Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst

Aenspraeck.

MEn seyt ghemeynelijck voor een spreeck-woordt: Ex aspectu nascitur Amor, dat uyt het ghesicht wordt de Liefde gheboren, ende ghelijck de Liefde vrempt van aert is, soo is noch veel vremder van Natuer de Schilder-const de welcke wel overeen compt met de Liefde, overmidts sy meestendeel haeren oorspronck heeft uyt het ghesicht, het ghesicht maeckt den gheest verheught jae treckt den selven tot veel-der-hande lusten ende veranderlijcke ghedachten. Om dit te doen verstaen soo dient hier bewesen dat als wanneer eenen oprechten Kender sijn ooghen laet dalen op een aerdich beldt wordt terstont aenghelockt ende inden gheest verblijdt dat hy noyt sijn lusten daer af en sal trecken oft de selve hebben eerst daer uyt den vollen smaeck van contentement ghehadt, niet alleen doorsien hebbende de cloecke handelingh, liefelijck wesen ende vaste ghesteltenisse vande schildry: maer oock de historie oft den sin die de selve schildry uyt druckt ende bewijst; hoortmen van jemant een waerachtighe Historie oft ghefingheerde Fabel verhaelen, het versterckt de memorie, ende in een beldt de selve uytghewerckt siende, crijghtmen niet alleen een versterckinghe inde memorie maer oock een volle vermaeck voor het ghesicht. Hoe wel dat jemant (schoon hy inde wetenschap van alle historien ervaren waer, en daer by sijnde gheen Kender van Pictura) in een Histori-beldt soo grooten behaeghen niet en sal vinden als eenen oprechten Kender vande Const, die (eenichsints den sin maer en verstaende van het afbeltsel der selver historie) sal speuren de werckelijcke ghedachten ende naturelijcke eyghenschappen die den Meester daer in

[p. 360]

heeft achterghelaten. Soo dient dan Const-lievenden Leser een goet Schilder te wesen een oprecht Kennisse-dragher der historien om voor te comen de misverstanden die andersints in't uyt belden der historien connen ghevonden worden, ende dient boven dien daer by de selve historien soo vast in sijn memorie te hebben ende d'Effecten daer van te verstaen, dat hy niet alleen met Pinceel uyt en druckt de ghedaente maer oock het eyghen leven, ick segghe het eyghen leven, om reden dat niet alleen ghenoch en is door het Pinceel te doen verstaen de gheleghentheyt en leven vande historie, maer oock het wesen van blijschap oft droefheyt die daer in naer den sin der selver te sien is: ghelijck by exempel de uytbeldinghe vande Fabel van Psiches een Coninckx Dochter, waer op de Goddinne Venus, om haer uytnemende schoonheyt seer jeloers was, ende niet connende ondersteunen haer gramschap heeft den dertelen Cupido haeren Sone opghestockt ende bevolen dat hy den armsten ende catijvichtsten Mensch des werelts tot liefde met dese schoon Psiches soude vereenighen door de behaeghelijcke hitte van sijn pijlen. Welcken sin den Constighen Raphael d'Urbien soo uytnemende gheestich heeft afghebelt datmen daer in can sien de gramschap en droefheyt die Venus in't bidden van haeren Soon heeft ghehadt (schoon jemant den selven sin oft historie niet en verstondt) soo groote cracht heeft de Schilder-const. Voorts wederom daermen den Vader van Psiches siet overpeysen den haedt der Goden teghen sijne Dochter, gaende naer de stadt Milet om d'Orakel van Apollo te besoecken, eensamentlijck de droefheyt ende onghenucht die Psiches hadde, midts haer schoonheyt van Coninghen oft Princen niet gheacht en werde, alleen het welck den voorseyden Raphael niet alleen in schildry te kennen gheeft naer de manieren ende leven, maer eyghentlijck daer in uyt druckt de inwendighe droefheyt ende ghevoelen vande werckende ghedachten des voorseyden Coninckx ende sijn Dochter. Wijders is oock te sien in een wonder fraey beldt vanden edelen Heer Petrus Paulus Rubbens daer Psiches als een druckelijcke Bruydt gheleyt wordt naer de Rots van eenen hooghen bergh, daer sy alleen verlaten sijnde van haer ouders en alle vrienden, verwachtende haeren Bruydegom (dat eenen draeck ende vreeden Tyran soude wesen) soo d'Orakel voorseyt hadde om daer van verslonden te worden. Dese droefheyt ende lijdende allendt die in Psiches te sien waren, worden inde Const soo ontdeckt dat niet in't leven selfs en can soo wesentlijck uyt ghewerckt worden t'ghene aen dese Const sou overtreffen. Dalende voorts tot de waerachtighe historien, soo dient neerstich opsicht ghenomen op een aerdich beldt waer in den Schilder te kennen gheeft de groote drooghte, schralen tijdt, ende onvruchtbaer aert, die eertijts ghesien costen worden ten tijde van Elias, die gheseyt hadde: Soo waerachtich als de Heere de Godt van Jsarael leeft voor wiens aensicht ick staen, soo en salt binnen desen jaren noch dau noch reghen sijn, het welck alsoo gheschiede: leest maer de Schriftuer int 3. Boeck der Coninghen in't 17. Capittel. Soo dat Elias vluchte door 't bevel Godts naer de beke Carith, de welcke afcompt van 't gheberghte Ephraims tot inde Jordaen, om aldaer vande Raven ghespijst ende vande beke ghelaeft te worden, in dese Const sietmen den schralen tijdt, oock den benouwden dorst en hongher des menschen uyt ghedruckt, dat schoon jemant gheen kennis der historie en hadde sou altijdt connen

[p. 361]

sien watter gheslaghen waer. Jemandt die oock sijn ghesicht slaet op een Samsons bruyloft die uyt ghebelt heeft dien grooten Meester by naem Rembrant van Rijn, ghelijck ghelesen can worden by Judicum in't 14. Cap. waer in te mercken is den wonderen geest ende cloecke ghedachten vanden mensch die desen Schilder eyghentlijck naer den sin ende uytlegghen der historie vlijtich heeft waerghenomen, want om onderscheyt te maecken tusschen dese ende andere bruyloften soo had hy Samson op de voorgrondt ghestelt met lanck hair tot bewijs datter noyt scheer-mes op sijn hooft gheweest en hadde, ten anderen was Samson voorworpende aende Gasten eenighe raetsels d'welck men sien conde aen sijn handen midts dien dat hy met den rechten duym en middelste vingher den slincken middel-vingher vast hiel, met sulcken naturelijcke actie datmen can speuren watmen aen jemandt met reden wil voorstellen, en ghelijck alle de Gasten des bruylofts tot dese raetsels te hooren niet gheneghen en waeren, soo sachmen den eenen sitten discoreren, den anderen met glas om hooch oft hy een ghesontheyt in stelde, en soo voorts een jeder dede sijn natuerelijcke actie, waer uyt te sien is de gheoorloofde vrijheyt ende kennis der historien, die groote Constenaers soo wesentlijck uyt wercken. Wederom in een stuck van van Dijck afghebelt, alwaer hy uyt druckt de verwonderingh van sekeren Keyser van Roomen die de Goden had offerhande ghedaen ende hem door het Orakel voorseyt wert den aenstaenden slach teghen sijn vyanden te winnen maer selver te blijven, dwelck hy daer naer aen sijn crijghs Overste te kennen gheeft, doende aen de selve een oratie, om hun tot meerder couragie ende vroomheyt te verwecken, oock een stuck van eenen Jan van Eyck uytbeldende een Cecilia spelende op de Orghel, waer op van een party Enghelen wordt een musyck ghehouden, alles soo uytnemende fraey ende wonderlijck ghedaen, dat uyt de actien ende manieren van singhen aen elcken Enghel by goede Musicanten can inde schildry ghespeurt worden wie den Bas, Tenor Altus en Superius in't selve accort is houdende, ende uyt menichvuldighe dierghelijcke Historien ende afbeldtselen connen de actituden ende werckelijcke manieren, t'sy blijdtschap oft droefheydt, wreetheydt oft gramschap, sachtmoedicheydt ende tiranny ghesien worden. Met soo grooten deught ende verholen wetenschap is onse edel Pictura opghepronckt, waer mede ick (om een eyndt in mijn beschrijf te vinden) wil vervolghen de groote Consten die de naerbeschreven Gheesten uyt wercken, tot meerder roem van Pictura.

Want niet en worter van een Schilder voorts ghebracht
Oft elck thoont even cloeck sijn werckelijcke cracht.