Floris en Blancefloer

[p. 95]

Literatuur en verantwoording

Wie meer wil weten over de Middelnederlandse cultuur en in het bijzonder de letterkunde uit die tijd, kan terecht bij Dini Hogenelst & Frits van Oostrom, Handgeschreven wereld. Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen. Amsterdam, 1995. Daar vindt men over de meest diverse onderwerpen verdere literatuur.

Meer informatie over Floris en Blancefloer in het algemeen vindt men in de inleidingen van de tekstedities: P. Leendertz (ed.), Floris ende Blancefloer van Diederic van Assenede. Leiden, 1912; en J.J. Mak (ed.), Diederic van Assenede, Floris ende Blancefloer. 4e druk. Den Haag, 1980. Zie verder: ‘Floris & Blanchefleur’, in: W.P. Gerritsen & A.G. van Melle (red.), Van Aiol tot de Zwaanridder. Personages uit de middeleeuwse verhaalkunst en hun voortleven in literatuur, theater en beeldende kunst. Nijmegen, 1993, 132-137. Dit laatste boek biedt een schat aan informatie over een groot aantal personages in de middeleeuwse letterkunde.

Zie voor de persoon van Diederic van Assenede, behalve de hierboven genoemde inleidingen, nog: L. Stockman, ‘Diederik van Assenede’, in: Biekorf (Westvlaams archief voor Geschiedenis, Oudheidkunde en Folklore) 73 (1972), 213-214. Een andere mening over de identiteit van Diederic van Assenede en zijn mogelijke ‘clerc’-zijn is te vinden in Willem Kuiper, ‘De filoloog als patholoog-anatoom’, in: Queeste. Tijdschrift over middeleeuwse letterkunde in de Nederlanden, 5 (1998), 172-180, m.n. noot 23.

Janet F. van der Meulen, ‘Niet over rozen. Over Diederic van Assenedes proloog en “verstandelike” vertaling van de Oudfranse Floire et Blancheflor’, in: Jozef D. Janssens e.a., Op avontuur. Middeleeuwse epiek in de Lage Landen. Amsterdam, 1998, 79-106 en 307-313, gaat uitgebreid in op de Oudfranse bron, de

[p. 96]

vertalings/bewerkingstechniek van de Vlaamse auteur en de voorbeeldfunctie van de tekst voor een hoofs publiek.

Meer informatie en uitgebreide literatuur over hoofse literatuur in het algemeen vindt men in Theo Meder, Hoofsheid is een ernstig spel. Amsterdam, 1988 (Griffioen). Zie verder nog T. Meder, ‘“Hoofsheid” in 13e-eeuwse Middelnederlandse handschriften’, in: Spiegel der Letteren 35 (1993), 197-225.

Bij het schrijven van het Nawoord in deze uitgave is, behalve van bovengenoemde literatuur, gebruikgemaakt van J.H. Winkelman, ‘Diederic van Assenede en zijn Oudfranse bron: De Floire et Blanceflor (Version Aristocratique)’ in: De nieuwe taalgids 77 (1984), 214-234; en W.P. Gerritsen, ‘Vertalingen van Oudfranse litteraire werken in het Middelnederlands’, in: R.E.V. Stuip (red.), Franse literatuur van de Middeleeuwen. Muiderberg, 1988, 184-207. Over de afbeelding van de kosmos op plafond en wanden van het paleis van de emir handelt J.H. Winkelman, ‘Het Ptolemeïsche wereldstelsel op een reliëf in de Middelnederlandse Floris ende Blancefloer van Diederic van Assenede’, in: De nieuwe taalgids 74 (1981), 101-120. Informatie over wonderen van kunst en techniek (de beker, de eeuwig zingende vogels en de bewegende beelden op het graf) geeft Johan H. Winkelman, ‘Wonderen der techniek in de Middelnederlandse “Floris ende Blancefloer”’, in: Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik 26 (1987), 35-67. De afbeelding van het gouden hoornblazende poppetje is te vinden in Handgeschreven wereld (zie boven) p. 214.

Voor het ‘locus amoenus’-topos, de kleurensymboliek en de beschrijving van het graf zie N. Wijngaards, ‘Topen en symbolen in de roman van Floris ende Blanchefloer’, in: Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 80 (1964), 93-115; en A.M.J. van Buuren, ‘De tuin in het kader van de middeleeuwse natuurbeleving’, in: R.E.V. Stuip en C. Vellekoop, Tuinen in de Middeleeuwen. Hilversum, 1992, 115-130. Over een sterk,

[p. 97]

negentiende-eeuws staaltje van ‘censuur’ in fragmenten van een handschrift van Floris en Blancefloer handelt K. van Dalen-Oskam, ‘De Leidse fragmenten van Floris ende Blancefloer’, in: Spiegel der Letteren 36 (1994), 249-277.

Zie voor de toneelopvoering in Brussel Leendertz (zie boven) p. xix en voor de titel van het achttiende-eeuwse volksboek H.E. Moltzer (ed.), Floris ende Blancefloer. Groningen, 1879, p. ii noot 1. De tekst van het rederijkersrefrein met het afscheidslied van Floris is overgenomen uit G.J. Boekenoogen (ed.), De historie van Floris ende Blancefleur. Naar den Amsterdamschen druk van Ot Barentsz. Smient uit het jaar 1642. Leiden, 1903. De uitspraken van Hoffmann von Fallersleben en Witsen Geysbeek zijn geciteerd uit de inleiding van de teksteditie van Mak (zie boven) p. 15.

De moderne prozavertaling is gebaseerd op de Middelnederlandse tekst in de vierde druk van de editie van J.J. Mak (zie boven). Van de annotaties in die editie is selectief gebruikgemaakt.

Temeer omdat in een uitgave als deze de Middelnederlandse tekst niet naast de vertaling wordt gepresenteerd, is ernaar gestreefd die vertaling zo letterlijk mogelijk te houden. Dit heeft onder andere tot gevolg gehad dat het taalgebruik soms wat omslachtig aandoet: er worden veel bijvoeglijke naamwoorden gebruikt, de tekst bevat synomiemen en tautologische formuleringen. Toch heb ik gemeend een en ander niet te mogen wegwerken, omdat alleen op deze manier het karakter van de Middelnederlandse tekst goed tot uitdrukking wordt gebracht. Dit geldt met name voor het gebruik van zogenoemde waarheidsformules, die geenszins als ‘stoplappen’ beschouwd mogen worden.

De voor een luisterend publiek noodzakelijke sprekersaanduidingen als ‘seit hi’ en ‘sprac si’ zijn in een aantal gevallen weggelaten; in andere gevallen zijn zij ter bevordering van de

[p. 98]

leesbaarheid en ter afwisseling vertaald met ‘vroeg hij’ of ‘antwoordde zij’. In weer andere gevallen, met name in bijzonder lange monologen, zijn formuleringen toegevoegd in de trant van ‘vervolgde de waard zijn verhaal’, waar deze formuleringen in het Middelnederlands ontbreken.

Waar dat resulteerde in een beter lopende zin is soms ingegrepen in de zinsbouw en werden hoofdzinnen bijzinnen en omgekeerd. Steeds is daarbij getracht de bedoeling van de tekst niet te schaden.

Van woorden in de vertaling gemerkt met een ^o wordt in de Aantekeningen een korte verklaring gegeven.

Bijzonder veel dank gaat uit naar dr. Karina van Dalen-Oskam, die de complete vertaling zorgvuldig met het Middelnederlands vergeleek, naar drs. Janet van der Meulen, die het Nawoord uitgebreid en nauwkeurig becommentarieerde, naar dr. Willem Kuiper voor de gegevens uit het Repertorium van Eigennamen in Middelnederlandse Literaire Teksten, naar Ludo van Rongen, die zijn kennis op het gebied van paarden en hun aankleding wilde delen, en naar Dick en Sonja Hooijkaas, die het geheel onbevangen en kritisch doorlazen.