Nareden
[Tot ‘Verspreide Verhalen’ Dl. I.]

Het is hier misschien de plaats en het oogenblik om iets te zeegen van een grief die men in vriendelijke bewoordingen tegen den auteur heeft laten gelden, sedert zich ook bij hem de behoefte geopenbaard heeft, in zijne tafereelen, van zoogenaamde*) realistische verwen gebruik te maken: ‘men kan waarheid en verdichting niet meer onderscheiden’. Vroeger, toen het historiesch-romantische genre in den trant van Sir Walter Scott aan het woord was, wist men, wat men aan zoo'n boek had: het was een romantische plant, hier en daar besproeid door een historiesch regenbuitjen. De verdichting was dermate schering en inslag, dat de historische personaadjes, de Koningen en staatslieden, de echte kinderen der geschiedenis, zich overal te-huis-gevoelden, behalve in den kring der gestalten, door den romandichter geschapen. Men voelde, dat de personaadjes van geheel verschillende stof waren; doch sedert de nieuwere kunst er op uit is niet alleen zoo veel mogelijk het bloed der verdichte personaadjes te assimileeren aan dat der historische, maar zelfs de levensgeesten uit werklijk geleefd hebbende menschen, zonder eenige mogelijkheid van verdamping, over te hevelen in boetseersels van roode aarde, door den schrijver met grooten eerbied voor de natuur en oneindige inspanning zijner opmerkingsgave gebouwd, - zoo dat ieder-een uitroept: aldus was mijn broeder, mijne nicht, mijn knecht: sedert die manier van doen de kunst hoe langer hoe meer beheerscht, wordt het steeds moeilijker voor de liefhebbers na te gaan wat nu waar gebeurd en wat verdichting is.

Wel beschouwd, is bij een goed historiesch kunststuk het onderscheid van het waar gebeurde en het andere slechts hierin gelegen, dat het laatste in zijn onderdeelen van de zelfde stof is als het eerste, maar dat het verband verdicht is; bij het eerste is ook het verband uit de natuur genomen. Het eerste is, zoo doende, speciaal, het tweede algemeen; het eerste individu, het tweede type.

Maar men is er op gesteld, een kunststuk ook als leerboek te ge-

bruiken, en dan niet alleen om er algemeenheden, maar ook om er bizonderheden uit te leeren; en daarom wenscht men te weten: wat al of niet materieel waar is, in de voorstelling.

Om aan dezen loflijken kennisdorst te gemoet te komen, zal ik even aangeven, wat, gelijk men het noemt historiesch is in mijne verhalen; wat verdicht: ofschoon ik niet mag nalaten mij te vleyen, dat in den hoogeren zin alles op den naam van historiesch aanspraak mag maken.

A. Th.

De uitgever wil, ook wat de Portretten v. Vondel betreft, den lezer omtrent de waarheid en verdichting van sommige punten niet in het onzekere laten, en de grieven, waarop de schrijver hier doelt (en die o.a. in Oud-Holland 1886, bl. 114-115 en 1890, bl. 151 gemaakt zijn,) voorkomen door te verwijzen naar de volgende bronnen, welke sedert de 1^e uitgave gevonden zijn.

(J.S.)