Panpoëticon Batavum

Twaalfde boek.

'k Heb u, Bataafsche Jeugd, wien staat of bezigheên
Verboodên hebben, lust, en yver te besteên
In vreemden Taalen-kund, een schoone Rol gegeven
Van braave Digteren, daar in genoeg bedreven;
Maar welk eêlmoedig Man, uyt loff'lyke Eere-spyt
Zig zelve wil ontdoen, in 't Park van ^* Digter-strydt,
Om niet, als slegt Soldaat, genoopt te zyn de schreden
Op de ordening, en 't Woord eens anders na te treden;
Zoo 't is in uwe Jeugd, trap kloek in 't Helden spoor,
De Aloudheyd doed u zien een treff'lyk Digt-Tresoor;
En gy meerjarige, die dorst naar zuyver Water,
Yldt voort slegts naar de Bron, al komt gy ook veel later,
De groote ^† Corenhart, en Vondel, reeds bejaardt,

* Digter-stryd ] de Grieken noemden deze oeffening Agon, 't welk ook de Latynen hebben behouden, en bediedt Camp gevegt, en is van daar overgebragt tot den laatsten stryd der Menschen met den Dood, daarom zegt men van zulk een, te zyn in Agone Mortis; en werd gebruykt voor allerley hooge nooden, bekommering, en swarigheyd. Van deze Digter-stryd zal hier na meer werden aangehaaldt.

† Vondel, Corenhart ] de eerste was reeds boven 40 Jaaren, toen hy begost Latyn te leeren, en vorderde, binnen korten tyd zoodanig, dat hy zommige deelen van Cicero, Seneca, Boëthius, en eenige Boeken van Homerus verduytst, en in goede Ciceroniaansche styl geschreven heeft tegen den doorgeleerden Lipsius , en den zelven tot swygen gebragt; wat Vondel belangd, vraagmen aan zyn verduytste Virgilius, in Rym, en onrym, zyne Electra , uyt de verlatynde Sophocles, en andere stukken. Van Corenhart zie elders.

[p. 165]

 

Zig hebben dezen schat zelfs uyt den grond vergaardt,

 

En, let eens, bid ik, op des laatstens Treur-thoonelen,

 

Wat ziet men 't voeten, en wel vademen verscheelen,

 

In 't groots der woorden, en bezielde Poësy!

 

Zulkx ongeloofbaar schynd, naar billyke waardy,

 

(Door 't merklyk onderscheyd uyt beyde te bewyzen)

 

Dat ^† Vondel, Vondel is. Juyst als me een Vaars hoord pryzen,

 

Of Laken Schilders, by 't opveylen van een stuk;

 

Wanneer men roept, ‘Messieurs, verzuym niet uw geluk,

 

't Is van zyn beste tyd.’ Dus zult gy in 't verkeeren

 

De Digt-konst met de Taal, en Taal door Digt-konst leeren.

 

Dog droom niet dat Latyn, als A.B.C. bevat,

 

Met hulp van 't Woorden-boek, genoeg zy, om den schat

 

Der Oudheyds Poësy uyt haaren grond te delven.

 

ô Neen! men geve zig naar zulke graf-gewelven,

 

Als ik heb opgedaan by 't Pan-Poëticon,

 

Eer dat uw Digtlust iets van groot belang begon.

 

't Verdiend geen hoogen roem een Boek van and're volken,

 

Van woordt ten woorde, naar 't uytwendig te vertolken;

 

Maar de ^‡ Eygenzelfdigheyd, die elk Huyshoud'lyk is,

† Dat Vondel ] men leze van zyn vroege Rymen in den nieuwen Lusthof de eerlyke Amoureuse gezangen, 1607. zyn Jagt van Cupido met zyn By-spreuk Liefde verwind alles, en anderen. Mannen, wat zouw 'er nu Digt-kundig onderzoek op vallen! nogtans is het vol Aaloude Poësy, vindingen, en uytbeeldingen, dat ik het, zonder my ergens te stooten aan woorden, en bywoorden, dien men in zyn later Vaarssen ziet veranderd, met veel vermaak kan leesen. Diergelyk onderscheyd doed zig ook op in zyn Warande der Dieren .

‡ Eygenzelfdigheyd ] 'k heb de vryheyd genomen, om het Grieks (ιδίοτίςμος) idiotismus aldus te vertalen: want het zegt veel meer als eygenschap, 't welk het eene woord met 't anderen hun gemeen hebben; maar Eygenzelfdigheyd niet; naar dien geen ding met iets anders t'eenemaal gelyk kan zyn, 't welk de Hr. Huygens aanmerkt, daar hy, in zyn Oogen-troost, zeer aardig zegt:

‘De grootste Mogendheyd
Des eersten Scheppers blinkt in 't eeuwig onderscheyd
Van al wat is, en was, en worden zal naar dezen.’

Waar van voorbeelden te geven in andere Talen, ten onderscheyd van de onze, dit Werkje te veel zouw beswaren. Men geve eenlyk agt op een Fransman, die, naar het Idiotismus van zyn spraak, een Brief schryft, naar den styl van de Hollandsche Letter-konst, zoodanige ik verscheydene heb gelesen. Hoe klugtig komt het ons voor! nogtans behoorde men het niet te belachen, gelyk doorgaans geschied: Zynde dit een groote onbeleefdheid: want het is my een al te trotsch zeggen, ‘ik spreek, en schryf deze of geene Taal zoo wel, als myns Moeders,’ en men kan niet ontkennen, dat veele onzer Lands-lieden, voornamentlyk de minst-taalkundigen, zig niet bescheyden gedragen in de ontmoetingen met vreemdelingen, van wien ik, met hen koutende en mislagen doende, doorgaans met vriendelyke, en beleefde onderrichtingen ben bejeegend; 't welk ook de beste Methode is, om imand tot verbetering aan te moedigen; daar het belachen afkerigheyd verwekt.

[p. 166]

 

En kenbaar door 't gebruyk, dat 's een geheymenis,

 

Niet in een leef-tyd van de doorgeleerdste Mannen,

 

Ja schoon slegts tot een Taal ten uyterste ingespannen,

 

Te vatten: dit getuygd, dat over eene zin

 

Ja enkeld woord begrip, veel Eeuwen uyt en in,

 

Naar de geslepenste scherpzinnigheyd der Schoolen,

 

Geen overtuygen, nog belyden komt van doolen.

 

't Latyn, en op 't Latynsch is niet dezelfde Zaak;

 

Dat is voor Kinderen, of Klooster-uuren taak,

 

Op straffe van de Plak, of meermaal op te zingen,

 

En 't and're Mannen werk, door weet-lust, zonder dwingen.

 

Bataafsche Jong'lingschap, die met zulk honigraad

 

Uw grage Digt-lust, tot vernoegen: wenscht verzaad,

 

Gy hoeft geen Hybla, nog Hymettus te bezoeken:

 

Hier vind gy 't Byën-werk, uyt de geleerdste Boeken,

 

Gulhertig tot den dienst der Poësy vergaard.

 

Gy ziet van Baarle met Arminius gepaard;

 

Wien deed Secundus op zyn Kusjens niet verlieven.

 

Hoe komt Sambucus u mildadiglyk gerieven

 

Met zinnebeelden, en zoo lekk're Poësy,

[p. 167]

 

Dat, wie niet smaak'loos is, die proeft voor snoepery.

 

Of ziet gy liever, korts misschien uw Tydgenooten,

 

Broekhuyse, en Françius zyn tog niet opgeslooten.

 

Des eersten Geest munt uyt, als die van zyn ^* genan,

 

In zyn zoetvloeyendheyd, in 't eygene Gespan.

 

't Was hier vergeefsch, ja gek, te scharpen Penn' of zinnen

 

Om Naso, ^† Albus, of Propertius te minnen,

 

In 't kragtig, vloeyende, dat zoo bekoor'lyk schoon

 

Der Roomsche Poësy, onkundigen ten thoon

 

Te stellen. Hy, die oyt dien Nectar lust te leppen,

 

Ga die ten Springbron uyt zyn ^‡ twalef buyssen scheppen.

 

Lofwaardige Eere-nyd, wat zyt gy noodig, nut,

 

Den Konsten, en voor al de Poësy ten stut.

 

De Hooge-Leeraar, om niet in de ly te raaken,

 

Zet by wat goed kan doen, dat Boeg en Masten kraaken;

 

Wie nu het hoogste loeft, naar wind, valt in de lap,

 

Het oog in 't Zeyl, en 't Roer aan 't regte Stuurmanschap,

 

Om de Tyrrheensche Zee gelukkig door te vaaren

 

Naar Latium, hy tragt hen beyde te evenaaren;

 

Waarop myn Digt-lust.... dog het zy u dus genoeg,

 

Dat ik voor uytspraak, my tot zedig swygen voeg.

 

Neen, neen, myn ^§ Liefde, niet, alvoorens gy de werken

* Genan ] Janus Dousa .

† Albus, en Propertius ] Albus Tihullus. beyde deze doorlugtige Latynsche Poëten heeft de Hr. Broekhuysen met een ongeloovelyke, en noyt hooggenoeg-gepresene naarstigheyd, in 't ligt gegeven, met zyne zeer geleerde aanmerkingen en uytleggingen, verscheydenheyd der Texten, en verligtingen door Oudheden kennis. Ik bezit, by gifte van de Schryver, beyde dese Boeken, waardoor ik, als Cyges my zyn Ring, en Ariadne een draad geleend had, veele duystere Passagien der Grieksche, en Latynsche Digteren kan zien, en opvolgen. Wat zyn verdere Latynsche Vaarssen belangd, van deze bedien zig de Taalkundige in zyne Werken, uytgegeven door de Hr. D. van Hoogstraten, by Franc. Halma, en zyn Nederduytsche Poësye, meest Veld-gezangen, by denzelven.

‡ Twalef buyssen ] in zoo veel Boeken zyn de werken verdeeld.

§ Myn Liefde ] amor mio, Italiaansch compliment, waarmede men den geheelen Mensch Liefde noemdt, waar naar schynd te komen, ons U-lieden, 't geen Keyzer Leopoldus, in een Brief aan den Keurvorst van Beyeren, zyn Behoud-Zoon, geheel uytdrukte met uw Liefde, daar de hoofsche vleyery onzer Eeuw wil, dat men zegt UE., en verlangd uw Edelheid, of Ued., en 't is hach'lyk, dat men een Brief, anders aan een Winkelier gestyldt, niet weêrom kreeg, ten zy het door hoop van winst wierd over 't hoofd gezien. Omtrent zulke, en diergelyke Tytel-kraam zyn de Duytsers zomtyds zeer kribbig, en ook wel, als de Polen, gantsch mild; maar de Italianen maken 'er zoo veel werk af, dat ik 'er een groot Boek van zie, il ceremoniale, gelyk der Spaanjaarden Vuessa Mereçed, uw verdiensten, gewoonlyk behouwende Vuessa Mercè, of nog beter Vuestè of Vostè.

[p. 168]

 

Van Petrus hooren doed; zoo kan de Lezer merken

 

Uw zuyv're onzydigheyd, en dien het oordeel laat:

 

Waarop zy, met een zugt, myn bange boesem slaat

 

Op 't eerste, in wedergalm van zyn Ziel-roerend klagen

 

Zoo ik hem hoorde, en zag in 't Rouw-kleed opgedragen

 

Aan 't lieve Vaderland, by dat doorlugtig Graf,

 

't Welk in des Tempels Choor, verdienst, en Eer-loon gaf

 

Aan 't Lyk van Michaël, dat Hoofd der Admiraalen,

 

Al moest men zyn gewigt met zuyver Goud ophalen,

 

Noyt al te duur betaald. Hoe veelerhanden ah!

 

Klonk me, in dien Treur-zang, als een swaare Donder-slag,

 

Met yder Patriot van 't Vaderland, in de ooren!

 

Nu helder op; dan, of zy scheen in druk te smooren,

 

En gantsch verdwynen, als ten eynden uyt zig zelf,

 

Door slag, en wederslag der vouwten van 't gewelf:

 

Juyst, als men hoord den Wind, gedreven door de Rotzen,

 

Een Berg-Spelonken, met het uyt- en inne-botzen,

 

Op 't eynd, als in een flauwte, en tedere Echo smilt

 

Daar hy te vooren had gedondert, en gegildt:

 

Gelyk men Francius zyn Vaarssen zag verkiesen

 

Tot Treur-Digt, om dat Hoofd der Vlooten te verliesen;

 

Ja zeker, ik geloof, indien de Canonier,

 

Die hem den Moord-bal zond, al was hy nog zoo fier,

 

Schoon hy zig had beroemd, als van een groote zegen,

 

Dien Weedom hooren kon, hy had berouw gekregen;

 

En op de Ruyters dood zelfs Lyk-gedigt gemaakt:

[p. 169]

 

Wat wonder, dat daar door is tot de Ziel geraakt

 

Ons Vaderland, maar ook de langverwagte hoope

 

Van eens geslaakt te zien de Ketens, die Europe

 

Vast hoorde rinkelen by 't ysere gareel,

 

's Welk haast te boeiën stond de handen, voet, en keel

 

Der vryheyds Welvaart, zoo het Ludewyk mogt lukken

 

De Zeên door Vlooten, en de Landen te doen bukken

 

Met Heyren, voor den Staf der trotze Alleenvoogdy.

 

Wat wederwaardigheyd, wat Ramp u nad'rend zy

 

Batavers.... maar myn Penn wil niet meer voort, door traanen,

 

Die dit Papier in 't nat der hete vreez doen baanen.

 

Dat zig de Lezer zelfs bediene van 't Gedigt,

 

Voor al de Weireld, en het eerste in elks gezigt.

 

Bedaar myn Digtlust, laat geen smert u overheeren;

 

De Vrede zal eerlang de Slavernye afweeren:

 

Ze is voor de deur. Zie zelf door deze nevels heen,

 

Hoe Gods Voorzienigheyd, gelyk een Zon verscheen,

 

Na Ruyters dood, alleen zyn grooten naam ten glory,

 

Dien Slag gelukkelyk te brengen ten Victory,

 

Waar uyt de Vrede opquam. Leg af uw Treur-gewaadt

 

Meld ons veel liever 't heyl der Bondgenooten staat,

 

Triomphen, op Triomph, grond-oorzaak van de Zegen,

 

Waardoor die lang-gewenschte is eyndelyk verkregen.

 

Dus heft myn Digtlust haar neêrslagtig hoofd, en hert;

 

Gelyk een barende, die al haar weên, en smert,

 

Zoo dra zy Moeder werd, vergeet, om liefde, en leden

 

Aan 't jong-geboorne Kroost gulhertig te besteden.

 

Dus gaat zy voort, en zegt, dat ik u dienstig groet,

 

Roomsch Keyzer, daar uw naam het groot Geluk ontmoet,

 

't Welk Alexander voelde aan zyn geluk te ontbreken,

 

En op Achilles kon met bitt're nyd ontsteken,

 

Dat geen Homerus in zyn Eeuw gebooren was,

 

Waar door men zyne daân, en roem onsterflyk las.

 

Dit is aan Leopold van Amsterdam te Weenen.

[p. 170]

 

In 't Hooge-koor-Musyk van Francius verscheenen;

 

Waar op die groote Vorst, grondkundig wat hy zong,

 

Die Ode in zyn waardy met gunst, en Goud ontfong.

 

Wat gaf 't een lustigheyd in Francius te hooren!

 

Of hy 't groen Banderol, aan Muhamed verswooren,

 

Van Budaas Wal gerukt uytswayde, daar zyn stem

 

Opbromde, zoo wel eer de lugt, geprangd in klem,

 

't Krombogtige Bazuyn uytgalmde in Zegepralen

 

Eens Roomschen Veldheers; den Land-lieden te vertalen

 

Wel waardig, maar men moest, om nevens hem te gaan,

 

Een Slag-pen leenen van de Mantuaansche Swaan,

 

Tot haar hoogdravendheyd; maar voor de Melodyën,

 

Om, naar der zaken eysch der woorden klank te vleyën,

 

Was 't noodig, dat hy eerst den Lier van Flaccus had,

 

En leerde, op Toetzen van elk snaaren-greep bevat,

 

Het t'zamestemmen in zoo veel veranderingen,

 

Voor al des Weirelds oog, en ooren op te zingen.

 

En nog was 't schaars genoeg, ten waar hy nam een Les

 

Van dien ^* Welsprekens Stroom, en Storm, Demosthenes,

 

Wiens woord was kragtiger, om moediglyk te ontfangen

 

Des Macedoners wrok, en vreeze der ^† Phalangen,

 

Als aller Grieken in 't Amphyctions beleydt;

 

Van dien Demosthenes, die, door de trouw'loosheyd

 

Der Voogden, arm, daar by een ^‡ Stamelaar gebooren,

 

Zig egter pynde, om eens met nadruk te doen hooren

 

Zyn groote liefde tot het ‘Vry-gemeene Best

* Welsprekens Stroom ] dus werd Demosthenes geheten van Juvenalis, Satyris.

† Phalangen ] dit waren Lyf-schutten, zulke als in Vrankryk die van 't Huys des Konings. Zy bestonden eerst uyt 8000 Mannen, maar veel grooter was 't getal, toen Alexander tegen de Persianen optrok. Haar naam komt uyt het Grieksch van naarby aan te komen.

‡ Stamelaar ] men leest van hem, dat hy, om dit gebrek te verbeteren, aan 't Strand Keysteentjens opzogt, en die onder zyn Tong legde, en daar door de R leerde uytspreeken, en een groote Spiegel koft, om zyn gebaren, onder 't opzeggen te beoogen, en tot de eygentlyke, en natuurlyke bewegingen de Togten des gemoeds betamelyk uyt te brengen.

[p. 171]

 

Op 't algemeen belang van 't Volk, en Raad gevest.’

 

't Welk dan ook op die tyd heeft Mannen-moed gegeven

 

Om dien Heerschzugtigen ^* Philip te wederstreven.

 

Is al het drie volmaakt, verthoon u derde Man

 

Wien ik dien plaats van eer regtmatig bieden kan?

 

't Moet Bruno zyn; wien my, door Janus te gedenken,

 

Om 't juyst Spitsbroederschap, 't geheug schynd toe te wenken.

 

Waar blyft gy Bruno? of in wat verschoven hoek

 

Van 't Pan-Poëticon? of zyt ge gantschlyk t'zoek?

 

Dat u myn Digtlust niet al lang kon evenaaren

 

Met uwen Amptgenoot, Heer David, beyde ervaren

 

In styl, en vaardigheyd tot Roomsch, en Hollandsch Digt:

 

Of was uw Beeldenis, als oyt uw ^† Job, wel ligt

 

Vergeten, en tot nu versmoord in 't vuyle duyster?

 

Neen! schemer-blindheyd in de flikkerende luyster

 

Der groote Digters in zoo kleyne kring by een

 

Heeft u voorby gezien. Wel, heeftze een wyl geleên

 

De ^‡ Leeraars opgebragt ten Ryë der Poëten,

 

Wylze u ziet ^§ Prediker, zult gy weêr Leeraar heten;

 

En wel te meer, nu zy dien grooten Spreek-woord-schat

 

Des wysten Konings, en zyn Hoge-Lied bevat;

 

Om alles bondig het geheugen in te drukken.

 

Zy zugt, en schreyd met u, om Judaas ongelukken

* Philip ] Koning van Macedoniën, Vader van Alexander de Groote .

† Uw Job ] deze was lang verlooren, en Bruno deswegen zoo mismoedig, dat hy wars wierd van iets meer te rymen, tot het geschrift weêr te voorschyn quam; 't zelfde is my ook gebeurdt, in het missen van een Gedigt, op de vervolging onzer Geloofs genooten in Switzerland, 't geen ik iemandt hebbende geleendt om te lezen, my eerst na Jaar en dag weêr ter hand quam, en nog by my ongedrukt berust.

‡ Leeraars ] Kamphuysen, Vollenhoven, Moonen, Sluyter en anderen; ten desen aanzien schiet my in den zin, dat ten tyde van 't opzeggen des Jubel-Jaars een der toehoorders tegen my zeyde, ‘Francius heeft gepreekt, en Brand georeerdt’, dog dat zulk prediken van Francius niet tot zyn schimp, maar lof diend, getuygen zyn geestelyke Herder-Zangen, Mosis Epininion, David de Christo Vaticinans, Natalis Christi, Elegia ad Deum pro salute Publica, Mors Christi, Resurrectio, in Caelum Ascensio, Missio S. Sancti.

§ Ziet Prediker ] in Hollandsch Rym gebragt den Ecclesiastes.

[p. 172]

 

In ballingschap vervoerdt na 't Heydensch Babylon.

 

Dan droogt ze de oogen af, gelyk de Morgen-Zon

 

De Nevelen der nagt, wanneer zy uwe Psalmen

 

Mag queelen, voor Datheens verlamdt, en lastig talmen.

 

Maar wie zoo veel gebloemte in allerhande stof

 

Van Digt-konst lust te zien, bezoek zyn ^* Eygen Hof,

 

Waar uyt men kleur, en geur, en keur naar elks behagen

 

De zinnen streelen kan, behoorlyk weg kan dragen;

 

En, zoo hy by den weg een welig onkruyd vind,

 

Hy werd, zoo dra hy 't merkt, in 't voort te lezen blind,

 

En wende zyn gezigt naar Lelyen, en Roosen,

 

Waar voor geene eerb're koon behoefd van schaamt te bloosen;

 

Noyt was 'er valscher Spreuk als die van ^† Claudiaan,

 

Al wil men 't voor verlof op Bruylofts-Feest doen gaan,

 

‘Vroom is myn leven, schoon myn Rymery is dartel:’

 

Want hy blyft vuyl-bek, hoe hy met verschooning spartel,

 

Voor al, hy pluk daar noyt dat giftig ^‡ Aconyt

* Eygen Hof ] zyne Werken, in 2 Stukjens, het eene behelzende enkel Geestelyke stof, en het andere veelerhande Latynsche, en Nederduytsche Poësye, 't welk hy Mengel-Moes noemd.

† Claudiaan ] op de Bruyloft van Keyzer Honovius getrouwd met Maria, Dogter van den Veldheer Stilico. Deze Vaarssen zyn opentlyk onkuysch, by de Latynen geheeten Carmina Fescennina, de oirsprong des naams is van het Stedeken, of Vlek Fescennium, in 't gebied van Genua, tegenwoordig Citta Castellana, zoo Fèrrarius getuygd. In den beginne wierden die niet opgezongen voor des daags na den eersten byslaap, dog het dartelen toenemende ook ten tyde des eersten Bruylofts-dags, en wel hoe slordiger hoe beter. Men wil, dat Claudianus (een Heyden) van een Christen-Priester daarover berispt, zoude hebben geantwoordt, lasciva est Pagina, vita Proba, zynde 't zelfde met het geene ik heb aangemerkt.

‡ Aconyt ] vergiftig kruydt, op 't Hollandsch Wolfs-Wortel, vertaald uyt dat zoort 't geen men Lycoctonum, Wolve-Doodend noemdt. Hier van hebben de oude vergiftigers de Menschen in te geven (naar de getuygenis van Theophrastus) minder, of meerder, volgens het voorneemen om schielyk te doen sterven, of ter dood quynen. Het allerscherpste groeidt op 't Eyland Candia, alwaar het, op levens-straf, wel eer verbooden was te plukken, als door de Artzen, die daar uyt hulpmiddel wisten te bereyden tegen het Pleuris: anders werd het ongeneezelyk geagt; dog de ervarendheyd heeft ons geleerd, dat het (ten minsten in deze landen) door Braakmiddelen werd uytgewurpen; waar op ik ook in myn Vaars zie.

[p. 173]

 

't Welk met Faam-rovery tot in het herte byt;

 

Of, zonder dat een Mensch het ylings komt te kennen,

 

Dat iemand zynen naam lust afterrugs te schennen,

 

Van ieder heymelyk gehaat werd, en veragt,

 

Of met schamp-scheuten in het openbaar belacht;

 

Dog des gehoondens Spyt door bitt're gal aan 't koken,

 

Die korte kitteling van smaad-schrift werd gewroken,

 

Wanneer een felle straf den vinder van 't Gedigt

 

Zyn vuylen droessem spuuwt met winst in 't aangezigt.

 

Maar moog'lyk zal my hier, uyt ernst, of om te tergen,

 

Een, die zig voeldt geraakt, om wat te vitten, vergen,

 

Dat ik een Regelmaat, en Voorschrift geef, waar in

 

De Liefde-rymery, meest aller vroeg begin,

 

Haar lessen vinden mag, om nimmermeer te falen?

 

Ik houw geen Wiskonst-School, daar geen Minuut kan dwalen.

 

Elk Toetze, en Proef zig zelf. Dat ^* Kamphuys spreek voor my,

 

In zyn bestraffing op de dart'le Poëtres,

 

En 't ^† Zinnebeeld van Heyns, en hy zal zien belyën,

 

‘Dat Venus wil bedekt haar schaamte-dieveryën:’

 

Myn Digt-lust, schoon zy was veel grooter Poëtres,

 

Zal zig noyt huldigen tot Minne-Meesteres;

 

Zy laat aan Naso zig den ^‡ Hoogen-Leeraar noemen,

* Kamphuys ] in zyn gezang, beginnende, ‘houd op die geyl Gedigte.’

† Zinnebeeld ] van Dan. Heynsius, Caelari vult sua furta Venus.

‡ Hogen-Leeraar ] Naso Pharetrati vivit Praeceptor Amoris. Eer ik van Bruno afscheyd neem, moet ik hier bybrengen zekere vertelling, dien men in myn Jeugd voor een volslagene waarheyd heeft aangenomen, hoewel ze my althans veel tegenspraak heeft onderworpen, waarvan aanstonds, de History is, dat O. Cromwel gehoort hebbende dat zo vuyl, en bitter Smaad-digt op hem gemaakt, en in zyn Mengel-Moes, Latynsch, en Hollandsch te lezen blad 232, lust kreeg den Poëet te zien; 't welk door een konstige streek (te lang hier te verhalen) geschiede; dat Bruno voor hem gebragt zynde, hy hem vroeg, ‘kendt gy Cromwel? en geantwoord, neen; waarop de Protector hem ernstig had bestraft, zeggende, ‘hebt gy een geest, om een Man, dien gy niet kend, en u noyt quaadt gedaan heeft, zoo schendig uyt te maken, Wel aan! gy zyt in myn hand; kund gy, nu gy myn ziet, en u spaard, ook zoo tot myn lof Digten, vaar voort &c.’ dat Bruno, na het drinken van een goed glas zek, moed genomen, en gemaakt heeft de volgende Vaarssen, die ik, zynde toen Student in het vyfde Latynsche School, gelezen, en zints dien tyd altyd voor iets gedenkwaardigs heb onthouden; zy stonden onder een Prent, waar in Cromwel te Paard zat, en de Slag by Worchester in 't verschiet, en zy luyden:

‘Hier ziet gy Cromwels Beeld, wiens arm de Goude zegen,
In spyt der bitt're Nyd, voor Britten heeft gewrogt;
Die s'Konings Heyr vernieldt, Worchester heeft verkregen,
En Schotze, en Iersche Kroon aan Engeland verknogt.’

Of nu deze Vaarssen van Bruno zyn, en dit verhaal waar zy, eyscht wel onderzoek: het eerste weet ik niet, en 't laatste doed my twyffelen: Want in de voorschrevene Vaarssen werd gemeld van Cromwels Dood, en Graf: Zoo dan kunnen zy niet by zyn leven zyn gemaakt; 't en zy men denke, dat Bruno of iemand anders, de vier laatste Vaarssen, zoo wel Latyn, als Nederduytsch, daar aan heeft gevoegd na des Protectors sterven; en het zoude van Bruno een meer dan beestige ondankbaarheyd zyn geweest, na zoo genadig te zyn gehandeld, en een goede somme Goude- en Silvere-Munt tot zyn afreyze te hebben ontfangen. De Lezer oordeele; maar ik moet den zelve mededeelen een Latynsch Vaars, mede onder eenen Cromwel te Paard, van Henr. Nieuwhusius, Pensionaris van Workum.

‘Cernimus hic omni Caput admirabile Mundo
Quod Reges, Populi Barbariesque gestupent,
Regibus hic Fraer, Populis Pater, Hostis inultam
Barbariem verâ Relligione domat
Nullius ille timet, quam Summi Numinis arma
Non timet, at Pacem cuilibet ense parat
Quis dubitat? Sacro si pergat flamine victor,
Quin subito Meretrix de Babylone cadet.’

[p. 174]

 

En jonge Lezenaars op haare Kusjens roemen,

 

Zy laat dat aan de Jeugd, wien de onder-spreek-stoel past,

 

Niet een door rimpelen der Ouderdom vermast.

 

'k Bragt u in 't Rusting-Huys voor veele Poësyen!

 

Gy kiez u Wapenen, die best uw kragten vlyën.

 

Waar meê gy als een wys, en dapper Campioen,

 

De eer van de Poësy altyd gestand wild doen,

 

Haar Kuysheyd, door wie 't zy, met laster aangevallen,

 

Stout te verdadigen ^* ‘Alleene tegen allen

 

‘Uw Stand-plaatz, Man op zyd, 't Veld-teken, dat geweer,

 

Op straffe van den Ban, verlies van Goed, en Eer

* Alleene tegen ] dit was de Eed, die de jonge Athener Burgerschap most afleggen, wanneer imand voor Man wierd ingeschreven.

[p. 175]

 

In 't Stem-regt, nimmermeer als stervend, te verlaten.

 

Zoo moet des Hemels gunst, en 't loon der deugd u baten,’

 

Dus word ge een ^* Panoplos, gerust voor yder lit

 

Der Digtkunst, zekerder, als toen er Goden Smit

 

De onquetsb're Wapenen, op des Vrouw-Moeders bede,

 

Het zevenvoudig Schild, voor haar Achilles smede,

 

Tot zyne onsterflykheyd; en de arme sloof vergat

 

Te ^† doopen in de Styx 't been, 't welk zy had gevat.

 

Ook zult gy proeven, dat het menigmaal vertappen

 

Den sterksten geest, en seev der Wynen doed verslappen;

 

Dog waag u niet te vroeg aan een doorlugte stof.

 

Verwaandheyd baard gewoon de schande, in plaats van lof.

 

Inbeelding van de kragt den sterksten kan bedriegen.

 

De val van Icarus verbiede u hoog te vliegen:

 

Voor al kom noyt ten strydt op imands Vaarssen uyt,

 

Dat koste Marsyas zyn allerbesten huydt.

 

Gedenk wat ^‡ Durer gaf die algemeene gunsten,

 

Zoo wel by de Irus, als een Craesus in zyn kunsten.

 

Met geenen jongen knaap, waar in hy yver zag,

 

Beschamen, of het slegt te geven aan den dag,

 

En groote Meesters in een Tafereel te pryzen,

 

Dog om met voort te gaan tot hooger toe te wyzen,

 

't Welk beyde aanmoedigde tot lust om voort te gaan,

 

En zyne opmerkingen eerbiedig ga te slaan.

* Panoplos ] dit zegt, in 't Grieksch, een Man in volle rusting,

† Te doopen ] dit wil de Fabel, zoo wy het hebben geschreven. Andere voegen daar by, dat Thetis, om haar Zoon tog immer onsterffelyk te maken, op zekere tyd by de Gooden zynde te gast geweest, wat Nectar, en Ambrosia wegmoffelde, en die haar Achillesje op de lippen bragt, en hem by nagt onder de gloeiende asch begroef, en egter nog een weynigje van de lip, niet met die Hemelsche pap aangeraakt; gebrand wierd; dog van dat stoven wierd geheten Pyrosous, dat is van het vuur bewaart, zoo men leest in Ptolom. Hephestion by Photius. cod. CXC. p, 490.

‡ Durer ] Albert, beroemd Hoogduytsch Schilder. Deze, wanneer hem een Jongelings stuk wierd voortgebragt, zeyde, der Keirel hat zyn best gethan, en van een groot Meester, das ist ein m'ahler im 's Mutters leib gebohren, daszer forthsar.

[p. 176]

 

Gy volg den Violist in 't stellen van syn snaaren,

 

Om op de Cimbels-klank de maaten te evenaaren

 

Van Meesters der Kapel, gy kund de Beelden zien

 

In 't Pan-Poëticon; en wild gy weten wien?

 

^* 't Zyn die in Grieksche- en Roomsche-Aloudheydkundigheden

 

Den dag, en nagt daar toe, hun tyd, en geest besteden:

 

Om voor u op te doen den kostelyken schat

 

Der styl, en maten door hun groot verstand bevat.

 

't Gelde u de moeite, en 't geld hun Werken op te speuren:

 

Zoo zy door Halens liefde, en konst het hooft opbeuren.

 

Gy schaam u den Copy van hen te volgen niet;

 

't Is Kerne, Pit en Merg al wat men van hen ziet.

 

Zoo durfde ik dan bestaan, vergeef 't my wakk're Mannen,

 

Den arbeydt van uw geest voor mynen Ploeg te spannen:

 

Wyl uw beproefde liefde, op 't voordeel van de Jeugd,

 

Van myn vrymoedigheyd mag maken pligt, en deugd.

 

't Zy niet ten argernis aan and're Letter-helden;

 

Myn kennis gundt my niet hun aller naam te melden;

 

Hun Beelden zyn geregt in 't Pan-Poëticon,

 

Waar toe geen onbekende in Digt-roem komen kon,

 

Getuygen hun verdienste, in Halens keurlyk oordeel:

 

Dit enkeld zy genoeg hun waardigheyd ten voordeel.

 

Het Pan-Poëticon verstrekt een Veldheers Zaal

 

Daar yder Digter staat in hooge Zegepraal;

 

Daar hen Heer Arnouds schikt, na de ordening der tyden.

 

Den twist, om de eer der rang voorzienig doed vermyden.

 

Gy laat geen Ajax, of Ulysses binnen staan:

 

Om u der Wapenstryd, en 't Vonnissen te ontslaan.

 

Ik volg hem in dat spoor, in 't Zingen van de dooden,

 

En levenden. Myn stem hun uurwerk brengd geen looden:

* 't Zyn die in Grieksche ] Eryc. Puteanus, Hadr. Marius, Petr. Scriverius, Jan. Rutgersius, Flor. Schoonhovius, Theod. Graswinkel, Casp. Barleus, Domin. Baudius, en zeer veel anderen.

[p. 177]

 

Want, door myn Ouderdom, en lang ontwend geley

 

By 't al te slegt gehoor, niet in der Digt'ren Rey,

 

'k Zie my thans schemer-blind: juyst als in donk're Nagten

 

Een snel verscheene Ligt verbaasd een onverwagten.

 

Hoe gloordt het in dien hoek! 't Is Brand al wat men ziet,

 

Daar de oude, en nieuwe Kreytz verhoogde glanz geniet,

 

Door straal, en wederstraal met Vaarssen te bethoonen

 

Dat dit Heer Gerard is, met zyn begaafde Zoonen.

 

Wat wonder! dat, uyt zulk geboortelyk gestarnt,

 

't Poëtisch Uyt-gespan zoo hoog verheven barnt.

 

'k Ben geen ^* Hevelius, om uyt den As te aanschouwen,

 

Wien ik voor Jupiter, of Lyf-Trawant moet houwen.

 

Voorts, volg tog nimmer op het schand'lyk misgebruyk,

 

't Welk heden gaat in swang, 't zy open, of ter sluyk,

 

Om Treur- of Bly-spel van het Fransche School te ontleenen,

 

Den Batavier ten blaam: men werpt u voor de scheenen,

 

Dat gy, voor 't Hoog-Thooneel, en een verheven Stof,

 

Zyt al te plomp, en stomp, en van een geest te grof.

 

Gy, braaven, thoon dat u de Jonker heeft belogen,

 

Nogtans vertil u niet, met naar het swaarst te pogen.

 

't Ontbreekt u immers niet aan Baazen, volgens waard.

 

Wat Franschman, hoe hy swetst in Teurspel, evenaard

 

Den grooten Vondel, hier alleenlyk op te noemen

 

(Hoewel veel and'ren zig op dat Thoneel doen roemen)

 

In schik, gebeurlykheyd, en spreekwys zonder last,

 

Op Personaadje, en zaak natuurlyk toegepast:

 

Breng my een Franschman, die daar tegen op kan halen;

 

Die niet door 't ver gezogt komt van de weg te dwalen,

 

Met ^†woorden, die geparst, verwrongen uyt haar kragt,

* Hevelius ] Burgermeester te Dantzik, groot Starre-kyker, die den meesten tyd zyns levens besteed heeft om alle de veranderingen in de Maan te ontdekken, waarop hy heeft uytgegeven zyn Stenographia. zie verder van hem Joh. Schmid. Caenotaph. Hevelii.

† Woorden uytgeparst ] de Italianen gebruyken ten opzigt van zulk beduydt, uytgerekt, geweldig benauwd, bedroeft, ellendig, ja als in doods nood te zyn. Ik beken daartoe geen zoo uytdrukkelyk woord daarvoor in 't Hollanesch te vinden. De Fransen vertalen het penibele, of fachieux, 't geen wel bykomt.

[p. 178]

 

En met veel moeilykheyd gesweet, zyn waard belagt.

 

Dit is van hun hautgoust, 't geen ons zou zyn een talmen,

 

't Geen zy als koor-Musyk voor welgemaaktheyd galmen.

 

Zy passen op geen wyz van uytspraak, maar den thoon

 

Ten Hove, en in 't Salet by 't Jufferschap gewoon.

 

Behalve duyzendmaal te zondigen in 't Rymen,

 

En Mans, als Vrouwen, meest in klagen te doen swymen

 

Door het ontelbaar ah! ô Goden! en helaas!

 

Of Roeland Dulleman, door vloeken, en geraas.

 

Waar in de nieuwe zelf, hoe zeer zy zig verheffen,

 

Op wetten van 't Thooneel, Orestes overtreffen.

 

De Fransche heerschzugt houd in alles haaren aard;

 

Zy kend geen reeden, regt nog billykheyd als, 't Swaard!

 

Voor heen de Spanjaard tragte Europaas Kroon te dragen,

 

Zints luste het Louys daar op een kantz te wagen;

 

En 't scheelde weynig; maar een hooger Majesteit

 

Heeft hem, op 't onvoorzienst dien trotschen eysch ontzeyt;

 

Wat wilde hy weleer Geld, Ampt, en Gunsten schenken,

 

Hem, die, behalve Grieksche, en Roomsche, kon bedenken

 

Een Bouw-kunst! die als dan zouw dragen s'Koning naam,

 

En dit Nieuw Babylon dus geven aan de Faam;

 

Maar 't miste aan Konst, of moed, om zulk gevaart te stemp'len,

 

Dus bleven op haar grond de aloude vaste dremp'len.

 

Nu geeft men weder voor het Oppermeesterschap

 

Van alle kundigheên beslooten in haar kap,

 

En waandt, gelyk men tragte Europa te overheeren,

 

Door 't wisselvormig kleed, ons Digten te braveeren,

 

Het Treur- en Klugt-Thooneel, geheel naar haar Model,

 

Te doen verand'ren in een Jan Pottagie-spel.

 

Hoor dan het byster schril, en onverdraaglyk krayen

[p. 179]

 

Des hooggekamden Haans, in 't schandelyk verdrayen

 

Der waarheyd van 't geschiede; als of hy op Parnas,

 

Door 't oorlof van ^* Trajaan, daar toe bevoorregt was.

 

Een brokje van 't Affay zal 't valsch Metaal ontdekken.

 

Wel aan! laat d'Assesan u tot een Proef-steen strekken.

 

By hem is ^† Clytemnestre een eerelyke Vrouw,

 

En met Aegistus in gedwongen ondertrouw,

 

Door 's volks oproerigheyd, en haare Jalousye;

 

Orestes doodze niet; geen Egtbreuk, Moorderye;

 

Waar Clytemnestra blyft werd gantschlyk niet gehoord,

 

En Agamemnon door Aegistus word vermoord;

 

Dog waar de Moorder schuyld: misschien zal hy haar dwingen;

 

In eenig Tweede Deel, zyn Hymenè te zingen,

 

Voor Lyk-klagt op haar Man, uyt vreeze van de dood,

 

En 't schamel Wysje word gered uyt al haar nood.

 

Men zegd, dit is wel vreemd, en dwars-draadt tegenstreven

 

Alle oude Schryvers, dien men goed geloof mag geven.

 

'k Swyg van de Digters, de beroemde Sophocles,

 

De wyse Seneca, de schand're Euripides,

 

Zoo Hooge-Leeraars in 't ontwerp der Treur-Thooneelen,

 

En 't oorboir, en vermaak te toetzen onder 't speelen

 

Dog let, hoe d'Assesan zyn stout bedryf verschoond:

 

‘Waartoe die gruuwelen aan Man, en Vrouw vertoond?

 

Hier Man- daar Moeder-Moord, kan dat het volk vermaken?

 

ô Neen! dan zouw 't Tooneel, door schrik, tot afkeer raken,

 

Voor 't gantze Jufferschap, in plaatze van geneugd.

 

De Fransche Schouwburg diend tot tyt verdryf, in vreugd

 

Der ^‡ Schoone, en ted're kunne, op 't lieffelykst te onthalen!

* Trajaan ] Boccallini Raguali du Parnasso.

† Clytemnestre ] het Treurspel is berymd door C. Lescailje; daar men de stoutheid des Fransmans zien kan.

‡ Die schoone ] men leest by Alexand. ab Alexandro, dat de Franschen ten tyde des Oorlog met Carthago de Vrouwen zoo veel agting toedroegen, dat aan haar de uytspraak moest staan, als 'er geschillen over de Vreedens-Artikelen waaren.

[p. 180]

 

't Zyn Fabelen. Wat schroom die anders te vermalen!’

 

By ons zoo niet; maar 't is 't Papier niet waard betwist;

 

Dog was 't niet beter, dat de Juffer-Afgoddist

 

Zelfs fabelen bedagt, en liet de Grieken blyven,

 

Of 't waar, of onwaar is. Hy kan Romansen schryven;

 

't Geheele Vrankryk is, zoo wel als d'Assesan,

 

In alles wat het doed, niets anders als Roman.

 

Heeft hy gebrek, hy ga ^*nieuwe Amadissen koopen,

 

^† Torquaat, en Ariost verschaffen die met hoopen.

 

Dit zal hy liever doen, als, om verbooden waar,

 

Te doen een verre reyz, met lyf en goeds gevaar,

* Nieuwe Amadissen ] gelyk zoo zyn, Amadis de Graecia, Amadis d'Ingelterra, Cavaliero del Sole, don Lisuardo, Palmerino &c.

† Torquaat, Ariost ] Torq. Tasso, en Ludovico Ariosto, zeer beroemde Romans-Schryvers, de eerste door zyn Jerusalemme Liberata, en de andere door Orlando Furioso; beyde verduytst, van Tasso zie meer blad 435. maar van Ariosto moet ik by doen, dat hy dezen Razenden Roeland, waar aan hy 20 Jaaren had gearbeyd, hebbende opgedragen aan den Cardinaal hyppolito d'Este, deze hem begroettede, met te zeggen, ‘Heer Lodewyk waar duyvel hebje zoo veel zottigheden van daan gehaald!’ daar was in die Eeuw geene tallyker Studie, als der doolende Ridderschap; voorzekerlyk een swaare ziekte, zoo die Petronius, en Lucanus natuurlyk hebben beschreven: dog allerley volkeren hebben op haar beurt diergelyke krankheden, zoo wel te regt genoemdt, met dit van de Artzen Morbi Endemii, Land ziekte, of Epidemii, overgang-ziekte, als Pest enz., en ook Erf-ziekte, welke laatste de Italianen nog onderworpen zyn, en van haar de Franschen met hunne Operaas, geheel op der doolende Ridderschaps trant, zelfs in hunne Liefde-Liedekens: Waarom Arlequin hun aardig belagt, als hy ter Galge op de ladder staande, nog zingd, ‘Quand' on obtient ce qu'un aime q'importe’ &c. Wy hebben in voorledene tyden ook een overval gehad, dat 'er niets wel geschreven, ja gesprooken wierd, of 't moest Verhollandst Latyn, of Frans wezen, nu beleven wy een ziekte van het regt tegenstrydige, te weten, alles juyst en geheel Nederlandsch te willen hebben: voorwaar een hardnekkige krankheyd; waar door men nog minder verstaanbaar word in Kunst-Ambagts-Koopmanschaps-Zeevaarts-woorden, en die der drie faculteyten, Studien, en oeffeningen van zaken, onze Voorouderen de Batavers geheel en al onbekend: waar nog by komt, (gelyk alle ziektens haar Symptomata hebben) die scharpe toevallende Letter-kraakery, en dat met zoodanigen yver van noodzakelykheyd, of 'er de Zaligheyd, het welzyn van ons Gemeenebest, en der Burgerlyke huyshouding aanhing.

[p. 181]

 

En tegen heug en meug, na Romen, of Athenen;

 

De nieuwe Mode wil geen oude schermen leenen;

 

Die Schouwburg is al lang in Vrankryk afgekeurdt,

 

Verklaardt, wat daar na ruykt, als Contraband, verbeurd.

 

Dog, zoo eens ^* Platoos geest mogt in Parys verryzen,

 

Hy zouw gewisselyk dien ^† Lojolyt verwyzen

 

Ter ban; wanneer hy zag dien (Godwouds) ^‡ schoonen geest,

 

In zyn Eugene met Ariste 't zaam geweest:

 

Daar alle volkeren, die iets na 't Noorden strekken

 

Van 't School, en Schouw-Tooneel belast werd te vertrekken;

 

‘Als gantschlyk onbequaam, door grove lugt, en spys,

 

Tot de bevattingen, men swyge 't onderwys,

 

Begryplyk voor te doen den jonge leerelingen

 

Van 't fyne in eenig deel der Letter-oeffeningen,

 

Die enkeld in 't verstand, en redens-kragt bestaan,

 

En, boven 't zigtbaar blyk, tot onze zinnen gaan;

 

Of daar de Wiskunst, in gereedschap, of gebouwen,

 

Door regelmatigheyd, een werk-tuyg stand doen houwen;’

* Platoos geest ] die wyze Man wilde alle Poëten, en Redenaars, die imand lasterden, denzelven dag, als zy betrapt wierden, hebben gebannen, om noyt te werden herroepen.

† Lojolyt ] Jesuyt, Schryver van het Boekjen, Entretiens d'Aristeë &c. voorwaar een hovaardige naam, welke deze Vader der Soc. Jesu zig aanmatigd: waarom ik den Lezer moet doen weten, wie deze Aristeë, op zyn Frans, maar anders met zyn Grieksche naam Aristaeus, is geweest. De aloudheyd geeft hem op voor een Zoon van Apollo uyt Cyrene, Dogter van Peneus, eerste vinder der Byën, en Honing, het stremmen van de Melk, gebruyk der Olie, en meer andere dingen, by Virgilius in Georg. en Nonn. Dionys. aangetrokken by Joh. Jonss. descript. Histor. Philosoph. of zouw het misschien zyn van Aristaeus, een Grieksch Poëet, en Fabel-Historie-Schryver? met zyn Entretiens nader overeen komende: Want het ooren, en staarten van de Roomsche en Grieksche eygenamen afhakken geeft aan veelen twyfeling. wat deze Aristeaas belangt; Plinius zegt, dat zyn Ziel in de gedaante van een Raav uyt zyn mond is gevlogen, toen hy op 't Eyland Marmora was zoo nu deze in de Jesuyt is gevaren, is 't geen wonder dat hy zoo veel quaad snaps heeft. Zie Plin. Lib. 7.

‡ Schoonen geest ] bel Esprit, misschien de Ziel van Aristeus de Proconneser, zoo gebynaamd van een Stad op Propontis, tegenwoordig Marmora geheten.

[p. 182]

 

Wie hoorde oyt smaadschrift, op zoo schorre, en valsche toon,

 

Al wien de Duytsche Taal is Moeder-spraak, ten hoon!

 

Men zouw, voor anderen, gewis de Batavieren

 

Naar het ^* Baeotisch Woud als Ezels heene stieren;

 

Indien de Lojolyt had handen na 't gebit.

 

Hoor nog iets schendigers, schoon van een ander spit;

 

‘Men brengd op 't Klugt-Schavot, in Hollandsche gewaden

 

Twee Burgermeesteren, (hoe schendig vuyl versmaden!)

 

En zegt, terwyl men hen vast op de wangen slaat,

 

Swyg, ^† grove Plompaards, swyg;’ en tot een overmaat

 

Van lasterziek verwyt, 't is Bier-kroeg in 't verthoonen.

 

Is dit wel duldelyk, of ytwes te verschoonen!

 

't Is niet in 't heymelyk, door eenig vuyliks gril,

 

Maar openbaar in druk, gespeeld met 's Conings wil:

 

En nog durft dit Geslagt den Batavier verwyten,

 

Dat hy een smaadschrift gaat zyn Vorst in 't aanzigt smyten,

 

Terwyl de Fransman zelfs, hoe zeer hy de oudheyd haat,

 

Haar Spreuken mindt, wanneer 't zyn schenzugt komt te baat,

 

‘Dat alles te bestaan, den Schilders, en Poëten

 

Altyd veroorloft is’, dit kan hy niet vergeten.

 

Dit zy voor Treurspel; dan wat is het grootste deel

 

Der Fransche Klugten, als Quakzalveren Thooneel!

 

Of liever een Schavot, waarop de Hoeren-streken,

 

De Kind'ren het gezag der Ouderen te breken,

 

En zien uytbarsten tot alle ongebondenheyd,

 

En dus de losse Jeugd, ligt tot het argst verleyd,

 

Doed watertanden, om op zulk een trant te dart'len,

 

En eerloos Minnevuur leerd in haar boesem spart'len,

 

Slegts is een aardigheyd, tot vrolykheyd bedagt,

* Baeotisch Woud ] Landschap tegen over Attica, daar langgeoorde grove Esels werden gevonden, en de Grieken, een plomp Mensch willende noemen, heten gemeenlyk tot spot bynaam Baeoter.

† In een Comedie genaamt La comptesse Malade, Taisez vous gros Marouffle , te Parys gespeeld, en gedrukt met Privilegie.

[p. 183]

 

Niet om te volgen ten Thooneele voortgebragt;

 

Verschooning, als van een verkeerende in Bordeelen,

 

Zegt, dat hy 't eenlyk doed om 't lieflyk Cyter-speelen.

 

Gy dan, Batavers, tragt uw zoo doorlugte naam

 

Van deugd- en waarheyds-liefde, uw eygen, dien de Faam

 

Nog uytblaasd door geschrift, in 't Rymen te bewaaren,

 

Toetz, wat ge ook speeld, of 't wel klinkt na de zuyv're snaaren

 

Der vroome Vaderen. Werd wel, in Warnars Pot,

 

Schoon op het heftigst, om zyn karigheyd bespot,

 

En 't piep jong Maagdelyn, verhaald te zyn geschonden,

 

Een enkel woordeke van argernis gevonden!

 

Al zoekt men tot den grond; zy komt toch noyt voor 't ligt:

 

Want duyzend redens zyn zoo sterk niet als 't gezigt;

 

Om eenig geylaards lust tot daad'lykheyd te wekken;

 

Ja de allerzeedigsten, en wyzen man betrekken:

 

't Welk ook een oorzaak was, dat in de tyd voorheen

 

Geen Vrouw, als Speelster, oyt den Schouw-burg mogt betreên,

 

Maaa nu, ter eysch van 't volk, verliefd op Fransche Mooden,

 

En Romens Operaas, voor de Armen nut van nooden.

 

Zoo u dan 't Blyspel lust te vord'ren ten Thooneel,

 

Het eerlyk heb, vooral, een Rol in yder deel:

 

Want zonder dat, is 't niet slegts ydel tyd verslyten,

 

Maar zig ontugtigheyd, door 't Rymen, te verwyten.

 

Heeft Breêro Plautus, en Terentius verkleed,

 

En, naar dier tyden vorm, gelukkiglyk besteed,

 

Gy, volg hem op dat pad; ontleen van hem het schikken;

 

Maar 't is uw beurt den styl in 't Rymen wel te wikken:

 

Den schand'ren Koster neem tot Zedenmeester aan,

 

Die de onbetaamlykheyd in schimp doed buyten staan,

 

Daar Breêro , 't zyner smaad, vaak dartel in zyn taal is,

 

Voor Zedenzuyveraar, een vuyle Juvenaalis.

 

Ontfang dus dit berigt, 't welk, uyt een Hollandsch hert,

 

Door liefde op Digteren, u toegeëygend werdt;

 

Niet met Schoolmeesterschap, maar als getrouwe rader,

[p. 184]

 

Gemeene Landsgenoot, en, naar myn Jaaren, Vader.

 

Brabandsche Poësy gewoon werd uytgejouwd,

 

Maar gy, bezoek Ogiers, zoo gy my iets betrouwd;

 

Die, in zyn taal, en styl, en zedelyke Bloemen,

 

Meer Amsterdammer,als Antwerper, is te noemen

 

By wien niets ergerlyk voor 't allertederst oor,

 

In straf van 't vuylste quaad der zonden komt te voor,

 

Waarom zyn Beeltenis, als waardig Neêrlands Digter,

 

In 't Pan-Poëticon geëerd werd door den Stigter.

 

Het Treur- of Helden-Digt, voor 't Schouwburg. of verhaal,

 

Vereyscht hoogdravendheyd in styl, den maat, en taal:

 

Die aan te leeren is, door lezen, en berigten,

 

En tog van zelfs opweld, in 't gesten van het Digten;

 

't Welk in een Blyspels-vorm onmooglyk kan geschien;

 

Ten waarme, als Gerbrandt oyt, zig zelfs niet wilde ontzien,

 

Op Kermisse, in de Kroeg, en Landluy-Waardschappyen,

 

Ja 't allerslegtste graauw zig in 't gelag te vlyën.

 

Dit 's niet genoeg: dan komt de Letter-oeffening,

 

Op dat de Klugt tot nut de zeden overging.

 

Hier doed zig op 't gedrag van allerhande Staten

 

(Het Raad-huys, en de Kerk alleenlyk uytgelaten)

 

Boer, Burger, Edeling, en alles 't geen een Stad,

 

Koop- Ambagts- Letter-lien, en Konstenaars bevat;

 

Deze alle zagen wy op 't Klugt-Tooneel bestraffen,

 

En stof tot Boertery, op wanbedryf, verschaffen;

 

Wat heeft het overleg, en scharp vernuft van doen,

 

Tot de gesteltenis der Menschen, en 't Zaysoen!

 

Om, door geen al te onheusch, of vuyl gesnap, te breeken

 

Het wit, door ondeugds schand, den lust tot Eer te queeken.

 

Zulkx, met deze Artseny het reeds gekankerd quaadt

 

Verscherpt, en, door den spyt, nog dieper inwaards slaat.

 

Dus quam het my altyd veel grooter Konst te vooren

 

Een Klugt, als Treur-Thooneel, voor elks gezigt, en ooren.

 

Nogtans heeft iemand lust te vorderen, door spot

[p. 185]

 

Met zedigheyd, hy doop zyn Penne in Warnars Pot:

 

Waar by Romeyn, nog Griek, Italiaan, nog Franssen,

 

Met Maskerades, en hun Pantalons, en danssen,

 

Niet te gelyken zyn; in de gebeurlykheyd,

 

En onaanstootlyk jok, door ernst ter deugd geleyd.

 

Dit zouden Plautus, en Terentius, hun tyden,

 

Ja Aristophanes, een misslag doen belyden.

 

Ook schyndt me, in dit geval, wel een noodzakelykheyd,

 

Dat iemand, wien de lust tot eenig Bly-spel vleydt,

 

Hy, om het onderscheyd des Styls wel aan te treffen,

 

Dien van het Treur-Thooneel behoorde te bezeffen,

 

En geen Thalia met veel Goden! ah! en weê!

 

Doe klagen, zoo het paste aan een Melpomene.

 

Zoo zeer belachelyk, als of men, voor Matroozen

 

Of Boere-jongens, Taal van Vorsten had verkoozen.

 

'k Eysch juyst geen Hoofd, die nu een Hesse-Coningin,

 

Dan Warnaars Reymerig, spreekwyzen op den zin

 

Van togten ingeaard naar yders staat kon voegen,

 

Waar vind me een and're Drost! 't wel volgen moet vernoegen,

 

Lang zogt ik zulk een Man, tot my, ter goeder uur,

 

Als, by oud-Ridderlyk gelukkig Avontuur,

 

Of uyt een Schouw-burg-Scherm, Frans Ryk my quam te vooren,

 

Om in gelyke kragt het Jok, en Ernst te hooren;

 

Met een gevoeglykheyd op elkx vereyscht gebaar,

 

En Taal, gebruykelyk in het verdigte, of waar,

 

Naar het de plaatz, geval, persoon, en tyd beveelen.

 

Dit was dat Groot, en Schoon in Treur- en Klugt-Thooneelen

 

Der oude Grieken, 't welk met zoo verliefden zin

 

Al 't volk, en Majestraat nam tot verwond'rens in;

 

En nog wel meest, wanneer de Maker, best bedreven

 

Van 't oogwit op den Styl waarin hy had geschreven,

 

Zelf ten Thooneel opklom; in vreeze, dat zyn Spel

 

Gevaar liep in zyn Eer, door eenig slegt gezel,

 

Die waand luyd schreeuwen, of wat talmend op te zingen

[p. 186]

 

Te passe of onpas, geeft naar 't grootste loon te dingen.

 

Men ziet Ryk lacchen om des Werelds zotterny,

 

En de ondeugd striemen met gezoute Boertery

 

In Burger-ommegang, met Styl, en Spraak verkooren

 

Voor 't Klugt-Spel; laat ons ook zyn onderscheyding hooren,

 

Naar eysch van voorval, en bevoegelyke Taal,

 

Zoo 't past een Treur-Rol in een Vorstelyke Zaal

 

Waar in de Togten van verhevene gemoeden

 

Door Kroon-zugt, Minne, en Wraak, en dwinglandye woeden

 

In toomelooze drift, waarin ontzag, nog maat

 

De plaatz voor Deugden, Regt, nog Reden overlaat.

 

'k Was hier in twyfel, of 't niet nut waar af te breken,

 

En elders van 's Mans werk voor 't Treur-Thooneel te spreken,

 

Maar de eer der dapperheyd van zyn tweesnydig Swaard,

 

Om regts en linkx te slaan, scheen hier ter sneê geschaard,

 

Tot sterk, en klaar bewys, om duyd'lyk aan te thoonen,

 

Dat Geest voor Jok, en Ernst wel in een Ziel kan woonen.

 

Wat vinding, welk een schik! waar, in Geschiedenis,

 

De naam, de Plaatze, of tyd verminkt, of duyster is!

 

Dat komt uw konstig Stuk Athalia bewyzen

 

Gelukkig Digter, wiens vol-geestig werk te pryzen

 

Geen opspraak van gevley aan de afgunst, u ten smaad

 

Of my tot bitz verwyt, hier uyt te wagten staat:

 

Te min, naardien ik ook, in 't geen ik peyns met reden

 

In u berispelyk, wel rustig toe durf treden.

 

'k Heb Vondel , Dekker , en myn groote Vriend Oudaan ,

 

Om onnadagtigheyd van God-gewyde Blaân

 

Voor Rollen ten Thooneel aan Speelders opgegeven,

 

Bestraft, door yverzugt my in de Ziel geschreven,

 

Van nu nog gisteren, maar zintz myn Jong'lingschap

 

In 't Park der Poësy deed haaren eersten Stap:

 

Dies hoop ik zult ge in my Vriend-gunstelyk gehengen,

 

Te zeggen, dat Gods Woord ten Schouw-Thooneel te brengen,

 

Met welk een inzigt, en hoe stigtelyk gevleydt,

[p. 187]

 

En met Oud-Vaderlyk gezag ten roem geleyd,

 

My strekt tot Ergernis, en u zulkx af doen raaden,

 

Noyt zy uw Penn met dit zoo swaar gewigt beladen,

 

Uw Penn, die zoo volmaakt voor oog- en ooren-lust

 

Heeft een ^* Heraclius voor 't Schouw-burg toegerust.

 

't Gelust my niet dit Stuk in Speel-stryd te verweeren,

 

En, als met kuyffelen ter lugt te Tamboureren,

 

Neen, 't legt me als lood op 't Hert; wie 't anderzints verstaat,

 

Hy doe, naar hem 't gemoed hier in de vryheyd laat:

 

Ook is de meening niet, alhier den Zaag te trekken

 

En nog veel minder, myn gevoelen te bedekken

 

Met afterhoede van het Mogelyk, Misschien

 

Of in te krimpen met voordagtelyk Indien.

 

Ik spreek plat Amsterdams, op dat my mag gelukken

 

Myn inzigt, zonder hulp van naarder uyt te drukken.

 

Maar Ryk, zoo ryk van Geest, in Styl, en Woorden-kragt,

 

Tot welk een Stof, of Maat het u behaag'lyk dagt.

 

Gy Fransche Speelen zoo naauwkeurig te vertolken!

 

't Is onbegrypelyk versmaders aller volken

 

Die Eer te doen! en tog wat word daar voor verwagt,

 

Als, naar hun Mode, des nog meer te zyn veragt!

 

En dienen ten bewyz, dat op der Batavieren

 

Te swaare lugt, en geest, niet passen die Laurieren;

 

En ^†luyder krayen doen den hoog-gekamden Haan,

 

Die ons met spoor, en vlerk van Afterklap zal slaan.

 

Dog dit benadeel aan Racine , nog Moljeere ;

 

Wier Digt-Styl voor 't Thooneel behouw hun waardige Eere,

 

Is 't hunne schuld, dat wy hen breken uyt de hand

 

Den Geest voor 't Schouw-Thooneel, zoo ryk in ons verstand

 

Voor Treur- en Bly-spel! dat we ons zelven zyn ten lagter!

 

‘‡ ^‡ Die Wind en Ty verzuymd, word zeker Jan Leg agter:

* Heraclius ] een deftig Treur-stuk, aan den Hr. Laur. Bake opgedragen.

† Luyder krayen ] Lees hier van omstandiger, blad 181, 182.

‡ Die Wind en Ty ] Matroosen Taal, dog myns oordeels toepasselyk op dit onderwerp.

[p. 188]

 

Daar, die wel kaveld, met de Zeylen aan de Mast,

 

En op een Slag-boeg, en een gunstig lugje past,

 

Alschoon hy was een Koe, komt Vogels-vlugt ter Haven.’

 

Zoo zien we uyt naarstigheyd 't Thooneel-spel der Bataven,

 

Juyst, als een braaf Matroos zig zelf tot Stuurman maakt,

 

Door stadige oeffening veel Spelers zyn geraakt

 

Tot groote Digters roem; ten voorbeeld Van der Hoeven,

 

Die, door het Hand-geklap, en fluyten leerde proeven

 

Wat hy verbet'ren moest; naar de behaaglykheyd

 

Het meest natuurelyk zig tot de zinnen vleyd.

 

Dit kon hy, wel bezogt, in wat geval, ervaren

 

Door daad'lyke oeffening op allerhande Snaaren

 

Klinkt niet dezelfde Thoon behaag'lyk in elkx oor:

 

't Stil lezend aangenaam verdriet wel aan 't gehoor,

 

En meerder voor 't gezigt. 't is my een Man der Mannen

 

Wiens geest, tot middelmaat, die wydte kan bespannen;

 

Waar toe waarschynlykheyd, gebeurlyk ingesteld,

 

Al was het nog zoo oud, altyd behoud het veld,

 

't Welk, tot op dezen dag, en 't zal niet ligt verdwynen,

 

Doed Warnaars oude Pot gestadig nieuw verschynen.

 

'k Agt, dat in 't wel voldoen den eysch van yder deel,

 

Een Bly-spel swaarder is, als eenig Treur-Thooneel:

 

Naar dien ook onder Jok, met eene, en zelfde togten,

 

Vreugd, droefheyd, liefde, haat, en verdere gedrogten

 

Ten zy men 't gantsche werk insteld tot lout're spot,

 

En zonder Zeden-les, als Kermis-quak-schavot.

 

Wien dan het regte doel in 't Boerten tragt te treffen,

 

‘Het quaat te dempen, en de deugden te verheffen,’

 

't Is hem ten oirboir, eerst te wezen wel bedagt,

 

Hoe 't in zulk een geval met ernst werd uytgebragt;

 

Dog, dat hy zig onthoude in alle hevigheden,

 

Om niet te hooggeschoeid op 't Klugt-Thooneel te treden.

 

Hy matig 't zuur der straf, en 't walgelyk van 't zoet,

 

In de beroeringen der togten van 't gemoedt.

[p. 189]

 

Dat 's regt de aaloude Spreuk, in dit geval volbrengen,

 

't Vermaakelyk, en 't nut wel onder een te mengen.

 

Lust imand naarder by de ondeugden onzer Tydt,

 

Met meer bestraffing, en toepasselyk verwyt;

 

Hy leeze Langedyks Weêrzyds Bedrog in 't Houwen ,

 

Of zyn Poëten-maal , in 't Spel van Keesje Louwen,

 

't Gevlugte Juffertje, en wat dien schrand'ren geest

 

In zyn verkiezingen behaaglyk is geweest;

 

Om, zelfs in de Oudheyds-digt, alle ongebeurlykheden

 

Van haare uytbeeldingen, al lachende, te ontleden.

 

Zulks dat in Curtius, daar hy zoo hoog verheft

 

Zyn Macedoner, meer Quevedoos-geest bezeft

 

In zynen Don Quichot, als dat hy zy geprezen

 

Een waarheyds-Schryver van Geschiedenis te wezen.

 

Waar in hem hooger, als het Zonneligt de Maan,

 

In alle omstandigheên streeft boven ^*Arriaan.

 

Maar wien is 't moogelyk van lacchen zig te onthouwen,

 

Daar hy ons Maro doed in 't Zondags-pak beschouwen!

 

Misschien zal 't in dit stuk by Langedyk, de Geest

 

Van Fokkenbrog dat pas May-avond zyn geweest.

 

Maar is 't niet vreemd, dat dit eerst uyt Scarron te tappen,

 

Toen Pieter ingestort, de kragt niet doed verslappen!

 

ô Neen, 't ging, als de geest der allerbeste Wyn,

* Arriaan ] Nicomedier Philosoof, en History-Schryver, die, behalve zyne commentar. de Epictet. disput. en Enchirid. ook heeft uytgegeven de daaden van Alexander, met veel meer geloofwaardigheyd als dat van Q. Curtius; naar het oordeel van meest alle Geleerden. dezelve heeft de zaken, voorgevallen na Alexanders dood, zeer wydlustig beschreven; te zien by Photius, of deze in druk uytstaat weet ik niet, daar is nog een andere Arrianus die ook Alexanders daden in Vaarssen heeft geschreven, dog dat hy dezelfde niet is met den eersten, blykt aan de Leef-tyd; die van de Poëet was onder Tiberius, anderen zeggen Augustus, en des History-Schryvers ten tyde van Hadrianus, en Antonius, dezes lof, in styl van schryven, gaat by Photius zeer hoog, eyndigende aldus, ‘ten laatsten, een's voor al gezegt, wie, hem gelezen hebbende, zig tot de andere History-Schryvers begeeft, zal zeer veele der ouden verr beneden hem bevinden.’

[p. 190]

 

Dien 't overhalen maakt hoe langs hoe meerder fyn,

 

En tot uyttrekzelen der Quint-Essensen vlugtig.

 

Zoo komt by Langedyk het nuttelyk uyt klugtig.

 

En 't geen my boven al in 't gantsche werk behaagd,

 

Is, dat het overal den regten Stempel draagd,

 

Waaar op het jokken is bevoorregt, en toelaat'lyk

 

By de allerzedigste; berispelyk, nog haat'lyk,

 

Door woorden ontugt, by een eerlyk oor gewraakt.

 

Ook niet, daar 't iemands naam door schande-merken raakt.

 

Hier van heeft Langedyk zyn schimpdigt zoo onthouwen

 

Dat geene Lezer dat uyt schroom behoeft te schouwen:

 

Die stroeve Cato zelf in zyn steyl-oorigheyd

 

Moest zeker, leefde hy, tot lacchen zyn bereyd:

 

Ja Socrates zouw ligt, en zonder te bewimp'len,

 

Ontdoen zyn grimmige, en zoo diep gefronste rimp'len.