Lekenspiegel

113 Normen en waarden van de mens

Een mens moet zich altijd netjes gedragen en goede gewoontes en manieren hebben; zelfs thuis bij de open haard of in een woest bos waar niemand het kan zien. Hoe vaker men zich netjes gedraagt, hoe gemakkelijker het een mens afgaat als hij op een vreemde plek is. Daardoor verwerft men eer, zoals Socratesaant. leert.

Goed gedrag komt voort uit rotsvast zelfvertrouwen, want uit twijfels kunnen nooit goede gewoontes, wijsheid of deugd

[p. 127]

voortkomen. Dit kan men zien aan de jeugd: de jeugd kent zelden wijsheid of subtiliteit, want dartelheid beneemt de jeugd standvastigheid. Waar vastberadenheid ontbreekt, kan wijsheid niet gedijen.

Wie een eervol leven wil leiden, moet te allen tijde standvastig, eergevoelig, welwillend en rechtvaardig zijn. Hoor nu welke eigenschappen voortkomen uit deze vier houdingen: uit standvastigheid komt doorgaans wijsheid voort; een fijn ontwikkeld eergevoel brengt al het deugdzame voort; door welwillendheid wordt men bemind door anderen; en door rechtvaardigheid ontvangt men Gods genade. Dat laatste is vanzelfsprekend het beste, maar de eigenschappen doen niet voor elkaar onder.

Hoor nu meer over deze vier eigenschappen:

1

Met wijsheid duidt men in dit land verschillende dingen aan. Sommigen worden wijs genoemd omdat zij op alle mogelijke manieren geld en bezittingen vergaren. Weer een ander wordt wijs genoemd omdat hij inzicht heeft in het geldende recht in het land en de mensen raad geeft. Een ander betitelt men als wijs omdat hij een sluw spreker is die zijn verhaal zo goed weet te brengen, dat ieder dat voor waar houdt. Maar zijn verhaal staat haaks op de echte waarheid. Hij gaat listig te werk. Dit is geen wijsheid, maar bedrog. Wie een ander zijn rechtmatige bezit afneemt door listig gepraat in een rechtszaak, begaat net zo'n grote of een nog grotere misdaad dan roof of diefstal. Ik zal u zeggen, waarom ik dat van mening ben. Dieven proberen hun kwaadaardige gedrag geheim te houden, maar deze mensen schamen zich niet eens voor hun bedrieglijke woorden, want zij plegen hun bedrog voor de ogen van andere mensen! Zulke door en door verdorven bedriegers schamen zich niet voor hun zondige gedrag ten opzichte van andere mensen en zelfs niet ten opzichte van God Die de waarheid kent. Een ander wordt wijs genoemd omdat hij hoofs en verstandig is, zichzelf goed in leven weet

[p. 128]

	te houden, zijn zaakjes op orde heeft, zwijgen en goed opletten kan en ontzag heeft voor God bij alles wat hij doet. Deze laatste wijsheid moet men boven alle andere prijzen.
2	De tweede eigenschap die ik noemde, betreft een fijn ontwikkeld eergevoel. Daaruit komen vele deugden voort, die ik u nu zo goed mogelijk zal proberen op te sommen. De eerste deugd is dankbaarheid, want eergevoel zorgt ervoor dat geen enkele weldaad zonder tegenprestatie blijft. Dit strekt tot grote eer, zoals de wijzen ons leren. Ondankbaarheid is de grootste lompheid die op de aarde bestaat. Dit heb ik vaak gelezen. De tweede deugd die uit een fijn ontwikkeld eergevoel voortkomt, is dapperheid. Met dapperheid valt grote eer te behalen. Door haar staat een man altijd zijn heer bij in de strijd, ook al zou hij er zijn leven door kunnen verliezen. Een dapper man blijft staan waar angstige mensen vluchten, en verdedigt levens en bezittingen. Hierdoor ontvangt hij zijn hele leven loftuitingen. Door dappere mensen behoudt men het land. Dapperheid verjaagt de vijand. Onverschrokkenheid kan vele wonderen veroorzaken, waarover ik hier niet zal uitweiden. Zo goed is dapperheid.
3	De derde eigenschap betreft het geliefd zijn bij andere mensen. Het is een zaak van grote eer. Al zou iemand zich veel moeite getroosten het te verkrijgen, hij krijgt het alleen als zijn zeden en gewoonten een bepaalde gunst oproepen bij God. Iemand die geliefd is, is bij iedereen welkom. Iedereen is hem genegen en hij heeft veel voordelen: hij komt niets te kort en als iemand achter zijn rug kwaad over hem spreekt, weerspreekt iemand anders dat. Er zijn mensen die veel meer hun best doen om gevreesd te worden dan om bemind te zijn. Dit lijken mij dwazen, want mensen die gehaat worden kunnen niet bemind worden. Als men zo iemand vriendschap betoont, zal men er belachelijk om gemaakt worden. Zoals Ovidiusaant. zegt: - ‘Onvrijwillige liefde is nooit oprecht.’

[p. 129]

Als een gehaat persoon valt, zal niemand hem overeind helpen. Ook zal niemand mensen aanklagen die een gehaat persoon te grazen namen. Hij kan nauwelijks de schade verhalen, ongeacht of hij nu knecht of heer is. Zorg er daarom zo veel mogelijk voor dat u zich innemend gedraagt, dan beminnen zowel God als de mensen u. Hieruit valt veel winst te behalen.

4

De vierde eigenschap is rechtvaardigheid. Rechtvaardigheid geeft ieder wat hem toekomt, zo kan men in het Latijn lezen. Weet dat de duivel niets krijgt bij het Laatste Oordeel. De mensheid zou totaal niet deugen als zij geen oprechtheid zou kennen. Rechtvaardigheid blijft bestaan als alle andere zaken tenietgaan. Ook al spreekt men haar tegen, zij kan niemand ontgaan. Zij blijft altijd wat zij is. Zonder haar komt niemand in de hemel, want God zelf is het fundament van rechtvaardigheid. En niemand die leeft, heeft meer waarde dan de hoeveelheid oprechtheid die hij in zich heeft.