Camera Obscura

[p. 291]

II Van Rappo en verdere uit het oog verlorene personen

‘Wat denkbeeld vormt zich het tegenwoordig geslacht in dit jaar 1864 van Rapponische krachten? En waar de namen van een Smallenburg, een Macquelijn, een Don Carlos genoemd worden, waar van de Industrielles van Bertolotto gewaagd wordt, zou daar voor zeer velen een kleine aanteekening wel overbodig zijn?’ (C.O. Voorr. 1864.) Naar een Macquelijn¹ naar een Smallenburg, omtrent wien een Petrus Stastokius Jr. van Hildebrand wenschte te vernemen ‘of hij hem wel eens gezien had’,² heeft niemand noodig geacht te vragen; zoo min als naar een Van Heusde, ‘Utrechts billijke trots’;³ zoo min als naar een Scaliger of een Borger, een Broers of Vrolik.⁴ Zou Nederland een van zijne voortreffelijken, een van zijne hooggeleerden vergeten? Ook de schrijver der Betooverde Wereld, de bestrijder der heksenprocessen, is niet gebleken aan iemand onbekend geworden te zijn,⁵ en zelfs de Zweedsche Magiër niet.⁶ Dat echter op het stuk van vergeten ondenkbare dingen mogelijk zijn, en wat men te hopen hebbe van de gewisheid voor toekomende eeuwen eener europeesche reputatie is mij gebleken uit de in het openbaar gedane vraag: ‘Wie was Hufeland?’ Hoe nu? ‘De Duitsche Boerhaave’ in Nederland onbekend, niet meer dan vijftig jaren na zijn dood!⁷ Wat zou Dr. Witse er van zeggen, die met zoo welverdienden eerbied het portret van den ‘eersten medicus zijns tijds’ van zijn studenten-

1 Macquelijn (M.J.), prof. in de Geneeskunde te Leiden, †1852.

2 Smallenburg (Nicolaas), sedert 1790 prof. in de Rechten ald. schrijver van de Primae Lineae Juris enz., was 20 Mei 1836, op zijn buitengoed te Warmond overleden.

3 Van Heusde (W.Ph.), van 1804-1839 prof. in de Letteren te Utrecht, een der weinige van wie men zeggen kan dat zij in hun tijd een school gevormd hebben. Zijn Brieven over Hooger Onderwijs waren in 1829 verschenen; van zijn Socratische School of Wijsbegeerte voor de 19e eeuw, het viertal deelen van 1834-39.

4 Scaliger (Josephus Justus), †1609, prof. in de Letteren, te Leiden.
Borger (E.A.), †1820. prof. eerst in de Godgel., later in de Letteren, te Leiden.
Broers (Jac. Corn.), †1847. Sandifort (G.) †1848, professoren in de Geneeskunde, te Leiden.
Vrolik (W.), †1868, professor in de Geneeskunde, te Amsterdam.

5 Balthazar Bekker, †1698.

6 Swedenborg (E.S. de), geb. te Stockholm 1688, overleden te Londen 1772.

7 Hufeland (Christoph. Wilh.), med. dr. en prof. eerst te Jena, later te Berlijn, geb. 1762, overl. 1836.

[p. 292]

kamer tot zijn latere studeerkamer overbracht, die zijne Kunst om het menschelijk leven te verlengen¹ in alle europeesche talen, tot de servische en hongaarsche toe, en ook in het Hebreeuwsch, overgebracht, gewis in aller handen wenschte en geen dag voorbij liet gaan, waarin zijn Enchiridion Medicum,² waarvan in de dagen zijner eerste practijk reeds een negende uitgave in het licht verschenen was, niet door hem werd nageslagen?

Er zijn van deze soort meer vragen, die mij verwondering hebben gebaard. Dat men twintig jaar later nog weer zoo veel minder dan ten jare '64 weten zou wat men onder Rapponische krachten te verstaan had, zou ik zoo min anders verwachten als het mij bij nadenken bevreemden mocht dat naar geen Don Carlos gevraagd werd; immers er is nog altijd een Don Carlos, die den in 1839 door mij genoemden in gedachtenis houdt. Men mag zeggen Don Carlos en de Carlisten zijn in de geschiedenis van Spanje permanent.³ Ook bevreemdde het mij niet, vragen als: ‘Wie was Mingo, wie Smelfungus, wie Robert Macaire?’ rondom mij te hooren opgaan. Maar dat men in een tijd, waarin de geschiedenis der nederlandsche letteren met de grootste uitvoerigheid op Hoogere en Middelbare Scholen onderwezen wordt (een voorrecht, om hetwelk mede te kunnen genieten, het mij leed doet te vroeg in de wereld gekomen te zijn) in Schoolbladen de vraag moet lezen, niet slechts ‘wie was Beronicius?’⁴ maar, in verband met dezen ‘wie was Buizero?’ (Buizero, de vriend en meceen van den jongen Antonides, voor wiens IJstroom hij een lofdicht plaatste, en aan wien Vondel zijne Herscheppingen had opgedragen!;⁵ dat gelijke onbekendheid in Nederland aan den dag gelegd werd, met den voor alle nederlandsche predikanten onmisbaren Trommius, perste mij, ik moet het bekennen, uitroepen van verbazing af. Bemoedigend was het later de vragen omtrent Beronicius en Buizero door het ‘Rechtvleugelig Insect uit Swalmen’ voldoende beantwoord en ook door den ‘Vriend van het Openbaar Onderwijs’, met de belangen van den predikstoel niet onbekend, de verdiensten in 't licht gesteld te zien van den onvermoeiden samensteller der Nederlandsche Concordantie,⁶ van welke

1 Makrobiotik, Jena 1796. In Witse's dagen zeker reeds in de 4e of 5e uitgave; immers was het de zesde, die in 1842 te Berlijn het licht zag.

2 Vermächtniss einer fünfzigjährigen Erfahrung, Berlin, 1836, 9de uitgave, 1851. Van eene nederlandsche vertaling door dr. Hageman zag in 1841 een 3 de druk het licht.

3 De in de C.O. bedoelde Don Carlos was Maria Isidor de Bourbon, geb. 1788, tweede zoon van koning Karel iv van Spanje, broeder van koning Ferdinand vii, en na diens dood (1833), als pretendent tot de kroon, opgetreden. Eerst in 1844 zag hij van zijne rechten af ten behoeve van zijn oudsten zoon, den prins van Asturië.

4 Zie Register.

5 Zie Register.

6 Of Woordenboek des O. en N. Testaments, 2 Dln. in folio (1685-1692) door Abraham Trommius (geb. 1633, overl. 1719), Bedienaar des H. Evangeliums in de gemeente Jesu Christi te Groningen (1671-1714); vrucht van een achtentwintigjarigen arbeid.
Het handige boekdeel in royaal 8^o, ten jare 1856, onder toezicht van J. de Liefde, als De Ned. Conc. des Bijbels van Trommius vereenvoudigd en verbeterd, te Amsterdam, en later te Gorinchem in 't licht verschenen, heeft waarschijnlijk het gebruik der tot op dien tijd ‘onmisbaren’ folianten bij velen ter zijde doen stellen.

[p. 293]

de overlevering zegt dat zij, na door 's mans eegade (welke van het viertal, die hij in zijn lang leven achtereenvolgens de zijne noemen mocht, wordt daarbij niet gemeld) moedwillig vernield te zijn geworden, door zijn engelengeduld opnieuw van voren af aan is ter hand genomen; een verhaal, zoo ik meen, ook van Johnson, ten opzichte van zijn woordenboek der engelsche taal, in de wereld gebracht en, zoo min als dit, eenigen grond van waarheid onder zich hebbende.

De Rapponische krachten, waarbij de krachten van Jean Paul¹ en het ‘bij de beenen pakken en omkeeren van het verhevene’ om er humour van te maken, vergeleken werden, waren die van den athleet Carl Rappo, die in de dagen, waarin de Camera Obscura geschreven werd, Nederland, destijds nog niet zoo rijk in athleten als het sedert door de algemeen geworden beoefening der gymnastiek, waar de Schrijver het begin van gezien heeft,² moet geworden zijn, met stomme verbazing vervulde. Ten opzichte van dezen komt een vriend mijner jeugd, in een merkwaardig geschrift, dat tot mijn leedwezen buiten den handel gehouden wordt, mijn geheugen opfrisschen, onder anderen door mij te herinneren aan het contrast van 's mans uiterst zwakke, voor het publiek nauwelijks hoorbare stem met zijn ontzettende spierkracht, hetgeen dien vriend denken doet aan wat hem op de school van de gladiatoren en worstelaars der oudheid gezegd was, die, door overmatige oefening hunner spieren, zwak van inhoud waren en zelden oud werden.³

Dat Rapponische krachten niet tot eenen enkelen Rappo beperkt zijn gebleven, is mij gebleken, toen ik in 1874 in een onzer dagbladen het bericht aantrof, dat ‘de dood, die niemand spaart, nu ook den sterksten athleet van zijn tijd gehaald had’. In het ziekenhuis te Hamburg was namelijk een ‘bekende François Rappo in armoede overleden’.

Wat Bertolotto en zijne Industrielles betreft: het ‘verheven voorbeeld van beschaving der insectenwereld’ boezemt den schrijver van Vooruitgang, als bemoedigende proeve van ontwapening der ontzettende macht van het kleine, nog altijd een groot belang in. En zulks te meer sedert de oneindigheid der gevaren, waarvan het aller-kleinste ons ‘heeren der schepping’ omringt, in bacteriën en bacillen aan het licht is gebracht. Bertolotto, zich

1 Jean Paul Friedrich Richter, geb. 1763, overl. 1825.

2 Zie De Baker, aan 't slot.

3 Mr. H. Gerlings, Te Haarlem voor vijftig jaren. Haarlem. 1884. Niet in den handel. bl. 140, 41.

[p. 294]

noemende ‘professeur’, was een kermisreiziger, en zijn Industrielles - geen bijen, aan wie anders sedert eeuwen het monopolie der nijverheid scheen toegekend; ook geen mieren, die zich gerechtigd achten zulke gevoelige lessen te geven aan krekels, die den zomertijd met zingen verbeuzelen;¹ en zelfs geen door Darwin ver boven deze in zijne oogen geüsurpeerde reputatiën verheven wormen, voor wie elk onzer, zoo vlijtig als hij wezen mag, den hoed wel mag lichten, maar - met verlof - vlooien; vlooien, door hem, Bertolotto, getemd en afgericht. Sommige van dezen, als harddravers ingespannen, trokken een miniatuur rijtuig; andere, tot de rol van bagno's vernederd, een naar verhouding grooten en zwaren gouden kogel aan dito keten; andere, in aangekleefde papieren rokjes en met dito instrumenten in de vlugge pootjes, vertoonden een concert in vollen gang van strijkstokken en dwarsfluiten. Een witte krulhond onder de tafel deed den dienst van tegelijk kosthuis en kraamkamer.

De van onderscheidene kanten gedane vraag, ‘Wie was Mingo?’ heeft aanleiding gegeven tot eene monographie, alleszins geschikt om loffelijke weetgierigheid volkomen te bevredigen. Ik voor mij heb daaruit geleerd dat de naam van den man, met wiens begaafdheid voor het edele ballenspel, die van Petrus Stastokius Jr. niet in het voordeel van dezen vergeleken werd, niet aldus, maar Mingaud behoort gespeld te worden; voorts, dat hij, van fransche afkomst en vroeger in franschen krijgsdienst, een aanmerkelijk deel van zijn leven in Nederland, en wel in Nederlands tweede koopstad, waar hij ook overleden is,² heeft doorgebracht en niet alleen practisch in zijn kunst een meester is geweest, maar ook over haar in zijn moedertaal een geschrift in 't licht heeft gegeven, aan hetwelk de eer eener vertaling in het Engelsch te beurt gevallen is.³ Meer nog dan dit! Het is den schrijver dezer monographie, tot den prijs van ijverige, niet altijd even gemakkelijke, nasporing gelukt der biljartkunstlievende wereld te onderrichten, welke straat en welk huis door den grooten meester te Rotterdam bewoond zijn geworden, zoodat de mogelijkheid geboren is, zoowel als voor Bellamy, zoowel als voor Bilderdijk, een gedenksteen in den gevel te plaatsen, alsmede op welken dag hij in den echt getreden en met wie hij getrouwd is geweest, hoe oud zij was die hij trouwde, met welk bedrijf zij de inkomsten van het gezin ondersteunde en hoe lang het haar noodlot geweest is haren Mingaud te overleven. Niets ontbreekt, dan misschien eene poging om phy-

1 Wie kent niet Lafontaine's ‘La cigale ayant chanté Tout l'été’?

2 Eerst in 1847. De ‘jongeling met den leverkleurigen pantalon’ heeft nog les bij hem kunnen nemen.

3 {Zie noot 1 op p. 295.}

[p. 295]

siologisch en psychologisch aan te wijzen welken invloed dit alles kan gehad hebben op zijne buitengewone virtuositeit op de baltafel.¹

Smelfungus; een pseudoniem ook door Hildebrands bijzondersten vriend in een opstel gebruikt² dat, naar het oordeel van den ten opzichte van hem en dezen vriend altijd welwillenden dr. Van Vloten wellicht tot die ‘schetsen’ behoort welke ‘van een rijper humor en grooter meesterschap over de taal getuigen’³ dan dat waarin hij in de Camera Obscura voorkomt en naar zich heeft doen vragen; Smelfungus; worde het ook hier nog eenmaal gelijk dáár gezegd; was de naam, voor zoover ik kan nagaan van eigen maaksel, waaronder Sterne in zijn Sentimental Journey zijn kunstbroeder Smollet hekelde, naar aanleiding van het sombergekleurd verslag door dezen van zijn reis door Frankrijk en Italië gegeven.⁴ Die de Sentimental Journey op dit kapittel naleest, zal ten volle begrijpen, waarom Hildebrand er niet op gesteld kon zijn voor een ‘akeligen Smelfungus’ gehouden te worden.⁵

Maar die pseudoniem Hildebrand, hoe komt de schrijver der C.O. aan dezen? En wat heeft hem bewogen dien aan te nemen? Ook daar heeft weetgierigheid naar gevraagd en onverdiende belangstelling naar gegist. De een zeide: ‘Weet gij niet dat Hildebrands bijzonderste vriend gepromoveerd is op eene dissertatie die een paus tot onderwerp had?⁶ Dit heeft hem op de gedachte van den eigen naam gebracht van hem, die onder den naam van Gregorius vii den pauselijken zetel gedrukt heeft.’ Anderen dachten aan het middeleeuwsch Hildebrandslied; weer anderen aan den kermisreiziger, van wien Klikspaan in zijn Studententypen gewaagd had,⁷ die ‘onder den ech-

1 Zie de artikelen van J.G. Frederiks in de Nieuwe Amsterd. Courant van 26 April 1885, en in Noord en Zuid, Jaarg. 1885. Het aldaar vermelde geschrift van François Mingaud, geb. te Cail, 1771, had tot titel: Noble Jeu de Billard. Coups extraordinaires et surprenans qui ont fait l'admiration de la majeure partie des souverains de l'Europe. Exécutés par Mingaud, ancien capitaine d'infanterie au service de la France. Bruxelles. De engelsche vertaling heette: The noble game of Billiards by Monsieur Mingaud, Paris, 1834; a Translation of the same by John Thurston, London 1835.

2 Zie Verscheidenheden m.o. Letterk. geb., 2^e uitgave, 2^e Dl. Ons Reizen.

3 In zijn schrijven aan Mr. P.A.J. Limburg Brouwer ter zake van diens opstel: Il movimento intellettuale in Olanda, Firenze, 1871.

4 Smollet, Travels. 1766.

5 ‘The learned Smelfungus travelled from Boulogne to Paris = from Paris to Rome = and so on = but he set out with the spleen and jaundice, and every object he passed by, was discoloured and distorted = He wrote an account of them, but 't was nothing but the account of his miserable feelings.’
Sterne, Sent. Journey. In the Street

6 Namelijk Pius ii (Aeneas Sylvius).

7 Hoofdst. vi (3^e Uitg. bl. 1). ‘Het is de Kermisweek --- Blondin turkt de vakerige Leidenaars met zijn keteltrom uit den slaap en Hildebrandt (sic) heeft zijn Camera Obscura op de Vischbrug opgeslagen.’

[p. 296]

ten of geleenden naam van Hildebrand, met een Camera Obscura, ook Leiden wel bezocht’, en waarbij het nu maar de vraag was: ‘heeft de schrijver van de Camera Obscura zijn naam ontleend aan dien kermisreiziger, of heeft deze de opgaande zon als réclame gebruikt?’¹ Zijn antwoord is, dat de schrijver der C.O. noch aan een paus, noch aan een middeleeuwschen dichter gedacht heeft, en ook niet aan een kermisreiziger, met wien hij niet dan na reeds drie jaren onder dien pseudoniem geschreven te hebben, en alleen door de Studententypen van Klikspaan kennis heeft gemaakt.² Wat hem bewogen heeft om juist dien naam aan te nemen, weet hij zelf niet. Alleen wist hij, toen hij hem aannam, dat het een naam was door niemand van zijn maagschap, vrienden of bekenden gedragen, en voorts was hij van het gevoelen, door hem uitgedrukt in de Narede van 1839: ‘Ook is het om 't even of men Jaap [Jacob] heet of Hildebrand.’ Ook heeft ‘het goede publiek met dien naam vrede gehad’.

Macaire, het grieksche makarios, heeft een schoone beteekenis; het zegt zoo veel als welgelukzalig. St. Macaire is de naam van een Heilige, en er is in Frankrijk nog steeds eene familie die Macaire heet. De hedendaags, als mij gebleken is, aan velen onbekende grootheid, Robert Macaire, die op de prenten van den WelEdelgeboren Van der Hoogen figureerde, was alles behalve een heilige, behoorde tot het gebied der verdichting, en had wel een anderen naam mogen dragen. Het was, om de waarheid te zeggen, de personage van een struikroover in een melodrama, indertijd op de kleine theaters van Parijs aan de orde, waaraan het talent van den acteur, die haar voorstelde, zulk een belang wist bij te zetten dat hij haar tot een type stempelde, en den naam Robert Macaire, voor langen tijd, op alle soort van schelmen en gauwdieven deed overgaan. Aan prentverbeeldingen en tafereelen, waarin Robert Macaire zijn gewetenlooze practijken te werk stelde, ontbrak het eerlang niet, en gelijk de romans van Paul de Kock,³ schenen zij naar den smaak der Van der Hoogens te zijn.

1 Middelburger Courant van 18 Mei 1886.

2 Het opstel in Studententypen werd blijkens de 1^ste uitgave in 1840 geschreven. Reeds in 1837 had de naam Hildebrand onder het befaamde stuk Vooruitgang in den eersten jaargang van De Gids geprijkt, en Jacob Geel in 1838 van hem, die dien naam had aangenomen, geschreven: ‘zijn waren naam ken ik niet; ik wil dien niet kennen; ik denk dat hij nooit bekend zal worden.’ Onderz. en Phant.; Voorr.

3 Paul de Kock (Charles), geb. 1794. overl. 1871, van afkomst Nederlander, van geest ‘on ne peut plus gaulois’, had van zijn vijftig geestige, maar aan eerbaarheid en goede zeden weinig bevorderlijke romans, die al terstond door hun meestal scabreuze titels bij de Van der Hoogens gewild waren, destijds reeds het belangrijkste deel geschreven en in vele talen overgezet gezien. Wat bij V.d. Hoogen op de tafel lag, mag wel een deeltje van Le Cocu (1831) of van La Pucelle de Belleville (1834) of van Les Moeurs Parisienness (1837) geweest zijn.

[p. 297]

Dat ‘eenerlei den rechtvaardigen wedervaart en den goddeloozen’, daarvan strekt mij de vraag: ‘Wie was Hatim?’ in het Nieuwe Schoolblad gedaan, tot nieuw bewijs. Dignum laude virum Musa vetat mori. Zoo zij het dan nu ook hier geboekt, dat deze Hatem, Hatim ibn Abdallah at-Ta'i, gewoonlijk Hatim at-Ta'i genoemd, van ‘wiens tent met honderd poorten’ het beruchte opstel Vooruitgang gewaagde, een arabisch opperhoofd en dichter is geweest, wiens onbeperkte gastvrijheid bij zijne stamgenooten tot een spreekwoord werd. ‘Milder dan Hatim’ was bij hen ondenkbaar.¹

Naar den braven en dóóreerlijken (Izaak Jan Alexander) Gogel, aan wiens ‘ministerie’ de belezene heer Van Naslaan de ‘invoering der patenten’ toekent, heeft niemand gevraagd. Mag ik dit aannemen als een bewijs dat nog door niemand vergeten is de oprechte Nederlander, die het zich, sedert 1798 in de hoogste Staatsambten met betrekking tot 's Lands geldmiddelen geplaatst, niet minder onder Koning Lodewijk en den Keizer als onder den Raadpensionaris en het Uitvoerend Bewind betoond heeft, en heeft blijven betoonen? Zijn nauwgezet geweten kon het met den door hem gezworen eed niet overeenbrengen, zijn vaderland ook na het gezegend jaar 1813 in die betrekkingen te blijven dienen. Liever sleet hij het overige zijner levensdagen, onbemiddeld en in eenvoud, als een fabrikant van blauwsel en friesch groen, tusschen Overveen en Bloemendaal, waar hij in den zomer van het jaar 1821, nog geen zesënvijftig jaar oud, zijn eerlijk leven eindigde. Het heugt mij goed, met hoe diep en warm een hoogachting ik in mijne kinderjaren steeds den naam van dezen rechtvaardige heb hooren noemen; en nog zie ik op de Tentoonstelling van Planten en Gewassen, door de Maatschappij van Nijverheid (Oeconomischen Tak noemden haar in die dagen nog velen), waarvan hij een der directeuren was geweest, te Haarlem aangericht, de ontroerende cypres, daar geplaatst om zijn dood te verkondigen en zijne nagedachtenis te eeren.

1 Vóór Mohammed geboren, heeft Hatim nochtans nog eenigen tijd tegelijk met dezen geleefd. Zijn dochter en zoon omhelsden den Islam. Vele zijner gedichten bestaan tot op den huidigen dag. Nog in 1872 werd zijn Diwan te Londen door R. Hassoen in 't licht gegeven.