Kortbondige spreuken wegens de ziektens

Koortzige walging.

642. De walgingh betekend een vergeefsche poging om te braken met een denkbeeld van schrik; derhalven heeft ze tot haar naaste oorzaak een lichter t'zamentrekking van de spieragtige veselen des keels, maagpyps, maaghs, ingewanden, onderbuiks spieren. Dit geschied:

1.	Van 't scherpe, verdorvene, galagtige, in de leege maag gedreven, in de keel opstygende, weerzeyds trekkende en tergende, waar van de overige volgen de zelve bewegingen; word gekend uit onthouding van spys, stinkende aassem, vervuilde mond, tong keel; of
2.	Komt voort van een tay, lymagtige vloeyende stof, welk in die zelve plaatzen door boven te dryven trekt; word gekend uit tekenen van voorgegaane lymagtige vocht (69-75); of
3.	Van de maag, maagpyp, gedarmtens, en ingewanden naastgelegen, licht ontstooken, 't welk gekend word uit de eigen tekenen dezer.

[p. 112]

4.	Eindelyk ook van die geheugenis der zaak, welk eertyds genomen, dezelve walging veroorzaakt had.
5.	Ten laasten ook van een onordentelyke beweging van 't zenuwagtige vocht, verwekt van alle kanten; word gekend door ylingh, kramp, suizeling, bevingh.

643. Indien 't lang blyft, brengt voort wanlust, onthouding van spys, en medicynen, daarna braking, en welke qualen als zeer veel hier door voortgebracht konnen werden, welker voornaamsten is zwakheid, een stinkende, zoutagtige scherpigheid, droogheid.

644. Die uit de eerste oorzaak gesprooten is (642. No. 1) word gestut door gebruik van zuure, zoute, waterige drank, spyse, en Medicyn; dan door gelyke zacht afdryvende genomen; en zuur wrange de veesels versterkende, of, indien die niet wykt voor deze, een braakmiddel gegeven. Maar welke uit de twede oorzaak (642. N. 2.) komt, die werd weggenomen, met die te verdryven, te verdunnen, te doen afgaan, te verwekken braaking. Doch indien uit de derde zyn oorsprong neemt (642. No. 3.) dan wykt die niet, ten zy die ziektens genezen zyn, volgens de beschryving die hier na in deze zal volgen. De vierde soort werd door vergetelheid; en myding van diergelyke vernietigd. Maar de vyfde door wrange, rust, verdovende middelen, koud water.

645. Hier uit werd verstaan, waarom in scherpe, alwaar de walging, de purgatie in 't begin gegeven, als ook 't braakmiddel^(a) zo voordeelig is, en in welk geslacht van scherpen? Waarom de zieken met scherpe koortzen bestreden zo yssen voor vette, vleesagtige, eyeren, visschen, en daarentegen begeeren water, zuure, ooftvruchten, koude? Waarom, indien de walgingh niet word overwonnen, de medicynen aan de zieken geen nuttigheid doen? Waarom dikmaals die toeval ongeneeslyk zy? Waarom eindelyk zodanige ziektens met een schielyke, ongewoone, wonderlyke lust, wegwyken?

(a) Emeticum.