Een nette verhandeling van de leger-ziekten, als mede van de scheeps-ziekten

[p. 75]

Het XII. Hoofd-Stuk. Van het Lijf-water ofte Anasarca.

DAar is in 't Leger, maar voornamelijk op d’ Oost-indische, West-indische en sommige Africaansche Schepen een Water-zugt, welke zig over het gantsche lighaam vertoond, welke men gemeenlijk Anasarca en Leucophlegmatia noemt: deze beide benamingen verschelen alleen in graden van malkanderen, want in d’ eerste is het Water wel dik, dog veel dunder dan in de tweede, welke wel eer Slijm-water behoorde genoemt te werden.

Beide erkennen zy een oorzaak, namelijk dat de Water-vaten des huids, haar water niet dan zeer traag en loom konnen voortperssen: niet zoo zeer uit verstoppinge van de kliertjes des huids, als dat het Water, ofte Lympha van zijn geesten beroofd is, waar door het dunder en vloeibaarder is: zoo dat uit de beroovinge di’er geesten, deze Lympha dik moet werden en traag-loopende: dit nu zoo zijnde, moeten de Water-vaten zig uitzetten, welker uitzettinge veroorzaakt dat de huid mede uitgezet werd: hierom zien de luiden zoo bol in haar aangezigt, en voorts mede aan alle deelen des lighaams.

[p. 76]

Dit werd, voornamelijk in Oost-indien, &c. meest veroorzaakt door Arak, Brandewijn, en andere sterke dranken: ik heb ’er hier weinig gezien (uitgenomen Vrouw-luiden, die een geheel andere oorzaak kan toegeschreven werden) of zy hebben zulks door den sterken drank gekregen: waar by de Hoere Venus, niet weinig toe doet.

Zonder veel omslag van woorden te gebruiken, zoo zien wy klaar, dat d’ oorzaak een vervlieginge van geesten is; want de Sterke drank, het zy van wat aart die zy, bestaat uit fijne beweeglijke deeltjes, deze eens en honderd maal in het Bloed komende, vermengd zig met de fijnste vlug-zoute deeltjes des Bloeds: welke Brandewijn allengskens vervliegende, sleept alle deze vlug-zoute deeltjes met zig, zoo dat het Bloed daar van beroofd zijnde, niet dan een dikke Lympha ofte Water kan leveren: op de manier, als wanneer ik onder Brandewijn een fijne geest van Sal Armoniak vermeng, en die overhaal, zoo vliegen zy beide over den Helm, nalatende een slegt onliefelijk vogt.

Hier by komt nog een andere oorzaak dat de Lympha dik is en lijmig, en van zijn vlugheid beroofd blijft, in dezer voegen, wanneer ik fijne geest van Harts-hoorn, of van Sal Armoniak heb, en ik Druip daar fijne Brandewijn onder, zoo stold het vlugge zout

[p. 77]

aanstonds: even moet het mede in ons Bloed toegaan, dat de vlug-zoute deelen op de zelve manier konnen gestold werden.

Deze vlugge deelen nu vervlogen zijnde, werden zy loom, vadsig en koud van deelen; het welk met wat nieuwe drank verbeterd werd, volgens het spreekwoord, als men te veel verbuist is, dat men het hayr van den ouden hond daar weder moet op leggen: en dit is waar, alzoo door die nieuwe drank, de trage vogten weder in beweginge geraken. En dit kan ik niet afraden in die gene welke nu en dan wel eens op een Gast-maal gedwongen zijn geweest, een glaasje meer te drinken, als zy gewoon zijn te doen: want als zy des ogtens wat Alsem-wijn, ofte des middags daar aan weder daar op een glaasje matig drinken, zoo werden haare sappen weder in haar vorige staat van beweginge gebragt, en blijven zoo. In tegendeel geschied het in de gene, welkers keel geduirig na dit doordringelijke vuurige nat verlangt, die, zeg ik, werden dan wel weder wat hersteld, maar blijven niet in die staat; in tegendeel werden zy flauhertig, en verlangen dan al weder na nieuwen drank, en dit geduurt, tot zy dit laten, of tot dat de dood voor haar deure klopt, en dan sterven zy met de Brandewijn in haar mond.

De Remedien hier dienstig, zijn deze de beste, namelijk dat zy niet schielijk deze

[p. 78]

drank laten maar van tijd tot tijd afwennen: want, alzoo zy geen of weinig geesten hebben, en men het haar schielijk onttrok, zoo waaren zy haast een lijk, want de geesten schielijk benomen zijnde, kan het bloed niet meer omloopen, welke stil staande, de dood volgt. Daarom moeten zy omden dag twee, drie of vier allengskens deze portie wat verminderen, zoo zullen zy beter genegendheid tot eten krijgen, want zy door het eeten weder hersteld konnen werden. Deze Dronkaarts klagen daarom veel van een quade Maag, winden, &c. Waar komt dit anders van daan, als dat de Maag-sappen, door te weinig geesten en beweeglijke deelen, te lijmig werden, waar door de eet-lust moet gebroken werden: en alzoo deze slijm, dikmaals zig tot blazen opheft en ligtelijk breken, zoo maken zy winden: en dit is d’ oorzaak, dat veele quansuis om deze winden te breken, weder een zoopje nemen.

Zoo hier nu het Venus-spel te veel by komt, dat wel dikwijls gebeurd, zoo is ’er een tweede oorzaak, die de geesten uit het lighaam met geweld komt te lokken; voornamelijk zoo het door een vuile Venus komt te geschieden: het zaad, dat deze Hoer zoekt uit te lokken, is het kragtigste wezen ofte essentie van alle onze sappen: welke by Bacchus vervoegt zijnde, en te zamen, op het

[p. 79]

sterkste arbeidende, moeten de sterkste ter neder vellen.

Behalven deze abstinentie, moet men vlugge dingen gebruiken, als vlees-sappen, eijeren, alle jong vleis, en al wat men voedzaam kan bedenken: en een goed glaasje Wijn over tafel met een weinig van mijn cordiale Sal volatile oleosum, dat zal hart geven: eindelijk moet men de sterke drank ten eenemaal laten: wil iemand nog eenige Genees-middelen gebruiken, zoo gebruike hy somwijlen wat geconfijte Gember: en wil hy eenige water-afdrijvende dingen voorgeschreven hebben, om de slijm te verdunnen, die zende ik tot het vorige Hoofd-stuk, alwaar hy zijn genoegen zal vinden.