Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

[p. 315]

CCXL. Hoofd-stuk. Hyoscyamus, Bilsem-kruid, Dol-kruid.

ONs is bekend het swart, geel en wit Bilsem-kruid. Het swarte heeft groote, lange, breede, uit den blauwen grys-groene, sagte, donsige, gespleten, gekerfde, gesnipperde en rontom de randen gehakkelde bladen, met veele witte doorloopende aderen. De struik is vry dik, wolagtig, somtyds meer dan anderhalven voet hoog, die sig in verscheide takken uitbreid, langs welke niet alleen kleinder bladen, maar ook veele vyf-bladige bloemtjes groeijen, van groote als die van den Heemst: dese zyn rontom de kanten bleik-geel, waar door seer cierlyk veele paarsagtige aderen taks-gewyse loopen: in 't midden uit den bleik-paarsen donker, waar uit eenige draadjes met hare nopjes komen, met een priemtjen in het midden. Hier na volgen ronde, langwerpige dikke en buikige zaad-huisjes, hebbende op haar rand rontom gemeenlyk uitstekende puntige, harde tanden. Zynde van binnen met een schaaltjen ofte dekseltjen bedekt, waar onder veel klein, uit den grauwen bruin-zaad verborgen is. De wortel is dik, lang en wit, des Winters over blyvende.

Het witte heeft seer witte, sagte, wolagtige, rontom de kanten wat gekartelde ofte diep gesneden bladen; kleinder dan van het swarte. De struik is mede korter, langs welke witte en in vyven gedeelde bloemtjes wassen, kleinder dan de vorige, staande yder in een groen-kelkjen dat in vyf tandige punten gedeelt is. De zaad-huisjes zyn effen en glad, zynde met wit zaad vervult. De wortel is tamelyk groot, in vele dikke veselen gedeelt.

[p. 316]

Het swarte wast veel langs de Zee-dyken; als mede overvloedig in de Duinen, en langs de wegen. Ik heb het noit in grooter menigte gesien, dan, wanneer ik eens reed van Embden na Noorden langs den Dyk. De twee andere soorten zyn hier vreemd, maar wasschen in de Kruid-hoven weelderig genoeg. Sy bloeijen de gansche Somer door, en wel tot in den Herfst.

Het eerste is seer beswaart van reuk, en onaangenaam voor het hoofd en zenuwen. Het swarte en witte is meest, dog zelden in gebruik. Het zaad, bladen en wortel zyn slaap-makende, verdoovende, scherpigheid versagtende, het oordeel en gedagten ontstellende; en te veel gebruikt maakt het dronken, dol en rasende. Van de bladen maakt men Pappen op alle pynelyke heete geswellen, om die te doen verdwynen, want het is fyn van deelen, en beweeglyk, en werkt, (gelyk ik in myn verhandelinge van de werkinge der Medicamenten gesegt hebben,) als den Opium. Tegens de tandpyn werd de wortel gekauwt. De Quaksalvers bedriegen het volk met het zaad die gene welke tandpyn hebben; want sy nemen een tregter van binnen nat gemaakt, dese houden sy met de pyp aan de tand, waar onder sy een test met vuur setten, en stroeijen dan van het zaad op het vuur, soo bersten alle de zaden en springen aan de natte tregter, aan welke sy vast kleven, en vertoonen als of het wormen waren; het welk sy het volk wys maken, dat het wormen uit de tanden zyn: en aldus werden veel door een enkele inbeeldinge genesen. Men kan uit het kruid een Extract maken, om daar van een pilletje seffens in te geven. Uit het zaad werd een olie geperst, met welke sy de slapen des hoofds bestryken, om slaap te verwekken. Wanneer iemand te veel daar van gebruikt heeft, moet

[p. 317]

men hem doen braken, en versterkende middelen geven, soo hy flauw wierde.