De Kartesiaanse academie ofte, institutie der medicyne

VI. Hooft-Stuk.
Van de Anodyna oft pyn-stillende dingen en de Slaap-middelen.

ALle het gene de pijn doet stillen en slaap doet maken, verschelen van malkanderen in graden alleen, want een pijn-stillend middel in een groote dosis in genomen, sal soo wel doen slapen als een slaap-middel. Dese middelen hebben groote gemeenschap met de temperatia, om datse beide het suur ten onder brengen: die men eigentlijk pijnstillende noemt bestaan meest uit een vlug oliagtig sout, onder welke de saffraan de voornaamste is, daar aan volgende

Camomilla,

Melilotus,

Farina Tritici,

[p. 370]

Hordei,

Papaver Rhaeados,

Semen Papaveris Albi,

Albumen Ovorum &c.

Dese zyn pyn-stillende voor soo veel zy het suur temperen en by gevolg de oorsaak weg nemen, die de pyne maakte.

Ontrent den opium en alle andere slaap-middelen is nog grooter twist, want sommige seggen datse koud en andere datse heet is; item sommige datse het bloed verdikt en andere datse het bloed verdunt. Op het eerste seg ik dat de opium nog geen slaap-middelen koud konnen zyn, want den opium heeft een sterke reuk, die niet voort en komt, dan uit fijne werkelyke deeltjes, die door het snel bewegend vuur des hemels daar uit tot onse neus gedreven werden.

Ten anderen is den opium bitter, 't welk mede geen koude dingen kan toegeschreven werden, want de bitterheid komt van het beweeglyke sout en swavel, die in onse tong een ongeregelde beweginge geven, die men een bittere smaak noemt.

Ten derden als men den opium distileert, krygt men eerst een weinig plegma oft water, zynde geest met water gemengt, daar na een stinkende olie, en een goed gedeelte vlug sout, en in het caput mortuum blyft wat aarde en vast sout leggen, alle dese verschynsels geven ons sekere blyken dat den opium niet uit weinig maar uit veel beweeglyke deeltjes moet bestaan, en dat men deselve by gevolg onder de warme dingen kan rekenen.

Dit zoo zynde kan ik niet weten, waarom sommige willen dat de selve het bloed doet verdikken, en door die verdikkinge de slaap doet verwekken. My aangaande, meine dat als den opium in het maag- en darm-sap gesmolten werd, allenxkens door de behoorlyke wegen in het bloed geraakt; soo het dan gebeurt dat men hier en daar pyn heeft, werd het

[p. 371]

bloed of het senuw-vogt, in welke de tinctuur van den opium is, daar na toe gevoert; den opium dan bestaande uit een vlug-sout en korte olie takjes, temperen het suur, en omvatten het selve soodanig, dat het geen magt heeft om sig te konnen reppen; de deeltjes dan in het pijnelyke deel aldus allenxkens gebonden en geknevelt sijnde, konnen daar geen convulsien meer in de zenuw-leden ontstaan, soo dat de ziel van dat deel sulke groote bewegingen niet gewaar werd, waar door het gevoelen van pyn dan ophoud.

Behalven dat den opium de pyne stilt, doet hy ook slapen, om dat hy gelyk alle dronken-makende dingen, niet alleen met de fijne vogten door de hersen-pijpjes loopt, maar dewyl de slym in dat lighaam dunder werd, geraakt de slym daar mede in, welke door de alderfijnste pypjes niet konnende doordringen, de vloed der hersen-vogten belet, en by gevolg een slaap maakt. En daarom sterven sommige, als sy te veel van dit middel gebruikt hebben, want'er dan al te veel slym in de hersen-pijpjes geraakt.

De goede slag van pols, het rood werden van het aansigt, en voornamelyk het sweeten, geven ons getuigen genoeg, dat dese opium het bloed eerder verdunt als verdikt. Die meer van den opium begeert te weten, lese myn Collectanea, Cent. 6. obs. 97. alwaar ik nog verscheide verschynsels opgehaalt heb, die ik hier niet kan uitschrijven, zynde een brief aan een van myne discipelen geschreven, en jegenwoordig een deftig Praktizyn.

Behalven den opium sijn der nog meerderlei slaap-middelen, die soo veel in 't gebruik niet en sijn, als:

Papaver Nostr.

Mandragora.

Hyoscyamus.

Solanum.

[p. 372]

Nymphaea.

Dese hebben mede al sterke reuken, en konnen ook daarom niet koud sijn: want ik geloof dat alle dese slaap-middelen den omloop des bloeds al te seer versnellen; en daarom sijn de wonden drooger na het gebruik van den opium, om dat het door de openste pijpjes loopt, en niet door die gene, welke in de wonden door een convulsie oft andere in gepropte stoffen verstopt zyn, hebbende gelyk als geen tyd om daar op te dringen, loopt het door andere zyd-vaten weg.