It Freark Jabiks Folk

[p. 157]

XX

Der hie al iis dreaun yn 'e Boalserter feart. No wie 't in kwakkelboel, dizze snuorje tusken Sinteklaas en Krysttiid. It rypte in nacht of wat, it joech him nei winterjen, en in dei of wat letter jagen der bringsten wiete snie út it noardwesten en slingeren fan dy grutte kâlde drippen tsjin 'e ruten. 't Wie in smoarge boel. Oerdei mei driigjende grize loften waard it amper ljocht, benammen yn de keamer op it Wolsumerkeatling koe it slim skimerich wêze; de ruten wienen lyts en leech.

Frearkje koe sa troch de dei de kachel - in healbizige Maria-kachel dêr't Andele yn Nijlân om skik oankommen wie - mar oanpoene, want de wyn stie almeast op 'e ruten en dy krigen hja út 'e earste hân.

Frearkje hie 't yn 'e holle om de Krystdagen nei Durkje-en- har útfanhûs en Andele moast mei. Dy hie syn beswieren fansels, dêr't oer praat wurde moast en dy't er samar net losliet. Mar de brievekaart gyng fuort, fan Frearkje skreaun, en de oare wyks hiene hja tynge, dat hja ferwachte waarden.

Frearkje seach der nei út as in bern. Hja soenen de Krystdagen yn it eigen âlde doarp wêze. Hja tocht oan foarhinne, hoe't hja as bern de middeis fan 'e twadde Krystdei gearhokken foar de grutte tsjerke, in stoertske kop yn in bûsdoek bebûn. Dan hienen hja Krystfeest. Noch koe hja de lieten en sangen, dy't hja songen by master syn lek oargeltsje, dat yn it fjouwerkant set wie. Soks bleau jin by it hiele libben lang.

Gabe fisker, har buorman, soe de brêge salang waarnimme en sa stieken hja ôf, de deis foar Krysttiid; rinne nei Nijlânersyl en dêr op 'e tram. Andele wie yn syn gewoane sneinske klean, mar Frearkje hie ûnder har swarte mantel in nije jurk, hiel dûnkerblau, mar mei in wyt befke en wite boardsjes om 'e polsen. Hja hie in echt learen taske oan 'e earm, dûnkerbrún tsjin 't swarte oan hast, mar fan dat echte fine lear; fan binnen alhiel beklaaid mei wite side. Soks wie alhiel wat foar de pronk fansels en sa wienen hja net grutbrocht, mar Frearkje hie hjir in sin by. Hja hie 't ris lizzen sjoen yn in winkel op 'e Gordyk, doe hie hja 't net litte kinnen, hja hie it keapje moatten. Hja hie it net

[p. 158]

iens safolle brûkt, ek al om 't hja bang wie dat it te opsichtich wêze soe; en no gyng hja dermei de útfanhûzerij oan nei it âlde doarp.

Yn Snits moasten hja gâns in skoft wachtsje, mar Frearkje moast noch ynkeapen dwaan foar Auke-en-dy's Freark en grif soenen Teade-en-har ek foar de wâl wêze. Hja kocht in ditsje en datsje, wat snypsnarespul, wat suertsjeguod en flikjeboel en oan 'e Easterdyk in kladdefol dúmkes foar Durkje.

Auke sels stie by de bus, dêr't hja heal ferklomme útkamen, mar hja waarden ferwachte. Durkje wie foar in wûnder al ferklaaid, hie de boel al oan kant; de kachel snuorre yn 'e keamer en de kofje stie op 't ljochtsje. ‘Mar gau waarm opdrinke.’ Hja kamen dêr alhiel ta harsels. Frearkje krige de lytse jonge op 'e skurte en pakte har skatten út.

Dy jûns kamen Teade en Wyts del; dy rûn op alle dagen en kaam deis net foar 't ljocht, mar hja wie wakker skoan. Yn 'e earste helt fan jannewaris, tocht hja.

Hja sieten dêr sa fredich. Teade en Auke smookten in sigaar. Durkje hie wat sûkelarjemolke yn 'e brune tsjettel. De lampe baarnde, de blinen wienen ticht. Wat wie 't hjir goed yn dizze feilige beslettenheid mei eigen folk. No wienen hja wer byelkoar, wat in woldied!

‘Jim ha al effen foar de wâl lein, tink Teade?’ ‘Nee, Frearkje, earjuster binne wy oankommen mei in fracht boppe-Grinzer.’ ‘Earjuster?’ bearde Frearkje, ‘jimme hiene befrieze kinnen midden yn 't fean en dêr de hiele winter lizzen bliuwe moatten, dit wie dochs fierstente let yn 'e tiid en och sa nuodlik.’

Teade makke der it measte net fan, loek ris oan 'e skouders en grommele wat, dat it hast altyd ôffoel. ‘Wy ha it al wer rêden,’ sei Wyts, grut en breed en tige noflik op 'e stoel.

Auke, ticht by de kachel, it boppeste knoopke fan 't boesgroen los, fertelde ien en oar oer syn affearen. It hie syn skaadkanten, der wienen ek grutte beswieren oan ferbûn; mar 't gyng en men wie eigen baas en soks wie mei gjin jild te beteljen. Frearkje frege nei âlde kunde. Hja wie hjir wer sa thús en hie noflik de earmen oer elkoar, as wie hja nei in lange rite einlings teplak kommen.

Dy Krystdagen soe hja nea wer ferjitte, mar it moaiste wie hast, doe't hja tsjin 'e jûn, de twadde deis, mei elkoar nei 't Krystfeest stieken. Andele en Auke bleauwen thús, mar Teade wie der mei trije bern oan 'e hân. Der stie in Krystbeam yn 'e âlde tsjerke, sok ding plichten

[p. 159]

se foarhinne nea mei te pielen; mar Frearkje koe de eagen der net ôfhâlde. Wat in ljocht, it glinstere en skittere allegearre.

Master fertelde de Krystskiednis en it kaam Frearkje tige nei. Doe songen de bern it ‘Ere zij God’; it sei har mear as mannige preek.

Under it ferhaal fan Wopke Suderhof dwaalden har tinzen ôf, wie hja samar wer jierren en jierren tebek, doe't hja dêr sels noch siet en mei feestfierde. Krystfeest, wat hie it net in hichtepunt west. Mar dit wie noch deselde âlde tsjerke fan doe. Har eagen sochten nei de bank, dêr't heit syn plak plichte te hawwen. Doe socht hja de stoel, dêr't mem jierren en jierren op sitten hie. Sa'n jûn kaam alles by jin op. It wie har allegearre noch sa eigen. Men soe sizze, wêr wie de tiid bleaun.

De jûns hienen hja it mei har fjouweren. De manlju hienen in damboerd tusken har yn, dat Durkje fan 'e souder helle hie. Frearkje siet mei in Krystboekje, mar allegeduerigen kaam har wat yn 't sin, dêr't hja mei Durkje oer prate moast, dy't al wer wat ûnder hannen hie.

‘'k Tocht, Teade soe noch efkes komd ha,’ en Frearkje seach op 'e klok. ‘Dat kin noch bêst,’ Auke seach op fan syn boerd. ‘Teade is nea net sa ier.’

Mar Teade kaam net mear. It hie it doel oars al west. Om njoggen oere seach er op 'e wekker, ‘'k Sil noch efkes oan Auke-en-har ta,’ sei er. ‘Soest dat wol dwaan, Teade? 'k Tocht, wy moasten aanst mar op bêd. Ik ha skjin myn nocht.’ Teade wie daalk beret. ‘Dan dogge wy dat, Wytske en dan moat it aanst ek mar wêze.’

Noch efkes stied er yn 'e waring. De loft wie berûn, it rypte justjes. Yn it ljocht fan 'e lantearne seach er, dat de brêge wyt waard, 't Wie suver stil, mar him tochte der kaam in sigentsje út it easten, it koe him nei winterjen jaan. ‘Krekt op tiid foar de wâl, Wytske; wy koenen wol ris wat winter krije.’ Hy wreau yn 'e hannen. 't Wie smûk yn 't foarûnder.

Yn goede frede en tige iens gyngen hja op bêd.

Mar dy nachts, dy nachts!

Wyts moast him grif al faker oanstjitten ha, hy wie in tige fêste slieper, en kjel waard er wekker.

‘Toe Teade, nei dokter, gau, gau, it is safier!’ Der wie eangst yn har lûd, har dûnkere eagen stiene tige bang.

Yn in sucht hied er wat klean om 'e lea, soks naam gjin tiid. ‘Earst de bern...’ ‘Nee, nee, earst nei dokter, gau, ik leau Teade, it is net

[p. 160]

goed!’ Har antlit wie wyt as lekken, de eagen stienen grut en skril, de mûle ferloek yn pine. Hast út in draaf gyng Teade troch de ferlitten buorren. 't Hie wat krôke, alles lei ûnder in tin laachje snie.

By dokter bearde de skille lûd troch de holle gong. Hy hoegde alhiel net te wachtsjen, dokter fierde syn Krystfeest mei in inkelde freon en in romer goede wyn.

Dokter gyng op 'e fyts. Doe't Teade oan board kaam, wachte er him al op. ‘Hjir moat daalk help komme en dy beide bern moatte hjir wei, Teade!’

Dat wie in geheister yn 'e nacht, mar Teade krige de slieprige bern op 'e earm, fan dokter yn in jas bewuolle. ‘En no oanmeitsje, hjir moat ien komme.’ Nei Auke-en-har fansels, en daalk tocht Teade oan Frearkje, dy soe wol bystean wolle. Frearkje, dy't sokssawat noch nea by de ein hân hie en it allinnich mar koe fan hearren en sizzen. Mar hja wie beret en tige evenredich. Hja neamde har beswieren net, mar stiek ôf, in strûper fan Durkje ûnder de earm.

Durkje, yn 't nachtjak, helle in koaltsje ûnder de jiske wei en mei wat prikkeboel krige hja de kachel oan 't baarnen. Hja waarme wat sloppe tee op, de manlju bleauwen op bêd, by Teade soe dochs neat fan sliepen komme. Dy siet ferwêzen op in stoel en seach Wytske noch hyltyd foar him, sa wyt en o sa bang. Sa hie hja nea earder west. En dokter te driuwen! Durkje ware yn 'e keamer om. Hja koe him dochs net allinnich bliuwe litte en sels hie hja ek gjin rêst.

De kachel naam it net. Reek genôch, dat der moast ek fjoer wêze, mar hy stiek net ôf. 't Wie tige ûngesellich yn 'e keamer, de kopkeboel fan de foarige jûns stie noch op 'e tafel, it damboerd lei op in stoel. Sa'n ienlike nachtlike oere seach men hiel oars tsjin sok ding oan. 't Like no kâld en tige ûnwennich. De klok tikke de healoeren om. ‘It duorret sa lang, ik mei wolris sjen,’ en Teade gyng oerein.

‘'k Soe 't net dwaan, it is der fol genôch en helpe kinst dochs net.’ Durkje tyspele wat mei de mouwen fan it strekerich nachtjak. Hja wist net hoe't hja hjir mei oan moast, mar Teade liet him beprate en joech him wer del.

Der gyng wer in kertier foarby. ‘Dat dit salang duorje moat.’ De klok wiisde hast healwei trijen. Teade gyng wer stean.

Doe hearden hja hastige stappen yn 'e steech. Teade wie al by de doar en dêr wie Frearkje ek, alhiel oerstjoer en de triennen yn 'e

[p. 161]

eagen. ‘Teade kom gau mei!’ ‘Hoe is 't Frearkje?’ ‘Och,’ en har stimme briek hast, ‘der is in dead popke. Mar Wyts! Teade, kom gau!’

Dêr lei Wyts. Dokter hie de finger op 'e mûle en Teade waard sa kjel, hy koe har hast net mear. Hja hie gjin kleur mear op 'e wangen en wie sa ynfallen. De mûle wie ferlutsen as yn grutte pine. De lekkens wienen wat rûch terjochte smiten, de lekkens, dy't safolle ferbergje moasten.

Teade skriemde sûnder lûd, de holle tusken de hannen.

Dokter hie har ynspuite; no wachte er ôf mei it horloazje yn 'e hân. Hjir kaam gjin ein fan.

‘Wytske, Wytske,’ snokkere Teade, ‘hearst my net leave?’ Mei syn ilige fingers striek er har oer 't wang.

Doe wachten hja wer. Frearkje rêde hoeden en tige foarsichtich it allerslimste op. Der siet bloed oan Durkje' strûper.

't Moast hast al tsjin 'e moarntiid wêze, doe suchte hja, ien lange djippe sucht. Dokter bûgde him oer har hinne, lei syn fingers op har foarholle; doe kearde er him ôf en muoilik sei er: ‘Teade, jo frou... is stoarn.’

Dy siet ferslein, seach mei grutte, net begripende eagen dokter oan. Doe't er it einlings begriep, boarste er út yn in wyld en oerstjoer skriemen, dêr't dokter gjin treast foar hie.

Hja wienen by elkoar kommen foar de begraffenis. Machtich wienen hja net. Fan Wytske har kant wie alhiel gjin famylje. Teade siet, útskriemd, sûnder triennen mei in fierste grutte swarte hoed op, dy't er fan 'e fytsmakker liend hie, oan 'e ein fan 'e tafel yn it goare, stoffige lokaal, dat by de tsjerke hearde.

Hy liet alles oer him komme, it wie him allegearre tige goed; hja moasten mar witte wat hja woenen. Hy hie nearne gjin moed mear ta. Doelleas stoarre er nei de trochwettere muorre fan 't âld gebou. In pear froulju lústeren o sa sêft. Der gyng in klonjefleske rûn.

Dûmny spriek in goed wurd. It soe sa wol wêze, it gyng oan Teade foarby.

Doe't hja nei it hôf west hienen, sloech dûmny jitris de bibel op. ‘Wie in mij gelooft zal leven, al ware hij ook gestorven.’ It sei Teade neat, it drong net rjucht ta him troch. Dit grutte leed hie him sa ferbûke en alhiel delslein.

Mar Frearkje, de eagen read beskriemd, knikte no en dan ûnder

[p. 162]

dûmny syn wurden. Dat wie dochs op 't lêst it iennichste hâldfêst, dêr moast men hinne.

Dy jûns sieten hja mei eigen folk swijend by Auke-en-har yn 'e keamer. Daalk moast Frearkje tinke oan dy jûn fan memme begraffenis, doe't hja ek sa byelkoar sitten hienen. Allinnich, doe hie Andele der net by west, doe wie alles gâns oars. No hie nimmen moed om wat te sizzen en doe hie Auke gâns praat hân. Noch seach hja de lêste sinnestrielen oer it blaupannedak fan 'e skoalle.

No wienen hja hjir. It jier wie noch net om, no hienen hja Wytske al te hôf brocht.

Auke sei in wurd of wat oer 't waar. Fierder wie 't stil.

‘Wy sille dochs ris hjir en dêr oer prate moatte.’ Frearkje slokte, twa, trije kear. Net ien, dy't wat sei. Sels Auke betroude har dizze jûn de lieding ta. Dat hie ek wolris oars west.

‘Hoe moat it no aanst mei Teade en de bern? Der moat help komme.’ ‘Dat sil wol op in húshâldster tagean moatte.’ Dat wie it earste, dat Auke der fan sei. Frearkje knikte, ‘'k Ha der ek al ris oer prakkeseard. Ik hie tocht, as Andele no ris in húshâldster frege en ik kaam by jimme oan board, Teade!’

Dêr harken hja allegearre by op, sels Teade joech him wat oerein. Mar nimmen wist wat dit Frearkje koste. Hoe't hja bidden hie en wraksele om hjir foarwei te kommen. Dêr siet hja, it hier dat hjir en dêr al och sa griis waard, glêd oer de holle kjimd. Hja soe oan board gean, farre, en dan in húshâlding mei fiif lytse bern. Nimmen dy't hjir wat tsjin ynlizze doarst. Sels Andele fielde, dat foar him it offer sa grut net wurde soe as foar har.

‘As dat ris koe,’ sei Auke.

‘Dat sil moatte, hoe woesto oars?’

‘Dat wurdt in hiel stik foar jo.’

Frearkje woe der gjin praat fan hearre. ‘Wy moatte elkoar helpe.’

't Wie ien fan 'e simmerske dagen fan febrewaris. Teade hie de touwen los en sette it skip ôf. Durkje stie op 'e wâl, de hannen ûnder de skelk. Hja foeren wer en soenen nei Bakkefean om in fracht âlde takken foar Sije bakker.

Teade sette de kloet yn 'e feart en Frearkje hâlde it roer.

Ut