Sûnder garânsje

[p. 161]

Froukje Annema-Noordenbos: libben en wurk

Froukje Annema-Noordenbos waard op 9 maaie 1941 berne yn 'e Dongeradielen op in boerepleats yn Berch-huzen ûnder Easternijtsjerk. Op 20 july 1998 is se rêst yn har wenplak De Rottefalle.

Nei de mulo yn Dokkum folge Froukje Noordenbos de oplieding foar beukerliedster, in berop dat se ek in tal jierren útoefene hat. Se troude mei Marten Annema en krige trije soannen.

Yn de santiger jierren begûn Froukje Annema koarte ferhalen te publisearjen. In Nederlânsktalige kursus kreatyf skriuwen hie har al op 'e smaak brocht fan it skriuwen, mar se fernaam al gau dat se har it bêste uterje koe yn har memmetaal, it Frysk. Har earste koarte ferhalen waarden yn it Frysk Lânboublêd en Frysk en Frij publisearre. Froukje Annema ûntjoech har yn har likernôch fiifentweintichjierrige skriuwerskarrière as in alsidich skriuwster dy't mei sukses ferskate sjenres

[p. 162]

beoefene: ûnder mear toanielwurk, kabaretteksten, berneboeken, dichtwurk en romans.

Op sjoernalistyk terrein wie se jierren warber foar Frysk en Frij en Friesland Post. Fan 1980 oant 1986 foarme se mei Meintsje Brouwer fan De Pein de redaksje fan de Fryske Bernekrante.

It wurk fan Froukje Annema (yn 1977 foar it earst yn boekfoarm publisearre yn de ferhalebondel ‘Birop: gjin’) foel fan it begjin ôf yn 'e smaak by in grut -benammen froulik - lêzerspublyk. Dat kaam net allinne troch har noflike en libbene manier fan skriuwen en de komyske aksinten dy't se gauris yn har ferhalen oanbrocht.

It geheim fan Froukje Annema har skriuwerskip wie dat se mei har ûnderwerpen hiel ticht by de minsken stie. Wat se ek skreau, it gyng op in tige werkenbere manier oer gewoane minsken en harren dwaan en litten. Yn har earste ferhalen naam se har eigen ûnderfiningen as húsfrou en mem fan in gesin mei jonge bern as útgongspunt. Literêre pretinsjes hie Froukje Annema net: se woe mei har teksten ferdivedaasje bringe, it libben fan aldendei mei in sprankje humor besjen. Soms slagge dat net hielendal: dan wie de klû wolris wat al te forsearre en krige de skriuwster it ferwyt dat se bepaalde persoanen te stereotyp útbylde hie.

Mar nei gelang Froukje Annema mear sukses hie mei har wurk, groeide ek har selsfertrouwen as skriuwster en weage se har oan gruttere projekten. Yn har romans en jûnfoljende toanielstikken gyng it hieltyd faker oer minsken dy't mei serieuze problemen wrakselje dêr't net in maklike oplossing foar fûn wurdt.

‘Twasprong’, har earste roman, wie wat dat oanbelanget in kearpunt. It boek giet oer in jonge frou út de Dongeradielen, Anne, de dochter fan in grutte boer. It ferhaal spilet him yn 'e fyftiger jierren ôf en beslacht in

[p. 163]

tiidrek fan goed tsien jier. Anne mei fan har heit en mem net omgean mei har grutte leafde, Jaap, omdat hy net fan har nivo wêze soe. Yn wêzen is dit in ûnderwerp mei in lange tradysje yn de Fryske literatuer, al moat hjirby oantekene wurde dat sokke tastannen sa'n fjirtich-fyf-tich jier lyn noch geregeld foarkamen op it Fryske plattelân. En oars as yn de tradisjonele krantefúljetons en âlderwetske boereromans (tsjintwurdich soene wy ek de soap as sjenre neame kinne) komt it oan 'e ein fan ‘Twasprong’ net goed: Anne en Jaap krije inoar net. De roman hat in iepen ein. Modern is ek it brûken fan flashbacks en it opnimmen fan deiboekfragminten fan Anne, dy't it ferhaal in persoanlike kleur jouwe.

Mei ‘Twasprong’ sloech Froukje Annema in nije wei yn. Hieltyd faker skreau se oer drege minsklike problemen. De haadpersoanen binne lang net altyd minsken dêr't it lêzerspublyk him maklik mei ferienselvigje kin. Sa is Dora út ‘It fiifde tsjil’ in iensume, wat kontaktearme frou. Sjoernaliste Betty út it boekewikegeskink ‘Kearpunt’ is dominant en egosintrysk en komt der fierstente let achter hoe goed se it by har saaie Theunis hân hat. Ek in ‘happy end’ is by Froukje Annema gjin automatisme. Mar har lêzerspublyk hie der gjin problemen mei. Har oanhing en bekendheid as skriuwster waard mei de jierren grutter. De jûnfoljende blijspullen dy't se skreau en dy't meastentiids yn première gyngen by har ‘fêste’ toanielselskip Nij Begjin út Nyegea (Sm.), ha dêr ek grif ta bydroegen. Har ferdivedearjende, humoristyske kant koe se yn har toanielwurk noch better kwyt as yn har proaza. Dochs ha ek de blijspullen in earnstige ûndertoan, in beskate djipgong dy't troch it publyk tige wurdearre wurdt. Har wurk wurdt in soad opfierd, ek bûten Fryslân, yn har eigen Nederlânske oersettingen.

De gedichten fan Froukje Annema, publisearre yn de bondel ‘Snypsnaren’ (1984) en al rillegau werprinte, jouwe lykas har oare wurk tafrieltsjes út it deistich lib-

[p. 164]

ben wer. It giet bygelyks oer in âlde man dy't net nei it fersoargingshûs wol, skoalbern dy't ferdwine yn de anonimiteit fan de grutte skoallemienskip, oantinkens oan de eigen, lokkige bernetiid: yn ienfâldige, gefoelige fersen bringt Froukje Annema de lytse freugden en fertrietlikheden fan aldendei ûnder wurden.

It koarte ferhaal ‘Dyn kansen binne goed....’ waard yn 1990 bekroand mei in priis út it Rely Jorritsma Founs. Yn dit ferhaal skreau Froukje Annema foar it earst oer har sykte, boarstkanker. De haadpersoan út it ferhaal fertelt earlik en helder oer alles wat har oerkomt en oer de gefoelens dy't har dêrby geregeldwei bekrûpe. Yn de roman ‘Sûnder garânsje’ hat Froukje Annema dat ûnderwerp fierder útwurke. Sober, mar krekt dêrtroch ynkringend, fertelt de skriuwster wat har haadpersoan Hilda ûndergean moat. Se beneamt Hilda har eangsten en wanhoop, fertelt hoe't se nei har behanneling werom nei hûs moat sûnder garânsje dat de sykte definityf oer is en se beskriuwt de ynfloed dy't it sykteproses op de hiele húshâlding hat. Uteinlik fynt Hilda dochs in manier om fierder te libjen, al hat se gjin hûndert prosint wissichheid krigen oer har genêzing.

Yn de lêste roman, ‘Heit’ komt it ûnderwerp noch ien kear werom. ‘Heit’ giet oer trije studintes dy't mei-inoar yn deselde flat wenje en in bysûndere relaasje mei harren âlden ha. Oan de ein fan it ferhaal komme Marit en Ellen derachter dat se healsusters binne. Marit har heit, in SRV-man út Mitselwier, hat oait in ferhâlding hân mei Hinke, de faam dy't op in dei samar fuort is, ta grut fertriet fan de lytse Marit. Achternei docht bliken dat Hinke swier wie (fan Ellen), en dêrom ferdwine moast. Dat ûnderwerp - in bekend tema út de Fryske folksliteratuer - wurdt op guon plakken yn de roman útwurke op in manier dy't nei mear smakket. Marit hat as beuker, wylst se hielendal opgyng yn har boarterijkes op in hite

[p. 165]

simmerdei, ûnbewust tsjûge west fan de seksuele relaasje fan har heit mei Hinke en dat wurdt hiel knap beskreaun.

Hinke, de mem fan Ellen, krijt hielendal los fan dy relaasje út it ferline noch in oare rol yn de roman. Se wol as kankerpasjinte har dochter net tefolle mei har problemen konfrontearje. Wat har mem allegear meimakket, komt Ellen earst te witten troch it lêzen fan har deiboek. Uteinliks ûntstiet der in stikje iepenheid tusken de mem en de dochter dy't der foarhinne net wie.

It lêste grutte wurk fan Froukje Annema wie har jûnfoljende toanielstik ‘Treast mei sûker en molke’, dat yn jannewaris 1998 yn Nyegea foar it earst opfierd waard. It stik lit op humoristyske wize sjen hoe't it yn in sikehûs om en ta giet.

Allinne in echte skriuwster en dat wie Froukje Annema ta de teannen út, is by steat om op sa'n relativearjende manier oer har eigen erfarings te skriuwen. Se hie in skerp each foar de ambachtlike kant fan it fak. Dat is lykwols mar ien kant fan har skriuwerskip. Mei djip-minsklike boeken as ‘Sûnder garânsje’ hat se in grutte en bliuwende betsjutting foar har lêzers krigen.

Jelma Knol