|
| |
| |
| |
XVIII
Frearkje hie 't troffen mei 't waar; soks wie al tige nuodlik om dizze snuorje. De diken hienen wat smoarch en wiet west; de fyts hie hja yn 'e buorren stean litten en by de wyk del wie hja rûn, mar dêr wie 't novimber foar. Foar de tiid fan 't jier wie 't bysûnder, neat gjin kjeld of ûngemak.
Krekt foar tsjuster wie hja oanlâne, moai op tiid thús; doe hie hja noch gau efkes tsjin Postma op 'e tekst west oer Andele en har twa dagen útfanhûzjen by Auke-en-har.
Postma hie no syn beuzichheden yn 't bûthús, fuorje en melke. Hy hie de lampe opdien. Hja soe har mar net mear ferklaaie; efkes in skelk foar, dan mei 't brochje-iten oan 'e gong. In aai yn 'e tsjettel, aanst wat ite en dan in lange, fredige jûn foarhannen. Frearkje song sawat yn harsels, sûnder der winliken by te tinken. It wie in psalm-wize of fan in gesang, yn elts gefal skaaide it nei de tsjerke. Soks kaam grif fan de beide fredige en blide dagen, dy't hja hân hie. Der wie ek safolle om bliid en tankber foar te wêzen. Andele wie thús, sûn en goed; Teade-en-har soenen dizze wike noch wer farre kinne en yn 'e bêste ferhâlding hienen hja byelkoar west. Men seach dat sa faak oars net ûnder bruorren en susters, as de âlden ferstoarn wienen. En ûnder it breasnijen song hja stadichoan lûder, de wize dy't har yn 'e holle omspile.
No wie de jûn oer de lânen kommen yn 'e ienlike oarde by de stille wiken om Lippenhuzen hinne. De wyn hie oanhelle en strûze skrousk en ûnwennich troch de hast al keale beammen.
Mar yn 'e smoute keamer wie it feilich en smûk. De blinen wiene ticht, de nacht stie bûten en ûnder tsjokke reiden tekken skûle men feilich mei al jins besit, minsken en bisten en al jins guod.
Postma hie de brân yn 'e piip en de krante op 'e knibbel. Lêzen kaam neat fan, want hyltyd wer kaam Frearkje wat nijs yn 't sin. Hja breide ûnderwiles en hie in koaltsje yn 'e stove, men waard altyd wat huverich sa op 'e jûn as men deis reizge hie. Hja prate oer Amearika, ferhelle fan dingen dy't Andele sjoen en meimakke hie en brûkte dêrta mear wurden as Andele him ea yn utere hie. Hja bearde wakker
| |
| |
fan de grutte bosk en de hege bulten snie, dêr't hja mei te dwaan hân hienen. Oer de stêden ferhelle hja; huzen, heger as fjouwer Lippenhúster tuorren op elkoar. Oer treinen, dy't ûnder de grûn rieden, en noch helte mear wûnderlikheden.
Yn 't earstoan foel it har net op, mar doe't hja al in hiel set oan it ferhaal west hie tocht har, dat Postma net rjucht harke. 't Koe ek ferbylding wêze. Doe't hja wer yngeat lykwols, miende hja dat er har sa wûnder aardich oanseach, sa wat oars as oars. Hja woe der oerhinne prate, 't soe him oan harsels lizze, mar doe't hja efkes letter de stekken telde fielde hja dat er har opnaam. 't Wie mâl en healwiis fansels, it read kaam har yn 'e wangen; hja bûgde har djipper oer har breidzjen; hja skamme der har om. It praat heakke wat. Frearkje krige in bytsje in eang gefoel en tagelyk fûtere hja op harsels. Der wie ommers neat, allegearre ferbylding.
‘En wat sil jimme Andele no, of giet er skielk wer foart?’ Postma prate hiel gewoan en Frearkje sykhelle rommer, mar doe't se opseach glinsteren syn eagen sa frjemd. Sa koe hja him net.
‘No nee,’ en fan de alteraasje liet hja in stek falle, ‘dêr ha wy it sasear net oer hân. Hy sil hjir wol bliuwe, dat is sûnder mis, mar hoe't er wol? Der is fansels neat dat him driuwt; by Auke-en-har hat er it goed en hoe't dat fierder komt sil de tiid wol útwize.’ Hja hie rêd praat, as koe hja 't fan bûten en hja hie net opsjoen.
‘No, ik sil iepen kaart spylje, ik hie myn tinzen der hjoed ek ris oer gean litten; ik tochte, de Amerikaan sil him hjir wol nei wenjen sette en dan Frearkje by him as húshâldster, sa sille hja dat wol foarelkoar ha.’
Doe seach hja al op. ‘Hoe komme jo dêr no by? Dêr is net iens oer kikt!’
‘Bêst, goed,’ en hy bêde har sawat del mei de hân, ‘mar in minske hat dochs syn gedachten, no?’ It bleau in skoft stil. Postma skeukte sawat hinne en wer op 'e stoel. Doe, en hy sloech de eagen del, doarste har net oansjen, sei er: ‘As wy ris trouden, Frearkje? Wy hawwe elkoar yn dizze tiid wol kennen leard en it altyd goed fine kinnen, dat...,’ ferlegen seach er op. Frearkje wie suver wat fan 'e wize. Wurden koe hja op dit stuit hast net fine. Einlings sei hja: ‘Dêr kin neat fan komme.’ Wer skodholle hja. ‘Wy ha altyd bêst tegearre opsjitte kinnen en nea gjin spul hân safier't ik wit; mar trouwe, nee Postma. Ik tink sa: wy ha ús tiid hân, wy binne der te âld foar
| |
| |
wurden...’ Hja woe der noch mear fan meitsje, mar Postma wie har foar. ‘Te âld, hoe kinne jo soks no sizze! Der binne guods, tsien jier âlder as ik, dy't ek noch trouwe. Wy soenen noch jierren by elkoar bliuwe kinne.’ Hy waard flot en hoegde alhiel net om wurden te sykjen. Mar Frearkje briek it ôf. ‘Wy hoege der wier net langer oer te praten. Ien kear’ en it foel har suver swier hjiroer mei in frjemd te praten, in libbenlang hast hie hja it foar harsels hâlden, mar no kaam it derta, drôgjend seach hja yn it ljocht fan 'e lampe, ‘ienkear ha 'k tocht dat 'k trouwe soe. It is al jierren lyn; wy mienden 't elkoar mar ús folk wie der op tsjin. It is doe útrekke en neitiid hat der nea wer ien om my west. En no, no haw ik de jierren hân, dat is foarby en ik ha der frede by fûn...’ It waard stil. Frearkje' eagen stiene grut en ôfwêzich as belibbe hja nochris dy tiid, doe't hja faam wie en Tsjerk by har kaam, ienkear yn 'e fjirtjin dagen; dy sneintejûnen, as heit-en-dy op bêd wienen en de âlde fredige keamer foar har tegearre wie. En dan de moandeis it nytgjen en de stekken ûnder wetter fan heit, dy't der fûl op tsjin wie, om 't Tsjerk by in oare tsjerke hearde, en de stille ferwiten fan mem dat hja sa tsjin 'e tried yn gyng.
Postma begûn doe net wer, mar it praat woe dy jûns net rjucht mear; krekt as wie der wat stikken yn har ferhâlding. Yntiids makken hja risselwaasje. In skoft lei Frearkje noch wekker, belibbe op 'e nij nochris har ferkearing en wûndere dúdlik seach hja noch ienkear alle dingen fan doe en it wie al mear as tritich jier lyn. Hja koe 't noch sa klear foar har krije. Tsjerk mei syn swart krol bosk hier en syn kleare blauwe eagen. Noch wist hja hoe't hja nei him longerje en nei him útsjen koe as it syn tiid fan kommen wer wie. Hast trochhuvere it har noch, as hja tocht hoe sêft oft er har oanhelje koe dy stille fredige jûnen, as hja it ryk allinne hienen. Dan hienen hja praat hoe't it wêze soe as hja in eigen hûs ha soenen en altyd tegearre wienen. Mar hja hienen der lijen om krigen yn 'e hûs en dat om 'e tsjerke, want dat-oangeande hie Tsjerk op syn stik stien en heit hie ek net fan tajaan witte wollen. Doe hie hja kieze moatten en hie hja it útmakke; mar nimmen hie witten wat har dat koste hie, sels Tsjerk net. Letter hie hja har eigen begearten en har eigen langjen hân, mar ek dat wie foarby gien. No kaam dit, no't har jierren der wienen en har tiid foarby; no kaam sa'n Knjilles Postma, dy't al gâns oer de sechtich wie en frege har ta syn wiif. Hoe hie hja 't har foarhinne net faak foarsteld, dat der nochris immen komme soe, dêr't hja fan hâlde koe, en no dizze op
| |
| |
syn jierren. It moed waard har fol en hja skriemde, de holle yn it kjessen om safolle, dat oan har foarby gien wie; en sa fêst hie hja miend, de lêste jierren, dat hja it allegearre en folslein oerjûn hie.
Hja woenen gewoan tsjin elkoar dwaan, de deis derop, lykas hja dat wend wienen, mar der wie wat tusken har dat net wei te praten wie, sûnder dat hja dat iene fan 'e jûns tefoaren ek mar oanroerden. Dy jûns wie it hast mar pynlik sitten, de tiid woe net om en oars wie 't altyd samar let. Hja soenen hjir oerhinne moatte, tocht Frearkje, de tiid soe it slite. Mar dy sneintejûns, doe't hja út 'e buorren kaam - hja wie oars alhiel net sa besiterich, mar hja hie der winliken tsjinoan sjoen om dy lange sneintemiddei by Postma te sitten - en it brochjeiten berêden wie, begûn er der nochris oer. ‘'k Ha der fan 'e wike oer neitocht, Frearkje, mar dat beswier dat jo hienen kinne jo no dochs net mear jilde litte. Soks is al salang lyn en dat stiet ús no dochs net mear yn 'e wei om te trouwen. Sawat moatte jo ferjitte kinne en wat kinne wy it no noch net moai mei elkoar ha. Jo meie hjir hiel wol wêze, earmoed hoege jo net bang foar te wêzen, want ûnder ús sein, bûten myn bedriuw haw ik noch wol wat efterút. Hjir bin ik alhiel eigen baas en ha mei gjin minske wat nedich en dêrby, ik ha no al sa lang allinnich west...’ Doe gyng er yn 'e pleit, dat hja dochs ek om him tinke moast, dat er him faak sa iensum en ferlitten fielde. Hjir hied er grif langer oer neitocht as fiif minuten, it gyng him allegearre sa moai glêd of; hy hie syn wurden derfoar.
Mar Frearkje seach op mei dûnkere eagen en in tear yn 'e foarholle. ‘Ik hie net tocht, dat jo hjir nochris oer begjinne soenen. Ik haw sein hoe't ik deroer tocht, dat miende ik en dêr bliuw ik by. 'k Woe ha, dat jo soks witte soenen.’ Doe blêde hja wer yn 't almenak, dat hja foar har hie. Har hannen trillen justjes, want hja wie grimmitich op dat stuit. Mar Postma preuveleminte troch en woe it noch net leauwe. Hy hâlde oan en begûn al wer oer syn iensumens en syn ferkommend libben, dat er allinnich lâns moast. Hja liet him in skoft prate al hie hja der ek argewaasje genôch fan. Doe sloech hja ferheftich it âld almenak ticht. ‘Ik tocht, jo soenen it no leauwe en witte, wêr't it op stiet. Wy ha altyd goed mei elkoar kinnen, mar sil dat sa bliuwe, dan moatte jo my ûnthjitte dat jo hjir nea wer oer prate, der mei gjin wurd wer fan reppe.’ Hja waard koart.
‘Ik tink dat der wat oars efter sit,’ syn eagen waarden gleon. ‘Ik bin jo te min faaks, jo woenen wat mear ha grif.’
| |
| |
Dit hied er net sizze moatten, mar it stiek him dat hja him ôfstegere, want hy tocht net sa min fan himsels en hja, sa'n Frearkje, sei nee no't er har frege ta syn wiif en no earst wist er dat hja net te bepraten wie. ‘Jo moatte wol witte wat jo fersmite, ik soe oan elke finger noch ien krije kinne.’
Doe wie 't Frearkje oer. ‘Ik soe sizze, jo geane jo gong mar, ik sil om in hinnekommen sjen en jo dogge jo dingen. Myn tiid is hjir om, fan 'e wike noch sil 'k nei Durkje-en-har skriuwe en jo sjugge om in oarenien, dat wurdt de koartste klap.’
‘Soa,’ en o, de âld man waard sa stikelich, ‘ik sil jo gjin striebreed yn 'e wei lizze; wa't mient it hjir net mear bankje te kinnen, moat fuortgean. Nimmen hoecht hjir tsjin 't sin te wêzen...’
Dêr waard hja dochs kjel fan; sa hie hja 't net miend. It hie mar in drigemint west, dêr't er fan ynbine soe en no naam er it sa. Mar no wie hja ek ynienen beret, no hoegde er ek net te mienen dat hja noch bliuwe woe. No kaam de âlde Freark Jabiks natoer boppe, no soe hja de kop der foar hâlde. ‘'t Sil 't bêste wêze, dat ik yn 't lêst fan 'e wike mar ôfstek, jo kinne dan wilens mar om jo hinne sjen en in kar dwaan.’ De eagen fjurken fel, der baarnden reade plakken op it antlit, fan grimmitigens en argewaasje.
‘Sa't ik sei, ik sil jo net keare.’ Foar 't uterlik wied er o sa kalm en dat makke Frearkje krekt poer. Hja tsierden tegearre as bern. Alhiel lilk en mâl kaam Frearkje dy jûns op 't hege bedstee telâne, dêr koe hja dan mar ta harsels komme. Mar hja hie it grau yn. Hja liet har alles net sizze, hja koe har wol rêde, hja wie net oan him bûn en lokkich net oan him troud. Hja wûn har op, sa gyng hja ek de nacht yn, in nacht fan lichte sliep, mar swiere dreamen.
Postma stume net salang. De moarns sei er it measte net, mar middeis nei iten waard er wer praatsker en teetiid sei er: ‘Dat fan justerjûn moasten wy mar wer ferjitte, Frearkje, dat hat mis west; wy ha beide tefolle sein.’
‘Wy binne ôfpraat, no? De molkheller hat fan 'e moarn al in brievekaart meikrigen. Sneon gean ik nei ús Durkje.’ Hja snaude it him hast ta, nammers dit wie ek it earste dat hja dy deis sei. ‘Moat dat no sa mâl?’ Mar hja snuorre der út, woe net iens nei him hearre.
Hja hâlde de kop der foar. Woansdeis al naam de karrider har koffer mei, dy moast op 'e Gordyk nei de boat. Postma krige yn 'e rekken
| |
| |
dat it tinken wie, dy reizge nei syn soan en krige tasizzing dat 't grut fanke delkomme soe, dan wied er yn 'e earste opslach wer rêden.
Sa kaam de sneon, mar net, nei't Frearkje in sliepleaze nacht hân hie. No't de kniper op 'e skine kaam fielde hja dat hja hjir sa dochs net weigean koe. Sa lang ommers hie hja hjir in goed thús hân; no gyng hja fuort en dat wie it bêste no't dat fan it trouwen der tusken kommen wie. Mar dêrom mocht hja net dwers en ferkeard en mei de lilke holle hjirwei rinne, dat hie de âld man oan har ek net fertsjinne. Under brochje-iten begûn hja deroer. Mar o, it wie sa'n swier stik, de wurden moasten sa fier weikomme, it wie sa'n heisliken toer om de minste te wêzen. ‘Ik ha mis west, Postma en ik hoopje mar... dat jo it my ferjaan wolle, 't hie sa net moatten...’ Postma fearre oerein. ‘Wat foarby is, dat is foarby, dêr prate wy net mear oer. Ik soe sizze, jo bliuwe en ik fyts aanst nei ús Gerke ta en sis it fanke ôf.’
‘Nee, Postma, dat wie myn sizzen net. Ik leau wol dat it better is dat ik hjirwei gean, jo sille dat sels ek fiele; mar it hie net yn lilkens en mâlens moatten. Soks hie oars kind en it muoit my dat it sa gien is.’
Noch in hiel skoft praten hja derop troch en nochris wer besocht Postma har te bepraten, mar Frearkje warde it ôf.
Nei iten stie hja dan ree. De fyts stie yn 'e buorren, by de wyk lâns moast hja rinne.
‘No Postma, it bêste en betanke foar alles.’ Mear koe hja net ûnder wurden bringe. Hy hie har lang by de hân en krige de triennen yn 'e eagen. Doe stiek hja ôf. Noch ienkear seach hja om. Dêr lei it spultsje efter de keale mantel. Wat hie 't net smûk west ûnder it feilich reiden tek by 't hjerst en 't winter. Wat hie hja der net goede dagen hân. By de hikke stie Postma, de hân kaam omheech, hy stoarre har nei. Hja hie gjin meilijen mei him. Hy hie tefreden wêze moatten sa as 't wie. Hy hie krigen wat 't libben jaan koe, bern en bernsbern. Hy hie net mear freegje moatten.
By Auke-en-har waard hja ferwachte en rekke hja op 'e tekst en it moed waard har fol dêr't alle húsgenoaten by sieten; sels Auke doarst net te spytgnyskjen. ‘Us doar stiet altyd foar jo iepen,’ sei Auke doe't hja útpraat wie. Fan dat simpele sizzen krige Frearkje hast wer de triennen yn 'e eagen. Safolle tagedienens, it wie har hast te mânsk.
Durkje hie in board brij waarm makke. ‘Dû moatst no earst wat ite, Frearkje; der sil hjoed net folle fan kommen wêze troch de alteraasje.’
| |
| |
Sa waard Frearkje dêr ûntfongen, omjûn fan goede wolmienende minsken. It wie har hast te grut.
Dit wie dan Auke syn gouden oere: de froulju fuort, de lytse jonge op bêd, hy en Andele by de kachel. Nammers, de tiid dreau, hy soe no sprekke moatte. 't Hert sloech him tsjin de kiel, dat er der sa min ta komme koe en sis it! Earst stikem, sawat om 'e kant, woed er it praat op jildsaken bringe, alteast dy kant út; mar it mislearre hyltyd wer. 't Bleau skoften stil. Andele seach sawat skean yn 'e krante, doe begûn Auke oer it ientoanige wurk en dat er dêr wolris wat muoilik ûnder waard. Andele besocht net him te treastgjen. Dêrom gyng er fierder. Hoe't it dan ek komme mocht, hy soe alles sizze. ‘'k Ha wol ris prakkeseard om wat foar mysels te begjinnen.’ ‘Yn 'e buorkerij?’ Noch hie Andele net in each fan de krante ôf. Dat wie Auke genôch yn 'e wei, mar hy hâlde him yn. ‘Wis al, yn 'e buorkerij, dat is jins fak, no? Mar foar jinsels hat men der mear aardichheid oan as al den dei foar in oar krûm te stean. Der stiet op 't heden in aardige stjelp ûnder ferkeap, dat nei de Tynje oer; 'k ha 't spul dêr ris trochsjoen en bebuorke, it liket my lang net gek ta.’ Doe seach Andele net mear yn 'e krante, mar draaide him om op 'e stoel. ‘Watte Auke, woenen jo dat dan keapje, en hoe kinne jo dat?!’
Dy fragen, sa sûnder omwegen en op 'e man ôf, dêr waard er suver hast wat ferlegen ûnder en Andele' eagen twongen as wie 't Frearkje. ‘It keapjen hie 'k alris yn my omgean litten, mar fansels, 'k soe in goede help ha moatte. 'k Tochte, jo sille grif ek plak ha moatte foar jo sinten en dit binne fêstichheden, soks ûntwaait en ferkomt jo net. 't Is in tige gaadlik spultsje, jo soenen jo jild net gau better belizze kinne. It stiet fiks oan 'e priis, mar mâle djoer is 't net.’
‘Woenen jo dy kant út? Mar dêr kin neat fan komme, sa almeugende ryk bin ik net dat ik samar in pleats keapje kin.’
‘Keapje, keapje, in goede twadde hypteek wie ek al moai.’
‘Dêr sizze jo sawat, Auke; in twadden, dêr jou ik my net yn. Dêrby, myn jild ha 'k belein. Ik kin dat tsjin jo wol sizze, yn in skipfeartmaatskippij, in hege rinte en moai wis.’
Dat wie de ein. Auke fielde it, hjir hoegde er net wer oer te begjinnen, dêr stie er no machtleas tsjinoer. Op dit stuit, och, hy walge fan alles. Dy kniesear dêr foar him, dy klauwer, dy skraber, dy, dy... As er
| |
| |
oan Binnema tocht, waard er mislik. Dêr soed er no syn libben lang ûnder stean moatte, wylst er miend hie...
Hy tocht oan syn hûs, dat er doe mar wakker fertimmerje litten hie en noch op gjin stikken nei lyk wie. Oan syn dea ta soed er rinte opbringe moatte en dan wie 't noch fan in oar. Alles kaam op him oan. In arbeider moast fansels arbeider bliuwe. Dêr hied er no sa foar yn 'e skrep west, dêrfoar hied er no sa'nien as Andele mei iepen earmen ûntfongen, hied er him let en set en it him better jûn as hja 't ea sels hân hienen. Omkoal hie der wol oer mocht, wel ja. Smarre en tarre fan in oar sines, dat wie maklik!
It praat tusken har wie ynienen út. Nei in skoft sei Andele: ‘Der sil foar my wolris in plakje iepen komme, 'k bin net fan doel om no al te rintenierjen. 'k Sil wolris om my hinne sjen en in fûke útsette. Neat-dwaan soe 'k net oer kinne.’
‘Dat moat ek foaral net,’ snaude Auke, mar wilens tocht er: noch mear by elkoar klauwe fansels, noch net genôch, der moat mar mear by. Hy stume de hiele jûn, teesette repte er net fan. Foar't de froulju thúskamen, gyng er oerein. ‘Ik moat der moarn wer yntiids ôf,’ sei er, mei in tige klam op ik. Alhiel mâl en ferkeard gyng er dy jûns op bêd, wat yn tiden net bard wie. Under de lekkens wûn er him al mear en mear op. Andele soe 't aanst daalk wol útbringe fansels, dan koenen hja him berabje en min meitsje mei har trijen. Hja wiene allegearre út itselde nêst, de iene skeinde de oare net en Frearkje wie de grutste opperteur, dy soe gnyskje. Dat hokke hjir allegearre mar gear, it like hjir ‘de zoete inval’ wol. 't Mankearde der noch mar oan, dat er Teade mei syn skipfol bern hjir oer de flier hie. Durkje koe mar opdisse en hy koe der krûm foar lizze. Dit moast ophâlde, hy soe 't harren ek sizze, moarn fuortdaalk.
Fan kleare grimmitigens koed er net sliepe. It hert sloech him wyld, mar op dit stuit siet er dêr alhielendal net oer yn. Toe mar, toe mar, sa soe 't earst dochs komme moatte, hy soe him earst wol dea-arbeidzje moatte foar harren dêr ûnder, dan hienen hja har sin faaks, dan soenen hja gûle, soe 't har faaks begrutsje, dan - as it te let wie...
Yn in grut meilijen mei himsels harke er nei it bûnzjen fan syn hert. Hjir soe grif dalje op komme, dat koe net útbliuwe.
Under by de kachel sieten de beide susters by Andele. Frearkje hie 't oer Lippenhuzen. Oer Auke waard net rept.
| |
| |
De loft wie ôfskjinne. De westewinen hienen de tsjokke, skiere wolken foar har út dreaun, de kant oer nei de Sweachster bosk. In bleke, wetterige sinne skynde, justjes boppe de kimen noch mar. De dei wie krekt oan 'e loft, oer it wiete lân; it wetter stie op 'e wâlen.
‘No moat Auke earst mar te meallen gean. It wetter moat der út, alles strûpt der ûnder.’ Binnema kaam mar justjes troch de doar, boppe yn 't bûthús. Auke smiet fuort de biezem del, krige de jas en sûnder boe noch ba sette er ôf. ‘Dy hat fan 'e moarn de bokkeprúk wer op,’ sei de feint noch, mar Binnema hie ek noch wat foar him yn 't fet, sadat er net lang neiprate hoegde.
Auke kroaske de mûnedyk lâns. Dat wie syn foarlân no, rinne op 'e winken fan in boer, stjoerd wurde fan moarns oant jûns. Wel ja, dat wie noflik, troch de bûthúsdoar roppe: dû dit en dû dat, dan himsels yn 'e hûs ferklaaie, de gasten ôfwachtsje en fierder de hiele dei ite en drinke, it bêste en swietste wie amper goed genôch! De iene grouwe sigaar nei de oare en in steil wurd der by. Sa waard sa'n man ryk. It folk wie foar him yn 't spier, dy moasten alles beklauwe en koenen sneontejûns mei in mannich hurde gûnen nei hûs ta gean. It earmhûs wie it foarlân, as hja krûm en oanein wienen, en sokken as Binnema in rinteniershûs yn 'e buorren fansels.
It sin hie de hiele moarn al net bêst stien by Auke. It barren fan 'e foarige jûn mei Andele wie him noch net fergetten. No wûn er him mear en mear op. Wat koe him de hiele rommel langer mear skele. It kaam dan mar sa't it kaam.
Yn in sucht hied er de mûne yn 't seil, los de boel, draaie mar. It wetter moast der út, hie Binnema sein: it soe oan him net lizze. Gûnzjend snieën de roeden de loft. It brûze yn 'e mûnebak, draaiend en wieljend skomme it wetter yn 'e útskoat.
Auke hie de tiid syn foarlân neier ûnder eagen te sjen.
By Binnema's yn 'e foarkeamer hong in sterke rook fan sigaren en rûkersguod. Besite. In skaal mei wat oerbleaune krûdkoeke stie op 'e ein fan de tafel. De kofje wie der út. Boerinne skrepte mei romers, de faam droech soeskreakelingen oan. Binnema wie yn swiere rid-denaasje mei syn sweager, de Grouster kanten út wei; de froulju wiene susters. Doe sei Jan Bartelds, in fiere neef út Terherne (dat alhiel gjin prater wie en beleaven by 't besytsjen net; nammers hy wie âldfeint en hie gâns jild dêr't er op passe moast) op 'n ûnferwachtst,
| |
| |
sadat hja 't ek allegearre hearden: ‘Dat giet my no winliken stoefernôch, Reinder!’
Binnema syn eagen gyngen fan de Grousters nei Jan Bartelds. ‘Hoe woest sizze, Jan?’ Dy knikte dat oer nei de mûne, hja hienen him krekt op it gesicht. Tagelyk wie Binnema ek oerein en mei in pear stappen der út.
't Wie ynienen stil wurden yn 'e keamer. Allegearre seagen hja nei de giseljende mûne. De wyn hie oanhelle en Auke mealde noch mei alle seil derby. ‘Dat is bûge of boarste,’ sei de Grouster, en rûn nei 't finster. ‘Dat giet ferkeard,’ sei Jan, koart mar tige wis.
De boerinne stie noch by de tafel, in romer yn 'e hân. ‘Och och, dat soks no altyd sa moat mei Auke. It gyng oars de lêste tiden sa bêst, men koe alles mei him wurde; mar fan 'e moarn wied er wer alhiel ferkeard, ha 'k wol oan 'e jonges heard.’
Nimmen, dy't antwurd joech. De feint stau as in wyld de mûnedyk út, oanfjurre fan Binnema, dy't yn in pear smoarge klompen op it hiem stie en in kwast oan syn sigaar kôge.
‘Hy hâldt him,’ hast tagelyk ûntkaam it de manlju yn 'e keamer. De spanning wie brutsen, dat hienen hja wer hân. Elk socht syn sit en skikte wer by. Binnema kaam werom, kâld en skrousk. ‘Ha jo der sa út west, Reinder? Jo moatte wat op josels passe,’ suchte de boerinne.
Dy hearde it net iens. ‘Soe men sa'n fint no net? Dat is no ien dy't men betrout en dy soe my dêr de hiele boel oer de kop jeie. It bliuwe altyd arbeiders, it giet fan 'e boer sines.’
By de froulju libbe it petear ek wer op. De manlju seinen harres oer de arbeiders yn 't algemien en Binnema oer Auke yn 't bysûnder.
Wer wie it Jan, dy't de boel fersteurde. ‘Der skynt wat te haperjen, minsken!’ De feint kaam werom en fleach hast noch hurder as yn 'e hinnereis, de modder spatte him efteroan.
‘Wat hâldt dit yn?’ Binnema kaam oerein. ‘Wat moatte wy noch belibje, wat moatte wy noch belibje,’ suchte ien fan de froulju. ‘Der is wat.’ De manlju gyngen Binnema efteroan nei bûten. Alhiel oerstjoer, hy wie noch oan 'e oare kant it sket, rôp de feint: ‘Gau komme, Auke leit foar dea efter de mûne, gau, gau!’
Grutte konsternaasje, alles rôp en rûn troch elkoar. De froulju kamen op it hiem, it lûd fan Reinder Binnema's koartammige boerinne weeklage boppe alles út...
Op in ljedder droegen hja him de mûnedyk del. Boerinne hie de
| |
| |
doarren wagewiid iepen. Yn it mulhús waard er hoeden op 'e flier lein. ‘Plat, plat,’ warskôge de Grouster, ‘gjin kjessen.’
It wachtsjen wie op dokter. Allegearre hokken hja om him gear. Yn 'e keamer stie de boel nuver yn 't hûndert om, no't it folk der út wie. Folle flessen en lege romers op 'e tafel.
It besytsjen waard fuortset, doe't Auke goed en wol efter yn 'e doktersauto bêde wie en nei de buorren ried. Yn 't earstoan woe it doe net rjucht. Mei it bitterke moast men wat koart om 'e hoeke, it wie let wurden mei dat trelit en wêr soe men oars oer prate as oer Auke! Mar doe't it sop behimmele wie en hja har setten ta de blommerige ierdappels mei in edel stikje fleis, it bêste fan de ko, en readseane parren derta, yn bûter opstoofd, doe wie it libben wer goed. Nammers, it wie in hertkwaal mei Auke, soks koe gâns lije neffens de Grouster. Dêrby, de mûne stie noch en waard fan 'e feint bemeald.
Dokter hie sein wêr't it op stie: Rêste, wol in wike of wat op bêd en nea wer nei de boer. Auke hie it kalm opnommen, nammers it lêste tilde er alhiel net swier oer. Hoe't soks dan fierder komme moast, like er him alhiel net yn te jaan of by stil te stean. Hy wie tige swijsum, nimmen dy't hast wat út him krige, mar net ûnferduldich.
‘Ik hâld it der foar,’ sei Andele nei in tige set fan prakkesearen, ‘it dringt net goed ta him troch. Oars wie dy persoan sa kalm net, want wat moat er no skielk begjinne? Jimme moatte dochs troch de tiid.’
‘Wis al, Andele, wis al,’ knikte Durkje.
‘Dêr sille wy noch net oer ynsitte; as er earst mar ris wer better is.’
‘Dû praatst der licht oer, Frearkje; wy moatte sok ding dochs ûnder eagen sjen, de lju moatte libje.’
In hiel set wie it stil. De kachel snuorre. Bûten stie de swarte novimberjûn. De wyn bearde yn 'e skoarstien.
‘No sil der alhiel neat fan syn buorkjen komme,’ sei Andele hast foar himsels.
‘Hoe woest sizze, Andele?’
‘No.’ Doe seach er oan de gesichten dat beide froulju der neat fan ôfwisten. Soed er tefolle sein ha?
‘Hy hie oars in spultsje op 't each.’
‘Watte!?’ Dêr lei Frearkje har breidzjen foar del. Andele fertelde ien en oar. ‘No moatst ophâlde! Wist dû derfan, Durkje?’ Dy moast foar 't ferhoar en waard hast ferlegen ûnder de twingende eagen. ‘Nee, wier net Frearkje, Auke hat der tsjin my nea in wurd oer útlitten.’
| |
| |
Frearkje skodholle, hja die it swijen der ta, mar der wie gâns dat har no dúdlik waard. Earst har sinten ûnder in âld hûs en no hie Andele' jild ûnder in pleatske moatten. Heden, heden, mar de jonge hie lokkich wizer west.
Novimber en desimber gyngen foarby mei almeast rûch en rou waar. De dagen wienen koart en de jûnen lang. Andele waard ûngeduerich, dy moast wat by de ein ha. Dêrom skreau er op baantsjes as ynspekteur fan in fersekering en konsjerzje fan in gemeentehûs. It waard neat, net iens persoanlik berjocht werom. ‘De segels ek noch kwyt, dy hoech ik der ek net wer yn te dwaan, dy brûkt in oar,’ en Andele seach tige prot.
It Krystfeest yn d' âlde tsjerke, dêr't hja mei mannemacht hinne setten en de lytse Freark wol sa fleurich tusken de bern siet, gyng sels Andele oan. Sels by him kamen bylden op fan foarhinne; de tiid hie stilstien, nei't it like. Dit wie noch krekt as doe. Allinnich, doe sieten hja tusken de bern en heit en mem by de grutte minsken.
Frearkje, dy sleauwe tutte, rûnen de triennen fansels al wer oer de wangen. By it âlde, oer en oer bekende, ‘stille nacht’ wie har it moed al fol.
Yn it harkenieltsje, mei iepenslaande finsters op it suden, op it ynboude ledikant, lei Auke allinnich: allegearre nei 't Krystfeest ta. Hy stume der net oer, 't wie him bêst. Nammers, alles wie him goed. Hy lei dêr sûnder pine en fertriet en it iten smakke him lekker. Nimmen, dy't lêst fan him hie. Hja moasten mar sizze, wat hja woenen, in oar moast no mar ris soargje. Hy hie besocht om wat foarút te kommen, om wat te wurden; 't wie him by de hannen om ôfbrutsen. Hy seach syn foarlân. It earmhûs, dat wie de ein. Wel no, dêr soed er sûnder skreppen en wrotten ek wol yn komme kinne. Wêr soed er him noch drok om meitsje! Dokter hie him ûnderstien: ‘Jo moatte meihelpe om better te wurden.’ Auke hie sawat út 'e hichte glimke, as gyng it him net oan.
Om nijjier hinne begûn it te friezen. ‘As de dagen lingje, begjint de winter te stringjen,’ sei Frearkje. Sa like it al. In dei of wat letter rieden hja al om utens. Fan Teade kaam in snústerige brievekaart: hja leinen beferzen yn 't fean. ‘Och, dy stumpers, wat begruttet my dat; wat moatte dy der swier troch.’ Frearkje sloech de hannen gear.
‘As Teade de kop der mar foar hâldt, dan falt it wat ta. 't Hat mei my
| |
| |
yn Amearika ek wol min stien yn 't earstoan, mar 'k ha my der altyd ek al wer trochslein.’
‘Dû wiest allinnich, jonge, mar Teade hat sa'n húshâlding efter him oan. Ik kin jimme net sizze hoe't my dat begruttet. Dat is dêr kleare earmoed!’
‘Der stjert gjin minske mear fan 'e honger, moatst mar tinke,’ en Andele skode wat neier by de kachel.
‘Dat moast der ek noch by komme, dan wie 't ek al te let, net? Mar dû witst net wat it is, neat yn 'e hûs te hawwen en de berntsjes jûns sûnder iten op bêd bringe te moatten.’ Foar 't earst wie der yn Frearkje har lûd tsjin Andele oer wat fan lilkens. ‘It moat jin oandeare, dy sloven.’ Dêr koe hja har net goed ûnder hâlde. ‘Ik sil harren wat sinten stjoere.’
Dy middeis gyng hja noch nei it postkantoar. Der wie ek in tsientsje fan Andele by.
't Iis wie der hurd ynkommen, it gyng der ek hurd wer út. 't Wie yn 'e lêste helt fan jannewaris en samar wiene de farwetters wer iepen. Yn 'e buorren wie it in wiete en smoarge boel. Ien fan dy dagen wie it, Auke wie der al ris wer wat ôf, doe krige Andele tynge dat er beneamd wie as brêgewipper op it Wolsumerkeatling. Hy hie der in reis of wat om nei Ljouwert west. No hied er it baantsje, dêr't er tige mei ynnommen wie, mar net útlitten of oerdwealsk. In moai aardich lean en in frije went, gjin leabrekkend wurk. Hy koe wat fûken ha faaks, der wat by fytsmeitsje, sa hied er it no krekt winske. Frearkje soe mei moatte, hja liet har tinzen der oer gean.
It Wolsumerkeatling oan 'e Boalserterfeart, hoe faak wiene hja dêr net lâns fearn. Dy stille oarde yn 'e wide greiden, it spitse tuorke fan Wolsum beskûle yn 'e beammen. Hja soenen hjir by Auke-en-har net altyd bliuwe kinne. Hja soe ek meigean, net kleie, mar bliid wie hja net. It Wolsumerkeatling, brêgewippe, och... dat Andele, dy't dochs swalke en safolle fan 'e wrâld sjoen hie, him dêr no deljaan koe. Mar alle minsken wienen net gelyk. Nei it Wolsumerkeatling. Wat hja dêr ris wer fine soenen...
Dy jûns koe hja der net fan sliepe. ‘Der is Ien, dy't mei jimme giet, altyd...,’ dat plichten memme wurden te wêzen. Hja leaude it wol, mar libben hja dêr ek by? Hjasels en Andele, Teade, Durkje en Auke? Wat wist de iene al in bytsje fan de oare ôf. Hja wienen elkoar op 't lêst dochs sa nei. Sok ding prate men nammers mar min oer. Dat moast
| |
| |
dochs oars wêze. It Wolsumerkeatling; hja koe it hûs hast noch wol sawat foar har krije. Dêr soe hja wenje mei Andele; stil, sûnder ôflieding, sûnder beuzichheden as it bytsje wurk fan twa grutte minsken. Wie dat it libben no?
|
|
Auteursrechtelijk beschermd