Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden (1698)

Informatie terzijde

Titelpagina van Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden
Afbeelding van Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruidenToon afbeelding van titelpagina van Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (6.77 MB)

ebook (8.42 MB)

XML (1.11 MB)

tekstbestand






Illustrators

Jan Luyken

Caspar Luyken



Genre

non-fictie

Subgenre

non-fictie/naslagwerken (alg.)
non-fictie/natuurwetenschappen/biologie


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

(1698)–Steven Blankaart–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XXXI. Hoofd-stuk. Amygdalus, ofte Amandel-boom.

DEn Amandel-boom is in bladen, stam, bloemen, en d'onrype vrugten den Persik-boom seer gelyk, maar schiet wel soo hoog op, en de stam is wel soo sterk, dik en lang-levendig. De bladen zyn lang, voor spits, en saagswyse gekorven. De bloemtjes zyn vyfbladig, en bleik paars, ofte ligt lyf-verwig. De vrugt is die van de Persik wel gelyk, maar langer, bleek groen, met een sagte donsigheid omkleed: hebbende weinig vleis; dese rypende, krygen wat Paarse koleur, gelyk een Persik: aan de zyden hebben sy mede een voore ofte kloof. Hier na volgen seer harde langwerpige en

[pagina 55]
[p. 55]

gladde Noten, die den Amandel, 't sy bittere ofte soete, in sig besluit. Sommige Noten zyn ook week, welke men Kraak-Amandelen noemt. Ook werd de bitterigheid door verplanten, en ver-enten benomen. De vrugten zyn ook tweederlei: want d'eene Boom geeft een pit dat vry kort is, die men tot onderscheid korte ofte ronde Amandelen noemt, en de andere lange, die men tot cieraad meest op Tafel set. De wortel staat vry diep in d'aarde. Uit de bast der stam en takken druipt mede een gomme die klaar is, gelyk men aan Pruimen, Kersen, Persiken en Apricosen vind.

D'Amandel behoort onder de Noot-dragende Bomen; sy verscheelt van de Persik, (die sy anders seer gelyk is) door de kussensgewyse vrugt, die minder weeragtig is en dik, en ryp zynde drooger, langer, effender en vol kuiltjes.

Al is het sake dat sy in warme Landen wel voort-teelen, soo konnen sy hier mede in Nederland tamelyk aarden: en zyn alhier van d'eerste Boomen die haar bloeysel geven. Maar in de Hoy-maand heeft men gemeenlyk eerst de vrugten. Sy wasschen gaarne op opene en wel ter Sonnen staande plaatsen, Sy werden wel op Pruim-Boomen geent.

De bittere werden veele gebruikt tegens Graveel en Nier-qualen; alle mede tegens alle verstoppinge, want door haar bitterheid zyn sy verdunnende, en een bequame vloeybare galle makende. Ik mein niet dat de olie veel verscheelt van die van soete Amandelen, alsoo de olie uit de bittere geperst, in smaak niet scheelt van die van de soete Amandelen.

D'olie werd uit beide aldus gemaakt: men stoot de Amandelen seer klein, hoe kleinder, hoe beter; dan doet men die in een grove lap ofte doek, kaas-

[pagina 56]
[p. 56]

doek genaamt, en men set die in de pers, soo druipt daar een witte troebele olie uit: welke niet rans is, en alleenig dient in gegeven te werden. Maar soo men de gestoote Amandelen eerst in een Kopere bekken doorwarm maakt, sal een pond Amandelen somwyls wel een half pond olie geven.

D'Amandelen werden aldus gepelt: men doetse in een pot met regen-water, en men laat het water op het vuur heet werden: dan stort men d'Amandelen in een haire teems, soo loopt het water daar af: en de bast sit daar rontom los om, die daar ligtelyk afgehaalt werd.

Van de gepelde Amandelen werden met Suiker, enz. Macarons, Marse-peinen, witte letters, Amandel-taarten en soo voorts gemaakt: welke men tot een nagerigt op de Tafels met andere Suiker-gebaksels set. Maar behalven dat, kan men daar Macarons van maken, ofte letters, enz. en doen daar eenige onsmakelyke buik-suiverende ofte braak-middelen onder, om de kinderen, en oude lekkere luiden te bedriegen, wanneer het van nooden is te braken, ofte afgang te maken.

De bruine schillen, die d'Amandelen onbemiddelt bekleeden, zyn wrang en stoppen allerlei vloeid. D'Amandelen ongepelt gegeten, stillen mede de buik-vloeden, en Maand-vloeden, hebbende een goed voedsel by sig. Sy dienen ook seer tegens een brandende en snydende pis, in een zaad-loop, want d'olie die daar in is, seer versagt: daarom is sy seer nut in de nier-ween: waarom men ook de versch geperste olie ten dien einde in geeft: als mede werd daar uit, door konst, met gerste water, enz. een melk gemaakt, die in de voorschreve qualen dienstig is.

De gestoote Amandelen, daar de olie uitgeperst is, wederom klein gestooten en de handen daar da-

[pagina 57]
[p. 57]

gelyks mede gewasschen, geeft sagte en witte handen. Met d'olie maakt men de pruiken vet, eer sy gepoedert werden, op dat het poeder daar te beter soude in blyven hangen. Men geeft twee lood van dese versch geperste olie in de Vrouwen, die eerst van kinde verlost zyn, om de na-ween te verhoeden: op dat alle nablyfsels van geronne bloed mogten uitgedreven werden. De Hand-schoen-makers gebruiken mede de olie om hare hand-schoenen sagt te maken. Wanneer men in dese olie de bloemtjes van Jasmyn doet, ofte van Orangie en Citroen-boomen, krygt die een aangename reuk. Wanneer men in de olie levendige Scorpioenen smyt, en soo eenige tyd in de Sonne laat staan, gebruikt men die tegens de steken der Scorpioenen en Spinnen: ook tegens de nier-wee uiterlyk gestreken, en in speutsetsels gedaan: maar ben niet van gedagten dat dese olie sonderlingheden verrigt.

De Gomme is van gebruik, als de Arabische Gomme van de Acacia.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken