Metabletica of leer der veranderingen

Beginselen van een historische psychologie

[p. t.o. 3]

William Holman Hunt
The awakening conscience
Bij bladzijde 154

[p. 5]

Aan mijn vrouw

[p. 7]

...that up till now we have had no historical psychology... Why did the Middle Ages and the Renaissance produce entirely different types of men?

K. MANNHEIM

Man and Society

[p. 13]

Woord vooraf

De onderstelling, dat de mens onveranderlijk is, beheerst de gehele psychologie. Zelfs de neurosenleer en de leer der genezing van neurotische stoornissen worden bepaald door het stilzwijgende postulaat der onveranderlijkheid: wie neurotisch wordt, belemmert eigen faculteiten, het herstel van de neurose is een opheffing van de belemmering, er ging niets verloren en niets werd nieuw. Hoeveel te meer blijft dan de gezonde gelijk: wie naar de tropen gaat, neemt zijn aard onveranderd mee, onveranderd keert hij terug naar het vaderland. Niets is nieuw in het menselijk bestaan, dat is het postulaat waarop de psychologie, op enkele uitzonderingen na, sedert haar oorsprong steunt.

Dit boek gaat uit van het postulaat der veranderlijkheid. Het onmiddellijk gevolg daarvan bestaat in de bijzondere belangstelling voor het historisch verleden. Is voor de psychologie steunend op het postulaat der onveranderlijkheid het leven van een vorig geslacht een variatie op een bekend thema, de onderstelling dat het menselijk leven een veranderlijk leven is, staat de gedachte toe, dat vroegere generaties anders, en wel wezenlijk anders leefden. Met deze gedachte is de historische psychologie in beginsel gegeven.

De historische psychologie vergelijkt vroeger en nu onder het aspect der veranderlijkheid. Zij vraagt naar de zin, de betekenis der veranderingen. Onontkoombaar wordt deze psychologie daardoor gebracht tot de vraag naar de betekenis der veranderingen, die de psychologie zelf kenmerkten. Zo is de historische psychologie een leer van de grondslagen. Bij elke grondgedachte der psychologie stelt de historische psycholoog de vraag: welke wijze van leven en denken maakte deze gedachte nodig? - en deze vraag is een vraag naar de grondslagen.

Historische psychologie is niet hetzelfde als geschiedenis der psychologie. De geschiedenis der psychologie is de geschiedschrijving van een wetenschap, in beginsel niet onderscheiden van de geschiedschrijving van een andere wetenschap of van geschiedschrijving in het algemeen. De historicus der psycho-

[p. 14]

logie zoekt tijdvakken te onderscheiden, grondgedachten te vervolgen en de betekenis vast te leggen van enkele personen en van scholen, die in de psychologie optraden. Een leer van de grondslagen is niet het eerste doelwit van de historicus. Evenmin tracht hij de psychologie te begrijpen uit het beginsel der veranderlijkheid - al is pas dit beginsel in staat een echte geschiedschrijving te waarborgen. De verwantschap der beide wetenschappen is groter vanuit de historische psychologie. Als leer der veranderingen houdt de historische psychologie zich bezig met vroegere tijdvakken van de psychologie.

Ter vermijding van misverstand komt in dit boek de benaming historische psychologie alleen in de titel voor. Om van de aanvang af duidelijk te maken, dat het niet gaat om een geschiedschrijving, is de benaming bovendien weggelaten uit de hoofdtitel. Het gaat om een poging de psychologie te begrijpen uit het postulaat van de veranderlijkheid. Het gaat in de eerste plaats om een ander begrip van het menselijk bestaan, het begrip aanwezig in de populaire, wetenschappelijk weinig geachte overtuiging, dat niets zo veranderlijk is als de mens.