Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

CCII. Hoofd-stuk. Fragaria, Aard-besien.

HIer van is een tamme en een wilde soort. De tamme heeft een veselagtige wortel, uit welke niet alleen bladen voortkomen, maar ook verscheide roode, dunne, ronde en een weinig ruige ranken, en langs der aarden kruipende, wortelen sy weder in d'aarde, en geven wederom nieuwe planten. De bladen groeijen als de klaver dry by een, dog veel grooter, aan de kanten geschaart, en wel doorloopen met aderen, geel-groen, staande yder op zyn eigen steeltjen, dat een weinig ruig is. Tusschen dese rysen een ofte meer steelen een palm ofte anderhalf hoog, waar op verscheide witte vyf-bladige bloemtjes komen, die in 't midden geel zyn; dese afvallende volgen daar groene oneffene knoopjes, ofte vrugten, die allenxkens grooter werdende, rood zyn, ofte wit, dragende buiten op klein zaad. Dese sitten yder op een groen gebladert steeltjen.

De wilde is de tamme ganschelyk gelyk, maar de bladen zyn grooter, welke geen ofte selden vrugten voortbrengen; maar als die behoorlyk verplant werden, heb ik menigmaals veel grootere vrugten bekomen; welke sig van hare steeltjes soo gemakkelyk niet laten plukken; ook zyn sy soo schoonrood niet.

De vrugten, voornamelyk de tamme, zyn week, van binnen wit, niet alleen seer aangenaam

[p. 271]

van reuk, maar selfs van smaak. Sy moeten ten minsten om het derde jaar verplant werden, anders gaan sy uit. Het kruid blyft des Winters over. Men vind se over al in de hoven. In de Mei-maand bloeijen sy, en in Wiede-maand en Hoi-maand geven sy haar vrugt.

Dese vrugten werden als aangename na-gerigten opgedist, het sy dat men die met wyn en suiker eet, ofte alleen met suiker tot een boteram. De wilde plukt men gemeenlyk met hare steeltjes en werden een voor een, in de suiker gedoopt zynde, gegeten. Sommige smyten de tamme wel onder room, en eten die met lepels.

De bladen zyn verkoelende, eenigsins te samen-trekkende. De selvige gebruikt men in wond-dranken, en keel-geswellen, want de bladen zyn nog eenigsins fyn van deelen: sy doen mede het pissen bevorderen, en dryven de geel-sugtige slym af.

De besien dryven mede de pis; sy verrotten ligt in de maag, daarom best na den eten gebruikt, alsoo sy dan onder de andere spysen geraken; ook moeten sy versch zyn, anders krygen sy een begin van verrottinge, het welke uit haren strontagtigen stank dan best te bemerken is. Dese besien kan men op Brandewyn setten, tegens graveel. Ook perst men daar het sap uit, en men laat het met wat suiker uit-gisten, dan werd het een seer goed versterkend middel lepel-wys gebruikt; hier uit kan men mede een geest overhalen tot het selfde oogmerk dienstig. Uit het sap maakt men mede gelei.