult sui durement esmaiés
 
Qu'entr'oblié ne m'aiés,
 
Si en ai duel et desconfort.
 
Jamès n'iert riens qui me confort,
 
Se ge pers vostre bienvoillance;
 
Car ge n'ai mès aillors fiance.’Ga naar voetnoot1
 
Ci se reposera Guillaume,
 
Le cui tombel soit plains de baume,
 
D'encens, de mirre et d'aloé:
 
Tant m'a servi, tant m'a loé.
 
Puis vendra Jehans Clopinel,
 
Au cuer jolif, au cors isnel,
 
Qui nestra sor Loire, à Méun,
 
Qui à saoul et à géun
 
Me servira toute sa vie,
 
Sans avarice et sans envie,
 
Et sera si très-sages hon,
 
Qu'il n'aura cure de Raison,
 
Qui mes oignemens het et blasme,
 
Qui olent plus soef que basme;
 
Et s'il avient, comment qu'il aille,
 
Qu'il en aucune chose faille,
 
(Car il n'est pas homs qui ne pèche,
 
Tous jors a chascun quelque tèche),
 
Le cuer vers moi tant aura fin,
 
Que tous jors, au mains en la fin,
 
Quant en cope se sentira,
 
Du forfet se repentira,
 
Ne me vodra pas lors trichier.
 
Cis aura le Roman si chier,
 
Qu'il le vodra tout parfenir,
 
Se tens et leu l'en puet venir;
 
Car quant Guillaumes cessera,
 
Jehans le continuera
 
Après sa mort, que ge ne mente,
 
Ans trespassés plus de quarente,
 
Et dira por la meschéance,
 
Par paor de désespérance,
 
Qu'il ait de Bel-Acueil perdue
 
La bien-voillance avant éue;
 
‘Et si l'ai-ge perdue, espoir,
 
A poi que ne m'en désespoir;’Ga naar voetnoot2
 
Et toutes les autres paroles,
 
Qué qu'el soient, sages ou foles,
 
Jusqu'à tant qu'il aura coillie
 
Sus la branche vert et foillie
 
La très-bele Rose vermeille,
 
Et qu'il soit jor et qu'il s'esveille.
 
Puis vodra si la chose espondre,
 
Que riens ne s'i porra repondre;
 
Se cil conseil metre i péussent,
 
Tantost conseillié m'en éussent;
 
Mès par celi ne puet or estre,
 
Ne par celi qui est à nestre;
 
Car cil n'est mie ci présens.
 
Si r'est la chose si pesans,
 
Que certes quant il sera nés,
 
Se ge n'i viens tous empenés
 
Por lire-li nostre sentence,
 
Si tost cum il istra d'enfance,
 
Ge vous os jurer et plevir,
 
Qu'il n'en porroit jamès chevir.
 
Et por ce que bien porroit estre,
 
Que cis Jehans qui est à nestre,
 
Seroit, espoir, empéeschiés,
 
(Si seroit-ce duel et péchiés
 
Et domages as amoreus,
 
Car il fera grans biens por eus),
 
Pri-ge Lucina la déesse
 
D'enfantement, qu'el doint qu'il nesse
 
Sans mal et sans encombrement,
 
Si qu'il puist vivre longement;
 
Et quant après à ce vendra,
[pagina IX]
[p. IX]
 
Que Jupiter vif le tendra
 
Et qu'il devra estre abevrés,
 
Dès ains néis qu'il soit sevrés,
 
Des tonneaus qu'il a tous jors dobles,
 
Dont l'un est cler et l'autre trobles,
 
(Li uns est dous, et l'autre amer
 
Plus que n'est suie ne la mer),
 
Et qu'il ou bersuel sera mis,
 
Por ce qu'il iert tant mes amis,
 
Ge l'afublerai de mes esles,
 
Et li chanterai notes teles,
 
Que puis qu'il sera hors d'enfance
 
Endoctriné de ma science,
 
Il fléutera nos paroles
 
Par quarrefours et par escoles,
 
Selonc le langage de France,
 
Par tout le règne en audience,
 
Que jamès cil qui les orront,
 
Des dous maus d'amer ne morront,
 
Por qu'il le croient fermement;
 
Car tant en lira proprement,
 
Que trestuit cil qui ont à vivre,
 
Devroient apeler ce livre
 
Le Miroer as Amoreus,
 
Tant i verront de biens por eus;
 
Mès que Raison n'i soit créue,
 
La chétive, la recréue.
 
Por ce m'en voil ci conseillier,
 
Car tuit estes mi conseillier.
 
Si vous cri merci jointes paumes,
 
Que cis las dolereus Guillaumes,
 
Qui si bien s'est vers moi portés,
 
Soit secorus et confortés.
 
Et se por li ne vous prioie,
 
Certes prier vous en devroie
 
Au mains por Jehan alégier,
 
Qu'il escrive plus de légier;
 
Que cest avantage li faites,
 
Car il nestra, g'en sui prophètes;
 
Et por les autres qui vendront,
 
Qui dévotement entendront
 
A mes comandemens ensivre,
 
Qu'il troveront escrit ou livre,
 
Si qu'il puissent de Jalousie
 
Sormonter l'engaigne et l'envie.

Alvorens te kunnen aanwijzen, wanneer Guillaume de Lorris door den dood werd verhinderd zijn arbeid te voltooien, zal het noodig zijn eerst eenigzins nader den tijd te bepalen, waarin Jean de Meung het vervolg schreef. Hiervoor zijn in het gedicht zelve eenige aanwijzingen te vinden.

Noch Méon, noch Lenglet du Fresnoy, noch zelfs Francisque-Michel zijn er in geslaagd met eenige juistheid althans den tijd der vervaardiging te bepalen. Méon komt tot het besluit dat de Rose door Jean de Meung omstreeks het jaar 1305 werd geëindigd.Ga naar voetnoot1 Langlet du Fresnoy is wat nauwkeuriger, wanneer hij in zijne Préface zegt:Ga naar voetnoot2

‘On dit communément que Jean de Meung fit ce Roman en 1300; mais au moins y a-t-il des preuves, dans son ouvrage même, qu'il étoit fait avant 1305.

L'on sait que l'ordre des Templiers ne fut aboli qu'en 1309. On avoit arrêté dès l'an 1307 plusieurs de ses membres, prévenus, disoit-on, des crimes les plus horribles: on avoit fait courir ces bruits, vrais ou faux, au moins un an ou deux auparavant. Ainsi, dans la prévention où l'on étoit alors, cet ordre n'étoit point à citer comme un corps régulier où l'on pouvoit faire son salut. C'est néanmoins ce que fait Jean de Meung, lorsqu'il dit, vers 11608:

 
S'il entroit, selon le commant
 
Saint Augustin, en Abbaie
 
Qui fust de propre bien garnie,
 
Si cum sunt ore cil blanc Moine,
 
Cil noir, cil reguler Chenoine,
 
Cil de l'Ospital, cil du Temple,
 
Car bien puis faire d'eus exemple.

C'est le plus moderne des faits historiques par lequel on peut juger du temps où a été fait ce Roman. Tous les autres points de l'histoire moderne semés dans cet ouvrage, s'étendent depuis l'an 1100 jusqu'au temps que nous venons de marquer. Jean de Meung étoit jeune lorsqu'il fit cet ouvrage; il nous en avertit lui-même, en termes généraux, au commencement de son testament:

 
J'ai fait en ma jonesce maint diz par vanité,
 
Où maintes gens se sont plusieurs fois délité.Ga naar voetnoot3

Et comme nous trouvons ailleurs que ce fut au

[pagina X]
[p. X]

sortir de son enfance, nous croyons que ce pouvoit être vers sa vingt-deuxième année. C'est le vrai temps de faire et de pratiquer les romans.’

De fransche schrijvers over den Roman de la Rose schijnen zich uitsluitend er toe bepaald te hebben ‘le plus moderne des faits historiques’ in het licht te stellen, van daar ook de reden, dat zij niet tot een juistere bepaling van den tijd der vervaardiging hebben kunnen geraken.

Dr. Jonckbloet sprak dan ook in de Geschiedenis der Midden-nederlandsche Dichtkunst zijne verwondering uit, dat geen der fransche geleerden, die zich met den zoo beroemden roman hebben bezig gehouden, tot het resultaat was gekomen, dat de Rose geschreven is ‘tusschen de jaren 1272 en 1284, ja, wij mogen aannemen omstreeks 1280.’Ga naar voetnoot1 Te gelijker tijd ongeveer toen zijne Geschiedenis het licht zag, verscheen ook het XXII Deel der Histoire Littéraire de la France, waarin Paulin Paris eene beschouwing over de Rose gaf, in welke hij tot een juister jaartal der vervaardiging zocht te geraken.Ga naar voetnoot2 Dat de plaatsen door den franschen geleerde aangehaald meerendeels overeen komen met die van onzen nederlandschen criticus, ligt in den aard der zaak: daar evenwel het uitgebreide werk niet in veler handen komt, deelen wij het betoog in zijn geheel mede:

‘Dans les longs exemples allégués par Dame Raison, nous trouvons encore un moyen sûr, et pourtant négligé par tous les critiques, si l'on en excepte M. Raynouard,Ga naar voetnoot3 d'arriver à la date assez précise de la continuation de Jean de Meung; c'est quand il s'agit de la conquête, alors récente, du royaume de Naples par Charles d'Anjou, le frère de saint Louis:

 
Et se ces prueves riens ne prises,
 
D'anciennes istoires prises,
 
Tu les as de ton tens noveles
 
De batailles fresches et beles,
 
De tel biauté, ce dois savoir,
 
Comme il puet en bataille avoir.
 
C'est de Mainfroi, roi de Sesile,
 
Qui par force tint et par guile
 
Lonc-tens en pès toute sa terre,
 
Quant li bons Karles li mut guerre,
 
Conte d'Anjou et de Provance,
 
Qui par devine porvéance
[pagina XI]
[p. XI]
 
Est ores de Sesile rois,
 
Qu'ainsinc le volt Diex li verois,
 
Qui tous jours s'est tenus o li....

Charles d'Anjou, couronné roi de Sicile le 6 Janvier 1266, mourut le 7 Janvier 1285. C'est donc évidemment dans l'espace renfermé entre ces deux dates que Jean termina son oeuvre. Peut-être même oscrait-on resserrer encore cet espace; car les Vêpres siciliennes étant du mois de mars 1282, on pourrait croire que si le poëte eût écrit après ce lugubre événement, il eût au moins fait quelques vocux pour que le Dieu protecteur de Charles lui permît de tirer vengeance de ses sujets révoltés.’Ga naar voetnoot1

Een andere aanwijzing voor den tijd der vervaardiging vindt Paulin Paris in het gesprek van Faux-Semblant over de bedelorden.Ga naar voetnoot2

‘Le curieux discours de Faux-Semblant doit avoir été composé dans le temps des plus vives querelles entre les ordres mendiants et l'Université de Paris; tant le poëte prend avec ardeur le parti du célèbre champion de l'Université, Guillaume de Saint-Amour.’Ga naar voetnoot3

Die twisten nu waren het hevigst toen Guillaume de Saint-Amour in 1256 werd verbannen. Hij stierf, gelijk wij reeds uit de aanteekening van Dr. Jonckbloet zagen, in het jaar 1270 of 1272. Op eene andere plaats, door Paulin Paris niet aangehaald, wordt over den balling gesproken in deze woorden:Ga naar voetnoot4

 
Se cil de Saint-Amor ne ment,
 
Qui disputer soloit et lire,
 
Et préeschier ceste matire
 
A Paris, avec les devins:
 
Jà ne m'aïst ne pains ne vins,
 
S'il n'avoit en sa vérité
 
L'acort de l'Université
 
Et du pueple communément,
 
Qui ooient son preschement.
 
Nus prodons de ce refuser
 
Vers Dieu ne se puet escuser.
 
Qui grocier en vodra, si grouce,
 
Qui correcier, si s'en corrouce,
 
Car ge ne m'en teroie mie,
 
Se perdre en devoie la vie,
 
Ou estre mis, contre droiture,
 
Comme sains Pous, en chartre oscure,
 
Ou estre bannis du roiaume
 
A tort, cum fu mestre Guillaume
 
De Saint-Amor, qu' Ypocrisie
 
Fist essilier, par grant envie.

Dr. Jonckbloet leidt uit deze plaats af, dat de dichter van Guillaume de Saint-Amour als ‘reeds gestorven’ spreekt. Wij gelooven ten onrechte. Jean de Meung verhaalt dat de beroemde godgeleerde placht te disputeeren en te lezen en ten onrechte verbannen werd. Ware hij nu reeds gestorven, toen de dichter deze regelen ter neder schreef, dan zoude toch wel de stereotype formule van ‘God hebbe die siele sine,’ zooals bij onze middeneeuwsche schrijvers, of iets dergelijks na de vermelding van den naam gevolgd zijn. Onzes inziens wijst deze plaats veeleer op den tijd van 1256-1272, toen Guillaume de Saint-Amour verbannen, maar nog niet gestorven was.

Nog eene andere plaats wordt in de Histoire littéraire aangehaald, welke mede eenigermate kan strekken om den tijd der vervaardiging te bepalen.Ga naar voetnoot5 Zij komt voor in dat gedeelte, hetwelk door Hein van Aken niet vertaald is geworden. De dichter spreekt van de ware ‘gentillèce’ en beweert:Ga naar voetnoot6

 
que nus n'est gentis,
 
S'il n'est as vertus ententis,
 
Ne n'est vilains, fors par ses vices
 
Dont il pert outrageus et nices.
 
Noblèce vient de bon corage;
 
Car gentillèce de lignage
 
N'est pas gentillèce qui vaille,
 
Por quoi bonté de cuer i faille.

Onder de ware modellen van ‘gentillèce’ worden genoemd als

 
Chevaliers as armes hardis,
 
Preus en faiz et cortois en dis,
 
Si cum fu mi sires Gauvains,
 
Qui ne fu pas pareus as vains,
 
Et li bons quens d'Artois Robers,
 
Qui dès lors qu'il issi du bers,
 
Hanta tous les jors de sa vie
 
Largèce, honor, chevalerie;
 
N'onc ne li plot oiseus séjors,
 
Ains devint hons devant ses jors.
 
Tex chevaliers preus et vaillans,
 
Larges, cortois et bataillans,
[pagina XII]
[p. XII]
 
Doit partout estre bien venus,
 
Loés, amés et chier tenus.Ga naar voetnoot1

‘Robert d'Artois, second du nom, fut tué, le 10 Juillet 1302, à la bataille de Courtrai, et une mauvaise interprétation de ce passage avait fait croire que Jean de Meun avait achevé le roman de la Rose après cette date. Mais au soin qu'il prend de parler de la première enfance du prince, à ce qu'il ajoute “qu'il devint homme devant ses jours”, c'est-à-dire avant l'âge ordinaire de la virilité, il fallait plutôt conjecturer que Jean de Meun s'exprimait ainsi quand Robert était encore assez jeune, c'est-à dire de 1265 à 1270; et cette indication fortifie ce qu'on a déjà dit du temps où l'ouvrage put être composé.’Ga naar voetnoot2

Trekken wij nu het door Paulin Paris en Dr. Jonckbloet aangevoerde samen, dan blijkt ten duidelijkste, dat de Rose voltooid moet zijn geweest vóór 1285, waarschijnlijk zelfs vóór 1282, daar van de zoo vermaarde Siciliaansche Vesper met geen enkel woord melding wordt gemaakt. De wijze, waarop van Graaf Robert van Artois wordt gesproken, doet het vermoeden ontstaan dat de dichter van dien vorst, als nog een jongeling zijnde, melding maakt. Robert II van Artois werd geboren in 1230, en het is niet onwaarschijnlijk, dat hij, toen Jean de Meung zijne Rose schreef, nog in de periode verkeerde van ‘hons devant ses jors’ te zijn, tusschen den vijftien- en twintigjarigen leeftijd (1265-1270). Vergelijken we nu daarmede de plaats over Guillaume de Saint-Amour, waaruit wel blijkt dat hij verbannen, maar nog geenszins dat hij gestorven was, dan komt het ons niet onwaarschijnlijk voor, dat het jaar der vervaardiging van de Rose gerustelijk tusschen 1260 en 1270 kan gesteld worden, gelijk later, naar wij meenen, bij de bepaling van den tijd der vertaling zal bevestigd worden.

In de verzen van Guillaume de Lorris vinden we hoegenaamd geene toespelingen op geschiedkundige gebeurtenissen van zijnen tijd, die ons eenigermate licht zouden kunnen geven over den tijd der vervaardiging van het eerste gedeelte.Ga naar voetnoot3 Stelde men vroeger algemeen het sterfjaar van Guillaume de Lorris in 1260, daar men rekende dat Jean de Meung eerst omstreeks 1305 zijn werk zou hebben voltooid, na het boven aangevoerde zal men tot het besluit moeten komen, dat Guillaume de Lorris reeds vóór 1230 is gestorven. Paulin Paris wijst het werk van den eersten dichter terug tot de regeering van Filips-August, die tot 1223 regeerde. Hij zegt:Ga naar voetnoot4

‘Ces souvenirs qui nous reportent au début de la guerre d'Italie,Ga naar voetnoot5 joints à la mention de l'exil de Guillaume de Saint-Amour en 1256, et au témoignage de Jean de Meun lui-même, qui commence par dire qu'il commence le poëme plus de quarante ans après la mort du premier auteur, nous ont naturellement conduits à renvoyer au règne de Philippe-Auguste l'oeuvre de Guillaume de Lorris.’

Reeds SchlosserGa naar voetnoot6 nam, toen hij zijn werk over Vincentius schreef, tegen de toen algemeen heerschende meening, het jaar 1240 als dat van den dood van de Lorris aan, vooral daartoe geleid door den geest, die in het tweede gedeelte op elke bladzijde schier zich openbaart. Hij ziet in de poëzie van een Jean de Meung en anderen ‘den stillen Widerstreit, der bei einem Theile der Nation durch das Grübelnde, finster Religiöse, das Ludwig aus der besten Meinung dem Volke aufdrängen wollte, um so mehr geweekt wurde, je mehr die Poesie, die im Volke doch lebte und unter der Theologie erliegen sollte, als verbotene Frucht jetzt emsiger gesucht wurde.’ De Rose werd dan ook vervaardigd ‘gerade in der Zeit, als Ludwig der Heilige so strenge Gesetze gegen alle Weltlichkeiten gab,’ en later voegt hij er nog bij: ‘Wir sagen ausdrücklich, dass diese allegorische Dichtung in die Zeit falle, wo Ludwig gegen die Weltlichkeiten eiferte, weil aus dem Gedicht selbst hervorgeht, dass der erste Verfasser, oder besser der Verfasser der ersten Hälfte, Wilhelm von Lorris, dessen Arbeit man als ein besonderes Werk entdeckt, aber noch nicht herausgegeben hat, nicht, wie man sonst behauptete, gegen 1260, sondern schon gegen 1240 starb, und dass derjenige, der es in einem weit freiern Tone als sein Vorgänger, oder vielmehr in einem sehr oft obscönen Tone fortgesetzt hat, nicht um 1300, wie man glaubte, sondern schon gegen 1280 schrieb.’

Aanmerkelijk is het verschil dat tusschen beide

[pagina XIII]
[p. XIII]

dichters bestaat. Guillaume de Lorris is de gewone trouvère, die over minne en vrouwen dicht, zonder veel praal van geleerdheid, naar alle waarschijnlijkheid alleen bekend met Ovidius' werken; Jean de Meung is de geleerde dichter, toegerust met een schat van wetenschap, in niet geringe mate vertrouwd met de klassieken.Ga naar voetnoot1

Misschien verkeerde hij aan het fransche hof, zooals men uit zijne eigene woorden in het Testament schijnt te kunnen opmaken:

 
Diex m'a trait sans reproche de jonesce et d'enfance,
 
Diex m'a par maint perilz conduit sans meschéance,
 
Diex m'a donné au miex honneur et grant chevance,
 
Diex m'a donné servir les plus grans gens de France.Ga naar voetnoot2

en dan is het volstrekt niet vreemd, dat hij zich die voor zijnen tijd verbazende geleerdheid kon opdoen, daar de Heilige Lodewijk niets had gespaard om zijne boekerij tot een waarlijk koninklijke te maken.Ga naar voetnoot3

Hij vervolgt het werk van zijn voorganger om het als voertuig te kunnen gebruiken voor de denkbeelden, die in zijnen tijd maatschappij en kerk beroerden. Een aartsvijand van femelarij en dweepzucht, trekt hij met bitterheid te velde tegen den kanker zijner dagen, de steeds meer in macht en aanzien toenemende bedelorden. Een verachter van het vrouwelijk geslacht, misschien omdat hij reeds ‘te veel en te velen had liefgehad’, en door vele veroveringen geen hoog denkbeeld koesterde van de deugd der vrouwen, volgens hem allen

 
De faict ou de volenté putes,

liet hij geene gelegenheid ongebruikt om ze met smaad en schimp te bedekken. Een man zijner eeuw, niet vreemd aan de democratische en communistische denkbeelden, die meer en meer in het brein van velen begonnen te woelen en te gisten, en die ze met snijdende scherpheid verkondigde.

Voor wij afscheid nemen van de beide fransche dichters, willen wij het oordeel van Ampère mededeelen, die in korte trekken hem schetst.Ga naar voetnoot4

‘Le style de Jean de Meung forme un parfait

[pagina XIV]
[p. XIV]

contraste avec celui de Guillaume de Lorris. Autant celui-ci était coulant, parfois faible à force d'être doux, languissant à force d'être langoureux, autant le langage de Jean de Meung est rude, vif, emporté, en quelques endroits âpre, lourd, obscur. Le mérite de la première partie du Roman de la Rose, c'était la grâce et la finesse; le mérite de la seconde, c'est la vigueur et l'audace. C'est un joyeux moine qui prend la parole après un troubadour dameret. On croit voir l'aimable Jehan de Saintré remplacé ainsi qu'il le fut dans le coeur de la Dame des belles Cousines par un rival robuste et gaillard comme Damp abbé.’

voetnoot1
Méon, Rose, II. 1; Michel, Rose, I. 134.
voetnoot2
Te beginnen bij vs. 3413 bestaat bij Méon en Michel een verschil van 600 verzen, te wijten aan de slordigheid van den laatsten uitgever. (Zie bl. 56). Hoe slordig soms de laatste is te werk gegaan, moge blijken uit de laatste verzen. Op bl. 349 van D. II vindt men na vs. 21998 (22741):
 
Mès de tant fui-ge bien lors fis,
in plaats van:
 
C'onques nul mal gré ne m'en sot,
tot vs. 22037:
 
O tout son chapel de soussie,
dus een veertigtal verzen, eenvoudig overgeslagen, en vervolgt hij met vs. 22038:
 
Qui des amans les roses garde,
tot aan het einde, dat aldus luidt:
 
Explicit li Rommans la Rose,
 
Où l'art d'Amours est toute enclose.
 
Nature rit, si com moi semble,
 
Quant hic et hec se joignent ensemble.
De ‘geleerde’ uitgever, ‘Correspondent de 'Institut de France (Académie des Inscriptions et Belles-Lettres), etc., etc.’ schijnt zijne dwaling niet gemerkt te hebben, maar plaatst achter het laatste vers van den geheelen Roman, dat met de drie voorgaande kennelijk een later inlapsel is, een dubbele punt, en vervolgt met vs. 21999:
 
C'onques nul mal gré ne m'en sot,
terwijl zijn laatste vs. is:
 
O tout son chapel de soussie.
De geleerde Académicien zegt in zijne Préface, lxi, na aangehaald te hebben, dat Paulin Paris Méons werk excellent genoemd heeft: ‘Nous ne prétendons nullement, pour notre édition, à une pareille épithète, et cependant nous pouvous assurer que le texte en a été revu avec le plus grand soin (!!), surtout établi d'une manière plus conforme aux règles de notre ancienne langue.’ Die zelfde Préface is evenwel niet veel meer dan een herdruk van de Inleidingen van Méon, Lenglet du Fresnoy en van anderen. Zelfs is voor de nadere bepaling van den tijd der vervaardiging geen gebruik gemaakt van den arbeid van Paulin Paris in de Histoire Littéraire de la France, T. XXII, 24, 31, 43, maar heeft Michel zich eenvoudig bepaald tot het overdrukken van Méon en Lenglet du Fresnoy op dat punt.
voetnoot3
Méon, II. 300, Michel, I. 349. Zie onze vertaling, bl. 170 en 171.
voetnoot1
Deze zes verzen zijn letterlijk de laatste van Guillaume. Zie Méon, I. 164, Michel, I. 134. Verg. onzen tekst, vs. 4053 (4010) vlgg.
voetnoot2
Deze zijn de eerste woorden van Jean de Meung. Zie t.a.p.
voetnoot1
Méon, Rose, I. ix: ‘M. de la Monnoye, dans l'Anti-Baillet, et Lenglet du Fresnoy, dans ses notes, ont pensé que Guillaume de Lorris avoit fait près de la moitié du Roman de la Rose; mais il paroît bien constant qu'il n'a pas été au-delà du 4070e vers. Au 6661e vers et suivants, il est parlé de Mainfroy, roi de Sicile, et de sa défaite par Charles, comte d'Anjou, en 1266: si ce fait eût été rapporté par Guillaume de Lorris, la prédiction que fait l'Amour au vs. 10624:
 
Jehans le continuera
 
Après sa mort, que je ne mente,
 
Ans trespassés plus de quarante.
la prédiction, dis-je, ne seroit-pas juste, le Roman de la Rose ayant été terminé vers 1305.’
voetnoot2
Méon, Rose, I. Préface, 5; Michel, Rose, I. xxi.
voetnoot3
In li Testament de Maistre Jehan de Meung, uitgegeven in Méons Rose, IV. 1.
voetnoot1
Ald. D. III. 323-324. Wij kunnen niet beter doen dan het korte betoog, door Dr. Jonckbloet alleen bij wijze van Aanteekening medegedeeld, over te nemen:
‘Wij kunnen (het jaartal der vervaardiging) iets nader bepalen. In 1290 werd het gedeelte dat Guillaume de Lorris geschreven had, omgewerkt door een schrijver, die waarschijnlijk La Porte heette (Méon, Avertiss, pag. ix-x). Dezelfde heeft ook het latere gedeelte des gedichts dezelfde kunstbewerking laten ondergaan: is het waarschijnlijk dat dit meer dan vijftien jaren later geschied zou zijn, en mag men niet veeleer aannemen dat beide deelen gelijktijdig zijn omgewerkt?
Jean de Meung vertaalde het werk van Boetius de Consolatione Philosophiae voor Philips den Schoone, en wel, zooals Paulin Paris zeer aannemelijk maakt, vóór 1300 (Les Mss. François, Tom. V. pag. 42). In de opdracht van dat werk zegt hij: “Je Jehan de Meuns, qui jadis ou Romant de la Rose... ensegnai la manière du chastel prendre et de la rose ceuillir; et translatai de latin en franchois le livre de Vegece de chevalerie et le livre des Merveilles d'Irlande, et la vie et les epistres de maistre Pierre Abayelart et Heloys sa femme, et le livre à Elied de espirituel amistié....” etc.
De Rose had hij eertijds, jadis, geschreven: hij noemt haar vóór het werk van Vegetius, dat hij stellig reeds in 1284 vertaald had (Méon, Avertiss., xiv; Michel, Préf. xiv): wijst dit niet op hooger ouderdom?
In de Rose zelf hebben wij nog nadere aanwijzing. Vs 6656 (Méon, II. 118, Michel, I. 220) spreekt hij van de gebeurtenissen van zijnen tijd, en daartoe rekent hij de overwinningen door Karel van Anjou in 1266 op Manfred en in 1268 op Conradijn in Sicilie behaald. Vs. 6666 heet het van Karel:
 
Est ores de Sesile rois.
Deze stierf intusschen 7 Januarij 1285. Voorts spreekt hij van Guillaume de Saint-Amour als reeds gestorven, vs. 11682, en deze stierf in 1270 of 1272 (Jubinal op Rutebeuf, Tom. I, pag. 391).’
voetnoot2
Zie bl. 24. Het XXIIe deel dier Geschiedenis verscheen in 1856.
voetnoot3
Hierbij wordt aangehaald het Journal des Savants, Oct. 1816, dat ik niet heb kunnen raadplegen. Dr. Jonckbloet heeft het ongetwijfeld niet gekend, en is geheel zelfstandig tot de kennis van den tijd der vervaardiging gekomen. Francisque Michel, die blijkens zijne Préface het stuk van Paulin Paris over de Rose kende, en althans moest gekend hebben, begint niettemin zijne Préface met de volgende woorden: ‘Depuis le XIVe siècle, époque à laquelle ce vaste poëme vit le jour,’ etc.
voetnoot1
Dr. Jonckbloet schijnt de laatste bijzonderheid over het hoofd te hebben gezien.
voetnoot2
Méon, II. 327, vs. 11042 vlgg.; Michel, II. 4, en verg. de Hist. Litt. de la France, XXII, 31. Zie onzen tekst vs. 10325, bl. 177.
voetnoot3
Zie over dien strijd de Hist. litt. de la France, XIX, 197-215; XX, 749-754; XXI, 468-477; Schlosser, Vincent von Beauvais, II, 119-151.
voetnoot4
Zie Méon, II. 355, Michel, II. 25, en onzen tekst, bl. 184.
voetnoot5
Ald. bl. 43.
voetnoot6
Méon, III. 200, Michel, II. 251.
voetnoot1
Méon, III. 203; Michel, II. 254.
voetnoot2
Hist. Litt. t.a.p. bl 43.
voetnoot3
Méon, Avertiss. I, xii: ‘On peut remarquer d'ailleurs que, dans cette première partie, il n'est question d'aucun fait historique ni d'aucun auteur, si ce n'est Macrobe.... On peut donc fixer l'époque de la mort de Guillaume de Lorris vers 1260, ainsi qu'on l'a fait jusqu'à présent.’
voetnoot4
T.a.p. bl. 25.
voetnoot5
De herinneringen hier bedoeld zijn die gemeld op bl. viii en op bl. ix.
voetnoot6
Vincent von Beauvais, II. 164. Schlosser schreef dit werk reeds in 1819.
voetnoot1
Jean de Meung toont bekend te zijn met Plato, de gulden verzen van Pythagoras, Ovidius, Horatius, Cicero, Lucanus, Solinus, Claudianus, Suetonius, de Almagesta van Ptolemeus, Justinianus' Instituten niet alleen, maar ook de Pandecten, Juvenalis, Boëthius, Virgilius, Valerins Maximus, Sallustius, en vertaalt herhaaldelijk het een of ander uit de werken dier schrijvers. Aristoteles kent hij door Boëthius; Homerus had hij misschien gelezen; hij spreekt van Socrates, Seneca, Tibullus, Catullus, Gallus, Hippocrates, Galienus, Parrhasius, Apelles, Myro, Polycletes, Euclides, Empedocles, Ennius. En voegt Ampère, t.a. p. 355 er bij: ‘Tout ce qu'il dit des auteurs anciens est exact, si l'on en excepte qu'il suppose qu' Auguste donna la ville de Naples à Virgile, fait apocryphe probablement emprunté à la légende qui, au moyen âge, fit de Virgile un magicien de Naples... Jean de Meung a pu citer, il est vrai, plus d'un passage des auteurs anciens au moyen de certaines compilations modernes, comme le Policraticon de Jean de Salisbury; mais souvent ou voit qu'il connaît l'auteur original.’
voetnoot2
Méon, I. xii, Michel, I. xiii. Paulin Paris t.a.p. bl. 55 houdt Jean de Meung niet voor den schrijver van het Testament en andere ‘poëmes moraux et religieux composés par Jean de Meung dans sa vieillesse, ou que de bonnes âmes lai avaient attribués, comme un testament réparateur des égarements de sa jeunesse. Ces poëmes quel qu'en soit l'auteur, sont du XIVe siècle.’
voetnoot3
Maerlants Sp. Hist. I. Inl. v.
voetnoot4
T.a.p. 317, en verg. bl. 360: ‘L'oeuvre de Jean de Meung doit done être considérée comme une audaciense tentative d'un libertin du treizième siècle, qui, à l'aide de quelques précautions oratoires, a voulu sciemment attaquer non seulement les abus qui s'étaient glissés dans l'Eglise, mais l'esprit même du spiritualisme chrétien. Savant pour son temps, nourri de l'antiquité, païen d'imagination, épicurien par nature et par principe, il fut un devancier puissant des érudits païens et matérialistes du seizième siècle. Il fut un devancier lointain des sensualistes les plus décidés du dix-huitième siècle. Il y a en lui le germe de Rabelais, et même, à quelques égards, de d'Holbach et de Lamettrie.’ Paulin Paris t. a p. bl. 15 oordeelt aldus over het werk van Jean de Meung: ‘Jean de Meun a vu surtout dans la continuation du Roman de la Rose une occasion de donner carrière à son érudition, à ses opinions philosophiques et au libertinage de son esprit, Guillaume de Lorris avait voulu raconter l'histoire d'un véritable amoureux; Jean de Meun s'est proposé de parler de tout, à l'exception du véritable amour: il a fait un ouvrage de marqueterie, une sorte d'échiquier, dans lequel il a placé avec plus ou moins de symétrie et d'a propos les principaux incidents de la vie et l'histoire de toutes les passions humaines. Ne lui demandons pas de plan régulier; l'art de la composition n'est pas le sien; il disserte de tout comme Montaigne, avec une égale indépendance de penseés, quelquefois la même force d'expression, et toujours le même désordre. Mais l'auteur des Essais, dès le début, nous avertit du moins de la liberté de ses allures, tandis que Jean de Meun, qui, en reprenant un poëme sagement conduit jusque-là, s'était engagé à régler sa marche sur celle de son ingénieux devancier, mérite certainement le reproche d'avoir manqué à ses promesses.’

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken