De Kartesiaanse academie ofte, institutie der medicyne

[p. 73]

XV. Hooft-Stuk.
Van het Sweet en de onsiennelijke Uitwaseming onses lighaams.

AL waar warmte is, moet ook seker een uitwaseminge volgen: dese warmte en gestinge komt van onse vogten, en hoe die geboren werd hebben wy te voren geleert, soo vergenoegen wy ons nu te onderstellen dats'er is.

Terwijl dan dat onse sappen gesten, werd door het hemels vuur, en de warmte der vogten geduirig eenige waterige, swavelige, en soute stoffen buiten het lighaam vervoert, even als uit een distilleervat allerlei ligt opvliegende deeltjes door het vuur buiten het vat werden gedreven. Als men alle de deeltjes die uit het lighaam van een mensche vliegen sag, sou men hem niet onaardig by een geschilderde heilig konnen vergelijken, rontom welke men een ligt verbeeld, even is de uitwaseming ook van ons lighaam als een kring rontom, welke middelmatig sijnde, ons gesond is, te veel doet vry veel vlug sout verliesen, en te weinig is een teiken van een dik en drabbig bloed.

Dat dese uitwasemingen geschieden, blijkt klaar, als wy onse hand, ontrent een nieuwe gladde tinne schotel oft spiegel houden, sal het tin oft glas met een damp besmeurt werden, welke uit de pijpjes van onse huid uitgedreven werd.

Ten anderen souden wy wekelijks geen schoone hemden noodig hebben, indien se niet door dese uitwaseming stinkend wierden, daarom die veel uitwasemen, stinken als bokken, en die het te weinig hebben, konnen eens soo lang met een hemd toe.

Men sal vragen hoe veel ymand op een dag uitwa-

[p. 74]

semt? Ik antwoorde dat men dit niet wel bepalen kan; want na dat de spijsen en dranken veel of weinig werksaame deeltjes hebben, sal hy ook veel of weinig uitwasemen, maar in gesonde sal hy gemeenlijk meerder uitwasemen als hy spijs en drank uitgedygt heeft. Als ymand by voorbeeld (volgens de observatie Aph. VI. Sect. I, van S. Sanctorius) agt pond op een dag spijs en drank genuttigt heeft, sal de insensabele transpiratie omtrent vijf pond sijn.

Met dese transpiratie gaan veel soute en suire deeltjes uit ons lighaam, en daarom seer gesont, want die gene die onder de linie woonen oft sweeten, hebben een soeter bloed, als die Lapland en Groenland bewoonen. Dese scherpigheit is wel soo groot in sommige, dat de hemden stukken gebeten werden.

Dese transpiratie is voor onse lighamen soo noodsakelijk, dat we die niet een oogenblik souden konnen missen, want indien hier geen uitwaseming was sou ons bloed moeten stil staan, en door de subtijle materie des vuurs niet bewogen nog uitgedreven werden; alle de gevoede deelen souden ook stil staan en noit meer gevoed werden, soo niet sommige deeltjes vervlogen, daar geduirig door een kring-beweginge weder andere ingeperst en ingevoert wierden. Wy behoefden dan ook niet te eten nog te drinken, om datwe altijd in de selfde stand bleven daar we in waren, maar wijl sulx niet kan wesen, moeten wy noodsakelijk ook een uitwaseming vast stellen.

Vorders is dese uitwaseming na de tijd des jaars, ouderdom, landen en logt seer verscheiden, want in de somer wasemen wy meer uit als in de winter, want de sweet-pijpjes dan als met een trekkinge der uiterlijke scherpe logt-deeltjes als toegenepen werden, daarom is onsen adem sienbaarder; daarom het gene door het eene niet wil gaan, moet door een ander uitbersten.

[p. 75]

Wanneer ons bloed vry wat te woelig is, als door hitte der sonne oft vuur van de haart, exercitie &c. soo vermeerdert de transpiratie, welke om sijn menigte dampen niet te gelijk kan uitvliegen, daarom terwijl de voorste uitvliegen verliesen de agterste haar tot damp-makende vuur, en stolt in druppen, dat wy sweet noemen, dese moet men noit hebben, want ons bloed werd dan te seer bewogen, want de beweginge des bloeds en by gevolg de transpiratie moet maar middelmatig sijn