Den Neder-landschen herbarius ofte kruid-boek der voornaamste kruiden

[p. 606]

CCCCC. Hoofd-stuk. Viola, Violen, Violetten.

DE hoog-blaauwe, die men mede swarte en purpere Violen noemt, zyn enkele en dubbelt, beide welriekende; alhoewel daar nog een enkele is die niet en riekt: ook heb ik de twee eerste riekende mede wit gesien. Dit gewas heeft geen struik, maar schiet uit eene veselige wortel verscheide hertjes-gewys ronde bladen, somtyds soo groot als de palm van een hand, maar gemeenlyk wat kleinder, loopt gemeenlyk met een ronde stompe hoek wat uit, yder staat op syn eigen steeltjen: sy zyn rontom geschaart ofte getand, wel door-ribt, dun, en donker-groen. Van tusschen de bladen komen mede dunne, ronde, tengere steeltjes, van twee ofte drie duim lang, welke yder op haar top een eenig bloemtjen hebben: zynde d'enkele van vyf blaadjes gemaakt, waar van twee regt overende staan, en drie nederwaarts hangen, zynde het onderste en middelste het breedste en grootste, blaauw-purper van koleur, en aan haren oorsprong een weinig geel. Dese nu hebben van agter een kort, stomp, uit den groenen blaauwagtig hoorntjen. Dese zyn somtyds wit van verf.

De dubbele scheelt van dese niet, dan alleen dat die menigvuldiger van bloem-blaadjes is.

De wilde is in alles maar een weinig kleinder ofte liever schraalder, en de bloemtjes zyn bleeker blauw, en met geen ofte weinig reuk. Het zaad van dese soorten koomt in ronde bolletjes, welke ryp zynde zig in de Herfst in drie deelen open splyten, waar in dan langwerpig, klein en rond zaad besloten legt.

[p. 607]

Het groeid weelderig genoeg op donkere en schaduwagtige plaatsen, tusschen het gras en onder de boomen: maar de witte en dubbele vind men alleen by de Liefhebbers. Sy setten zig niet alleen door zaad voort, maar ook door de planten, welke byna voortkruipen als d'aard-besien. Sy blyven des Winters en des Somers groen, en daarom bloeijen sy heel vroeg in de Lente, en sommige wel wat later, na dat sy ter Sonnen staan. De wilde vind men in de duin-valeijen.

De bloem van de eerste welriekende is meest in gebruik: men schryft datse verkoelt: maar die deselvige knauwt sal een brandigheid op de tong gewaar werden: anders is sy sagt en doordringelyk van deeltjes, welkers syroop meest tegens de sprouw en hitte der tonge gebruikt werd, alsoo die eenigsins door syn beweeglyke (en niet koude) deeltjes de slymige spog doorsnyd, en aan het verdunnen helpt. In gerste water gemengt, en daar wat geest van koper-rood enz. by gedaan, geeft een schoone heldere verkoel-drank; maar ik raad die niemand aan, om de schadelykheid des suurs in de koorsen, want de tong daar meest door gestreelt werd, en niet het bloed.

De bladen bestaan uit minder beweeglyke deeltjes, en werden onder de versagtende kruiden gerekend, soo uiterlyk als innerlyk. Innerlyk gebruikt men de kooksels in alle borst-qualen, hoest, heesheid, engborstigheid, enz. Voorts gebruikt men die tot darm-speutingen en pappen, gelyk als de Keesjes-bladen.