De schat der gezondheid

De vier elementen

Volgens onze leermeester Hippocrates bestaat het lichaam uit de volgende vier elementen: aarde, water, lucht en vuur. Deze vier zijn weliswaar van verschillende en zelfs tegenstrijdige aard, maar de onderlinge twist brengt hen tot een goed samenspel, zoals de verschillende instrumenten in de muziek. Elk lichaamsdeel heeft zo zijn eigen karakter, want steeds heeft één van de elementen de overhand: het vlees en de beenderen bestaan voor het grootste deel uit aarde, het bloed is voor het grootste deel water, in de geesten of dampen vindt men vooral lucht en in de natuurlijke warmte overheerst het vuur. Met de benaming temperament geeft men aan welk element of welke combinatie van twee elementen de andere domineert. Er zijn acht soorten temperamenten: warm, koud, vochtig, droog, warm en vochtig, warm en droog, koud en vochtig en ten slotte koud en droog. Wanneer geen enkel element de overhand heeft, bestaat er een perfecte harmonie. De verhouding tussen de elementen kan veranderen door de levensfase waarin men zich bevindt: tijdens de jeugd is deze anders dan tijdens de ouderdom of de daartussen liggende jaren. Ook de manier van leven heeft invloed: goede kost kan een verstoorde verdeling herstellen en kwade voeding kan een goede verhouding verstoren. Hieruit blijkt dat er twee soorten complexie of temperament zijn: de ene is aangeboren en de andere komt van buiten af.

Met de vier elementen corresponderen de vier vochten of sappen van ons lichaam: de lucht komt overeen met het bloed, het vuur met de gal, het water met het flegma en de aarde met

[p. 13]

de melancholie of zwarte gal. De sappen, die in de aderen bij elkaar zijn en gewoonlijk ook allemaal samen met de term bloed aangeduid worden, hebben hun oorsprong in de lever. Ze ontstaan uit ons voedsel, dat - of het nu om vlees, vis of aardvruchten gaat - zelf eens is ontstaan uit een mengeling van de vier elementen. De dichter Lucretius beschreef dit als volgt:

Wanneer het dorstig land met regen wordt besproeid,
dan is het dat het kruid op alle velden groeit;
van kruiden groeit het vee, en alle wilde dieren,
die daarna voor de mens zijn tafel kunnen sieren:
maar 't wordt ook wel gezien dat in het groene woud,
met enkel mensenvlees het wild zijn maaltijd houdt.

Uit het bloed, waarin dus de vier sappen samenkomen, wordt in de geslachtsdelen het zaad gemaakt, zodat dezelfde elementen waaruit ons lichaam bestaat het ook onderhouden. Karakter en uiterlijk van de mensen worden bepaald door het vocht dat in het lichaam domineert. Zo kan men de volgende vier mensentypen onderscheiden.

Het flegma is koud en vochtig, zonder smaak en lijkt in substantie en kleur op eiwit. De flegmatici zijn dus flets, vet en loom.

De gal is heet en droog, dun van samenstelling, geel van kleur en bitter van smaak. Zij maakt de mensen bleek, dun, rap en haastig.

De melancholie is koud en droog, dik van samenstelling, zwart en wrang. Melancholieke mensen zijn donker van kleur, traag, vaak in gedachten verzonken, standvastig of hardnekkig.

Het bloed is warm en vochtig, rood en zoet. Degenen bij wie het bloed de overhand heeft, zijn blozend van kleur, vlezig, vrolijk en lustig. Zij zouden de gezondste mensen zijn, ware het niet dat zij door hun gezond temperament te zeer tot wellust neigen en hun leven daarom dikwijls verkorten met drank,

[p. 14]

vrouwen en andere uitspattingen.

Deze sappen worden, zoals gezegd, in de lever gemaakt en van daaruit via de aderen door het hele lichaam gezonden als voedsel voor de ledematen, waarvan elk neemt wat met zijn aard overeenkomt. Als de vochten nu juist en natuurlijk samengesteld zijn, worden de ledematen voldoende gevoed, anders niet.