'De eeuw van Sien en Otje. De twintigste eeuw'

[Literatuur en afbeeldingen]
De eeuw van Sien en Otje / De twintigste eeuw

Harry Bekkering
Onvoltooid verleden tijd - Het historische jeugdboek ^*

Robert Baccarne, ‘Aspekten van de historische jeugdlectuur’, in: Reflex, jaargang 1977-1978, nr. 3, Den Haag.

Hermann Bertlein, ‘Das geschichtliche Jugendbuch’, in: M. Dahrendorf, Das Buch in der Schule, Hannover 1975, p. 158-171.

F.T. Bijlsma, ‘Johan Been’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, februari 1988.

* Voor dit hoofdstuk ben ik dank verschuldigd aan de Nijmeegse studenten Nederlands, Sigrid van Iersel, Janne Reessink en Ilse Verhees.

[p. 651]

Jan Blokker, ‘Het kinderboek bestaat niet’, in: de Volkskrant, 19-10-1974.

D.L. Daalder, Wormcruyt met suycker. Historisch-critisch overzicht van de Nederlandse kinderliteratuur, Amsterdam 1950, tweede druk Schiedam 1976.

Lea Dasberg e.a., Het kinderboek als opvoeder, Assen 1981.

Dat was nog eens lezen!, Amsterdam 1972.

Dat was nog eens lezen! 2, Amsterdam 1987.

Remco Ekkers, ‘Johan Fabricius’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, juni 1983.

Kees Fens, ‘De helden zijn niet vermoeid, de taal wel’, in: de Volkskrant, 19-10-1974.

K. Fens, ‘Het beslissende boek’, in: Letteren leren, onder redactie van H. Verdaasdonk en C.J. van Rees, Tilburg 1982, p. 18-33.

Roelof van Gelder, ‘“Aen hondert duysent stucken”. Het scheepsverhaal van Schipper Bontekoe’, in: NRC-Handelsblad (CS), 24-12-1987.

J.W. Gerhard, ‘Onze kinderliteratuur in de aesthetische opvoeding’, Haarlem 1905.

Anton Hofman, ‘Pieter Louwerse’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, oktober 1987.

Anton Hofman, ‘Pieter Jacob Andriessen’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, februari 1988.

Toke Hofman, ‘Historische verhalen’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, februari 1983.

Max Verbeek, ‘Thea Beckman’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, september 1982.

Max Verbeek, ‘Henk van Kerkwijk’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, augustus 1985.

J.J. Vos, ‘Feit en fictie’, in: Project en jeugdliteratuur 3.0.0.2., Culemborg 1976.

Jacques Vos, ‘Alet Schouten’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, juni 1984.

Jacques Vos/Conny Meijer, Wegwijs in de jeugdliteratuur, Leiden 1985.

Fons Walraven, ‘'t Is net of je het zelf beleeft’, in: Levende Talen 350, maart 1980, p. 178-190.

Marleen Wijma, ‘Sibe van Aangium’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen /Alphen aan den Rijn, oktober 1985.

Heldhaftig en vastberaden - Het avonturenboek ^*

Jan Blokker, ‘Het kinderboek bestaat niet’, in: de Volkskrant, 19-10-1974.

Godfried Bomans, Buitelingen, Amsterdam 1948.

F. Daalder/I. Daalder-Schripsema, Van Wormcruyt met suycker tot Jeugdliteratuur, Purmerend 1973^2.

Dat was nog eens lezen!, Amsterdam 1972.

Dat was nog eens lezen! 2, Amsterdam 1987.

J.W. Gerhard, Onze kinderliteratuur in de aesthetische opvoeding, Haarlem 1905.

R. Ghesquiere, Het verschijnsel jeugdliteratuur, Leuven/Amersfoort 1986^2.

Jacques Kruithof, ‘Literatuur en lektuur’, in: Zegge en schrijve, Amsterdam 1974, p. 89-108.

H. Pleticha, ‘Das Abenteuerbuch’; in: Gerhard Haas (herausg.), Kinder- und Jugendliteratur, zur Typologie und Funktion einer literarischen Gattung, Stuttgart 1974, p. 312-334.

Max Verbeek, ‘Jan Terlouw’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, februari 1984.

* Voor dit hoofdstuk ben ik dank verschuldigd aan de Nijmeegse studenten Nederlands, Hedy de Bruin, Linda Dalm, Silvia Kraaijvanger en Marlies van de Voort.

[p. 652]

Cornelis Veth, ‘Jongensboeken’, in: De Boekzaal, jrg. 6 (1912), p. 9-20 en 70-76.

Anne de Vries, Wat heten goede kinderboeken?, Amsterdam 1989.

F. Wertham, Seduction of the innocent, New York 1954.

J. Wolgast, Das Elend unser Jugendliteratur, Ein Beitrag zur künstlerischen Erziehung unserer Jugend, Worms 1950^7 (oorsp. uitgave 1896).

M. Wijma-van der Laan, ‘Heb je nog zo'n boekje voor me?’, in: Project Jeugdliteratuur 3.0.0.8, Culemborg 1977.

Marleen Wijma, Lezen en lezen is twee. Over de wijze waarop kinderen lezen, Den Haag 1983.

Marleen Wijma, ‘K. Norel’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Groningen/Alphen aan den Rijn, september 1986.

Van poesie tot poëzie - Het kindervers ^*

T. Baudoin, ‘Die vent met zijn veertje is stapelgek’. De kinderblik van Reiner Zimnik, in: Bzzlletin, jrg. 12 (1982), nr. 95, p. 75-85.

G.J. Boekenoogen, Onze rijmen, Leiden 1893.

Bregje Boonstra, ‘Oude doos’, in: NRC-Handelsblad (CS), 6-1-1989.

Mies Bouhuys, ‘Hans Andreus: Bij een boom staande’, in: Literama, jrg. 14 (1979), nr. 6, p. 246-249.

Francien Braaksma, ‘Rie Cramer’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Alphen aan den Rijn/Groningen, april 1985.

J. Van Coillie, Verkenningen op het gebied van kinderpoëzie (licentiaatsthese), Leuven 1980.

J. Van Coillie, Van lapjeskat tot liegbeest. Dertig jaar poëzie voor kinderen in Nederland en Vlaanderen, Lier/Den Haag 1982.

J. Van Coillie, ‘Han G. Hoekstra’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Alphen aan den Rijn/Groningen, juni 1984.

J. Diepstraten/S. Kuyper, ‘De schildpad ben ik zelf’, in: Bzzlletin, jrg. 7 (1979), nr. 59, p. 54-63.

Remco Ekkers, ‘Van nonsens tot verwondering’, in: Bzzlletin, jrg. 14 (1986), nr. 134, p. 3-9.

Remco Ekkers, ‘Hans Andreus’, in: Lexicon van de jeugdliteratuur, Alphen aan den Rijn/Groningen, september 1982.

Karel Eykman, ‘Gedichten om mee te spelen’, in: Bzzlletin, jrg. 18 (1989), nr. 161/162, p. 50-68.

Karel Eykman/Aukje Holtrop, ‘Bestaat er een eigen poëtica voor kinderen?’, in: Vrij Nederland (De Blauw Geruite Kiel), 4-10-1980.

Kees Fens, Goedemorgen, welterusten, gedichten voor kinderen en andere volwassenen, Amsterdam 1975.

Kees Fens, ‘Het reservaat I en II’, in: de Volkskrant, 28-9-1984 en 5-10-1984.

Kees Fens, De tweede stem, Amsterdam 1984.

Kees Fens, ‘Er is een boek’, in: de Volkskrant, 26-4-1985.

K. Fens, ‘De “R” van erfenis’, in: Harry Bekkering (red.), Jan Campertprijzen 1987, p. 7-19.

G. Heynen/M. de Vos, ‘Vals sentiment bestaat niet’, in: Diepzee, jrg. 4 (1986), nr. 3, p. 18-21.

Aukje Holtrop, recensie n.a.v. Remco Ekkers, Praten met een reiger, in: Vrij Nederland (De Blauw Geruite Kiel), 17-1-1987.

* Het is een eenvoudige daad van rechtvaardigheid, dat ik op deze plaats een groot aantal Nijmeegse studenten Nederlands noem; hun werkstukken en scripties vormden mede de basis voor het door mij geschreven stuk: Freddy van Eerd, Jacqueline de Bekker, Harry Paus, Hedwig Koelman, Martine Jetten, Johan Krayenbrink en Jean Thijssen.

[p. 653]

G. Klingberg, Kinder- und Jugendliteraturforschung, Wien/Köln/Graz 1973.

Ruth Lorbe, ‘Kinderlyrik’, in: G. Haas (herausg.), Kinder- und Jugendliteratur, Stuttgart 1974, p. 178-220.

Maria Lypp, ‘Asymmetrische Kommunikation als Problem moderner Kinderliteratur’, in: A. Kaes/B. Zimmermann (herausg.), Literatur für viele, Göttingen 1975.

Nick Smarius/Harry Bekkering, ‘Kinderversjes of kinderpoëzie?’, in: Bzzlletin, jrg. 16 (1987), nr. 143, p. 113-119.

Lilly van der Velde, ‘Verhalen en gedichten voor kinderen’, in: Het Vaderland, 13-11-1980.

Karel Verdonschot, recensie n.a.v. Remco Ekkers, Haringen in de sneeuw, in: De Gelderlander, 5-10-1985.

Anne de Vries, recensie n.a.v. Leendert Witvliet, Vogeltjes op je hoofd, in: NRC-Handelsblad, (CS), 21-11-1980.

Rogi Wieg, recensie n.a.v. Remco Ekkers, Een faun bij de grens, in: Het Parool, 6-3-1987.

Willem Wilmink, ‘Op zoek naar onschuldige kinderogen’, in: De Waarheid, 27-9-1975.

Willem Wilmink, ‘Iets over kindergedichten in de negentiende eeuw’, in: En nu over jeugdliteratuur, jrg. 6 (1979), n. 2, p. 55-57.

Willem Wilmink, Goedenavond, speelman, Houten 1987.

L.J. Wirth, Een eeuw kinderpoëzie 1778-1878, Groningen/Den Haag 1926.

Aukje Holtrop

D.L. Daalder, Wormcruyt met suycker, Historisch-critisch overzicht van de Nederlandse kinderliteratuur, Amsterdam 1950, tweede druk Schiedam 1976.

Lea Dasberg, Het kinderboek als opvoeder, Twee eeuwen pedagogische normen en waarden in het historische kinderboek in Nederland, Assen 1981.

J.W. Gerhard, Onze kinderliteratuur in de aesthetische opvoeding, Haarlem 1905.

Lexicon van de jeugdliteratuur, Alphen aan den Rijn/Groningen.

Nellie, ‘Wat zullen de kinderen lezen?’, in: De Gids, jrg. 63, 1899.

J. Riemens-Reurslag, Het jeugdboek in de loop der eeuwen, 's-Gravenhage 1949.

Annie M.G. Schmidt, Van schuitje varen tot Van Schendel, Amsterdam 1954, gewijzigd herdrukt in De druiven zijn zoet, Groningen 1967.

J. Stoop-Snouck Hurgronje, Brieven over kinderlectuur, Amsterdam 1920.

Anne de Vries, Wat heten goede kinderboeken?, Amsterdam 1989.

M. Wibaut-Berdenis van Berlekom, Het boek en het volkskind, Geschreven voor de moeders der arbeiderskinderen, Rotterdam 1906.

[p. 661]

[Afbeeldingen]
De eeuw van Sien en Otje / De twintigste eeuw

[1]	Thea Beckman, Kruistocht in spijkerbroek, ill. F. van Vliet, Rotterdam, Lemniscaat, 1973; particuliere collectie.
[2]	C. Joh. Kieviet, Het slot op den Hoef. Een verhaal uit de tijd van Ada van Holland, elfde druk, ill. Rie Reinderhoff, Amsterdam, Van Holkema & Warendorf N.V., z.j.; particuliere collectie.
[3]	Joh. H. Been, Paddeltje. De scheepsjongen van Michiel de Ruijter, ill. J.H. Isings jr., Alkmaar, P. Kluitman, 1908; NBLC Den Haag.
[4]	Johan Fabricius, De scheepsjongens van Bontekoe, 's-Gravenhage, H.P. Leopold's Uitgevers-Maatschappij, 1924; Uitgeverij Leopold B.V.
[5]	W.G. van de Hulst, Willem Wijcherts, tiende druk, ill. J.H. Isings jr., Nijkerk, G.F. Callenbach N.V., 1956; particuliere collectie.
[6]	W.G. van de Hulst, Willem Wijcherts, tiende druk, ill. J.H. Isings jr., Nijkerk, G.F. Callenbach N.V., 1956; particuliere collectie.
[7]	Miep Diekmann, Marijn bij de Lorredraaiers, ill. Dick de Wilde, Den Haag, H.P. Leopolds Uitgeversmaatschappij N.V., 1965; Uitgeverij Leopold B.V.
[8]	Alet Schouten, Het teken van Wichart, Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1969; particuliere collectie.
[9]	J. Nowee, Het raadsel van de Mosquito vallei, achtentwintigste druk, ill. J. Huizinga, Den Bosch, Malmberg, z.j.; UB Nijmegen.
[10]	Carel Beke, Pim Pandoer. Het raadsel van de Jordaan, tweede druk, ill. Frans Lammers, 's-Hertogenbosch, L.C.G. Malmberg, 1960; particuliere collectie.
[11]	H. de Roos, Met de Kameleon voor de wind, bandill. Gerard van Straaten, Alkmaar, Uitgeverij Kluitman, [1985]; particuliere collectie.
[12a]	Willy van der Heide, Vreemd krakeel in Californië, dertiende druk, omslagill. Moriën, Harderwijk, Uitgeversmij. De eekhoorn B.V., 1978, Bob Evers-serie; UB Nijmegen.
[12b]	Willy van der Heide, De strijd om het goudschip, drieëntwintigste druk, omslagill. R. van Giffen, Harderwijk, Uitgeversmij. De eekhoorn B.V., 1978, Bob Evers-serie; UB Nijmegen.
[12c]	Willy van der Heide, Een radarboot als zilvervloot, vijftiende druk, omslagill. Moriën, Harderwijk, Uitgeversmij. De eekhoorn B.V., (tussen 1976-1980); UB Nijmegen.
[13]	Chr. van Abkoude, Kruimeltje, ill. Pol Dom, Alkmaar, Gebr. Kluitman, 1923; particuliere collectie.
[14]	Jan Terlouw, Oorlogswinter, eenentwintigste druk, bandill. Jan Wesseling, Rotterdam, Lemniscaat, 1977; UB Nijmegen.
[15]	Ida Vos, Wie niet weg is wordt gezien, omslagill. Paul Menses, Den Haag, Leopold/Antwerpen, C. de Vries-Brouwers, 1981; particuliere collectie.

[p. 662]

[16]	Rijmpjes en versjes uit de oude doos, verzameld door S. Abramsz., zesde druk, ill. Jan Sluijters, Amsterdam, J.M. Meulenhoff, z.j.; particuliere collectie.
[17]	Annie M.G. Schmidt, Ziezo. De 347 kinderversjes, ill. Wim Bijmoer e.a., Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1987.
[18]	Ienne Biemans, Lang zul je leven. Bakerrijmpjes, ill. Mance Post, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1988.
[19]	Han G. Hoekstra, Rijmpjes en versjes uit de nieuwe doos, derde druk, ill. Fiep Westendorp, Amsterdam, Meulenhoff, 1983; particuliere collectie.
[20]	Hans Andreus, De fontein in de buitenwijk. Gedichten voor kinderen, ill. Babs van Wely, Haarlem, Uitgeversmaatschappij Holland, 1973; particuliere collectie.
[21]	Willem Wilmink, Dicht langs de huizen, ill. Alfons van Heusden, Amsterdam, Uitgeverij Kosmos b.v., 1982; particuliere collectie.
[22]	Karel Eykman, Wie verliefd is gaat voor en andere liedjes, ill. Sylvia Weve, Amsterdam, Uitgeverij De Harmonie, 1982; particuliere collectie.
[23]	Leendert Witvliet, Sterrekers, ill. Annemie Heymans, Haarlem, Uitgeversmaatschappij Holland, 1984; particuliere collectie.
[24]	Wiel Kusters, Het veterdiploma, ill. Joep Bertrams, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1987.
[25]	Chr. van Abkoude, Pietje Bell, of de lotgevallen van een ondeugende jongen, ill. Jan Rinke, Alkmaar, Gebr. Kluitman, 1914; particuliere collectie.
[26]	Leonard Roggeveen, De baard van Daantje, dertiende druk, 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1955; particuliere collectie.
[27]	Annie M.G. Schmidt, Minoes, ill. Carl Hollander, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1970.
[28]	Guus Kuijer, Hoe Mieke Mom haar maffe moeder vindt, ill. Mance Post, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1978.
[29]	Jan Blokker, Op zoek naar een oom, ill. Wim Rottinghuis, Amsterdam, Uitgeverij De Bezige Bij, 1974; particuliere collectie.
[30]	Willem Wilmink, Buurjongens, ill. Fiel van der Veen, Amsterdam-Antwerpen, Uitgeverij Kosmos, 1977; particuliere collectie.
[31]	Joke van Leeuwen, Deesje, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1985.
[32]	Nicolaas Matsier, Ida stak een zebra over, ill. Willem van Malsen, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1986.
[33]	Marie Boddaert, Roswitha, verhaal uit de dertiende eeuw, ill. B. & J. Midderigh-Bokhorst, Alkmaar, Gebr. Kluitman, 1909; UB Amsterdam.
[34]	Cissy van Marxveldt, Een zomerzotheid, ill. Hans Borrebach, Amersfoort, Valkhoff & Co., [1927]; particuliere collectie.
[35]	An Rutgers van der Loeff, Rossy, dat krantenkind, omslagill. Fiel van der Veen, Amsterdam, Uitgeverij Ploegsma, 1968; particuliere collectie.
[36]	Tonke Dragt, De brief voor de koning. Een avonturenverhaal, zesde druk, 's-Gravenhage, Leopold, 1973; particuliere collectie.
[37]	Paul Biegel, De tuinen van Dorr, ill. Tonke Dragt, Haarlem, Uitgeversmaatschappij Holland, 1969; particuliere collectie.
[38]	Toon Tellegen, Langzaam, zo snel als zij konden, ill. Mance Post, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1989.
[39]	Els Pelgrom & The Tjong Khing, Kleine Sofie en Lange Wapper, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1984.
[40]	Margriet Heymans, Lieveling, boterbloem, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1988.

[p. 663]

[41a & b]	Jan Ligthart en H. Scheepstra, Het boek van Ot en Sien, ill. C. Jetses, Groningen, J.B. Wolters, 1911; particuliere collectie en Jan A. Niemeijer, De wereld van Cornelis Jetses, Groningen, Uitgeverij De Vuurbaak, 1976; particuliere collectie.
[42]	Annie M.G. Schmidt, Jip en Janneke, ill. Fiep Westendorp, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1977.
[43]	Els Pelgrom, De olifantsberg, ill. The Tjong Khing, Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1987.
[44]	N. van Hichtum, Afke's tiental. Een schets uit het Friesche arbeidersleven, ill. C. Jetses, Groningen, J.B. Wolters, 1903; particuliere collectie.
[45]	J.M. Selleger-Elout, Lijsje Lorresnor, zevende druk, ill. Claudine Doorman, Den Haag, Servire, z.j.; particuliere collectie.
[46]	Theo Thijssen, Jongensdagen, derde druk, ill. Jan Sluijters, Bussum, C.A.J. van Dishoeck, 1926; particuliere collectie.
[47]	Imme Dros, De zomer van dat jaar, ill. Waldemar Post, Bussum, Van Holkma & Warendorf/Antwerpen, Standaard, 1980; particuliere collectie.
[48]	An Rutgers van der Loeff, Gideons reizen, vierde druk, ill. Jenny Dalenoord, Amsterdam, Uitgeverij Ploegsma, 1975; particuliere collectie.
[49]	John D. Batten, ‘Een waarschuwing voor lezers’, uit Joseph Jacobs Celtic Fairy Tales, 1892.