De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

(1897)–Hans Bontemantel– rechtenstatus

12. De vroetschappen hebben geen tractementen.

(p. 455.) De Raeden hebben geen belooninge noch tractementen, veelmin eenige emolumenten; dan alleen is gesien bij deese tijden, dat nae de vreede, tot Munster geslooten met den coninck van Spaignen Philipes de Vierde, in den jaere 1648, de Heeren van de regeeringe yder een goude medalieGa naar voetnoot2) tot gedachtenisse is toegesonden. - Op de voorstel van de Heeren van Swieten, Maerseveen en Purmerlant, Burgemeesteren, Tulp absent sijnde, is den 8^sten Mey 1654 geresolveert bij den raet, te doen slaen ofte schroeven goude medaliën, tot memorie der vreede, met den protector Cromwel gemaekt, en deselfde van stadts wegen te vereeren aen de Heeren van de regeeringe, ten welcken eynde de Heeren Tresoriers wierden gelast nae een bequaem meester uyt te sien, en de forme van dien te besorgen; dewelcke den 8^sten Julij 1655 den Schout, Burgemeesteren, Schepenen, Raeden in dien tijt en eenige andere door Burgemeesteren sijn ter handen gestelt, wegende omtrent vier en veertich ducaten, in een swarte gedrayde doos, met felp gegarnieertGa naar voetnoot3). - Den 3^den Januarius 1668 hebben de Heeren Rynst, Graef en Pancras, Burgemeesteren (den Heer van Hoorn den 19^den Augustus overleeden sijnde), naedat geleesen was een

(p. 456.) messive der Gedeputeerden ter dachvaert, met de bijlaege missive van haere Eedele Groot Moogende, en het exemplaer van het perpetueel edid ende eeuwichdurende wet, tot voorstant van de vrijhyt, mitsgaeders tot conservatie van eenichyt ende van de gemeene ruste van den landen van Hollant ende Westfrieslant, bij welcke messive Burgemeesteren en Raeden werden gelast den eet op het edict te doenGa naar voetnoot1), waerop yder is een extract, gedruckt bij der staeten drucker van Wouw, ter hande gestelt, ende hetselve door den secretaris Wybout Slicher gelesen sijnde, hebben Burgemeesteren en Raeden, den een nae den andren, opstaende, met ongedeckte hoofde, den eet gestaeft, en daernae den secretaris. Alle de Raeden waeren present, uytgesyt Jacob van Neck, van Loon, Hasselaer, van Beuningen, van de Capelle en Jan van Maerseveen. Spiegel, Cloeck en van Hoorn waeren overleeden. Welcken eet alsoo met d'opgerechte twee vingeren gedaen sijnde, heeft yeder in orde het edict, leggende op de tafel van den secretares, ondertyckent, Bontemantel en Hooft al morrende; de laeste voechde met seggen daerbij: ‘met gelegenthyt van tijde ontsweeren.’ Na welcke saeken Burgemeesteren, als gesyt, den raet hebben in bedencken gegeven, naedat waeren geleesen twee resolutiën, den eenen van den jaere 1648 en den tweeden van den 8^sten Mey 1654, hierboven gemelt, of ondienstich soude sijn, ten opsicht van de vreede, tot Breda gemaekt in Augusti 1667 met den coninck van Engelant, met 't samen Vrankrijk en Denemarcken, meede eenige goude (p. 457.) penningen te laeten maeken tot memorie; waerop met eenparige adyisen de Heeren Burgemeesteren sijn geauthoriseert. Den Heer Tulp oordeelde 't selfde een last voor de finantie van de stadt te wesen, doch dat de beleefde consideratiën van Burgemeesteren toestondt. Hooft was van advys, dat best soude sijn, de stempel tot coste van de stadt te laeten maeken, en de Heeren van de regeeringe, die daer speculatiën toe hebben, de metalen laeten verschaffen, doch dat sich evenwel met de andere advysen

was voegende. Op welcke authorisatie Burgemeesteren haren president Rynst hebben versocht dien last op hem te nemen, die door te veel speculatie, wat daer op te prenten, ofte andere redenen, de resolutie in verloop heeft gebracht; doch endelijk, door hart aenmaenen van Burgemeester Pancras, is de commissie tot effect gecomen en den 21^sten Julij 1669 door Burgemeesteren de regeeringe laeten toecomen in een silveren gedreven doos, met felp gevoertGa naar voetnoot1).

De vroetschap is, bij gedencken, tot costen van de stadt, nae 't seggen van oude regenten, noyt getracteert geweest; dan bij onse tijde sijn gecomen in consideratie daer in het nieuwe stadthuis de eerste sessie eeniger collegiën is genomen, 't welck is toegegaen in volgende ordre. De Heeren van de regeeringe, in de gedachten speelende de onordentelijkheeden, gepleecht in den jaere 1650, en de beleegeringe, voor deese stadt gedaen door sijn Hoochyt den Heere Prince van Orange, hebben gemeent die voor de posterityt, wegens de verlossinge, met vreuchdeteeckenen jaerlijx, als tot Lyden, Oudewaeter wert gedaen, te (p. 458.) doen gedencken, en ten dien eynde den jaermarkt ofte kermisse te verleggen en te stellen op den tijt van de verlossinge ofte opbreecken van 't leeger van voor deese stadtGa naar voetnoot2). Den 16^den April 1655 hebben de Heeren Maerseveen, Polsbroek, Pol en Spiegel, Burgemeesteren, den raet voorgehouden, dat het nieuwe stadthuysGa naar voetnoot3) tegens

het laetste van Julij of eerste van Augusti sal connen bequaem weesen om de voornaemste collegiën sessie te doen nemen; en (voorgesteld om) de kermisse, als wesende in het voornaemste saysoen van 't jaer, in plaetse van in September, te leggen op den eersten Sondach in Augusti, en de burgerij alsdan te laeten optrecken. Waerop sijnde gedelibereert, en yder wel merkende de intentie van Burgemeesteren, is verstaen het concept te converteeren in een resolutie. Waerop den 23^sten Julij desselven jaers de Heeren Pol en Spiegel, Burgemeesteren, den raet hebben aengedient, dat geresolveert sijn, neffens Schepenen, op Donderdach toecomende, smorgens sessie te nemen in het nieuwe stadthuys, en deselfde, neffens den raet en out-raet, smiddachs op 't middachmael te tracteeren, versoekende daertoe de approbatie. Den raet heeft Burgemeesteren bedankt, en het versoek toegestaen, met toesegginge van te compareeren. Den Achtbaeren Kerckenraedt heeft, door last van Burgemeesteren, de gemeente bekent gemaekt, dat op Donderdach den 29^sten Julij, smorgens ten half achte, twee predicatiën sullen werden gedaen, d'eene in de Oude en d'andere in de Nieuwe kerk, om (p. 459.) Godt te dancken en te bidden om Sijn goedertierene continuatie etc. etc. en zeegen wegens de sessie, die alsdan staet genomen te werden in het nieuwe groote gebouwGa naar voetnoot1). Smorgens de regeerders uyt de kerck

comendeGa naar voetnoot1), hebben haer vervoecht op 't Princenhof, alwaer de voornaemste collegiën sedert het afbranden van 't oude stadthnys hebben geseetenGa naar voetnoot2), vanwaer sijn gegaen in volgende ordre nae het nieuwe:

De ruyterwachtGa naar voetnoot1), die noyt hellebaerden hadden gebruykt, maer halve pieken, gingen met deselve, specialijk daertoe gemaektGa naar voetnoot2), vooraf, gevolcht door de roedraegende- ofte steedebooden, alle blootshoofts.

Den Heer Schout, gaende alleen, en sijn dinaers aen de sijde, waervan de voorste de roede van justitie droech.

De Burgemeesteren.

Schepenen.

Out-Burgemeesteren.

Tresoriers.

Weesmeesteren.

De Raeden, die in de voorgaende collegiën niet en saetenGa naar voetnoot3).

De secretaresen.

De clercken.

Alle de Out-Schepenen, die geen Raeden waeren, saeten in een der voorschreven collegiën ofte bancken, ujtgenomen Jacob Fransen Hinloopen, die versocht was uyt de stadt te willen gaen, om de oude questie voor te comen, wegens de voorsittinge, met de Raeden, die geen Schepenen geweest sijn, als breder in de verhandelinge van Schepenen is gesjtGa naar voetnoot4). Dat Tresoriers en Weesmeesteren waeren gestelt vóór de vroetschap, is alsoo door (p. 460.) Burgemeesteren ingeschickt, daer den Heer van Polsbroeck le maistre de cermonie, soo men syde, van was, en tegen de misnoegende bij discoursen uytgaf, 't selfde niet in consequentie soude getrocken werden.

Op 't stadthuys comende, in het vertreck van Burgemeesteren, en als in 't ronde staende, heeft den Heer van Polsbroek gedaen een bequaeme aenspraek, op de materie passende; doch alsoo sacht van uytspraekt was, is wynich daervan op connen genomen werden; waernae yder collegie is gegaen in haer camer om het werck op te nemen. Een wynich tijts daernae, Burgemeesteren in haer camer sijnde, sijn ter audientie toegestaen de gedeputeerdensGa naar voetnoot1), soo van de publique, Walsche, Engelsche en Hoochduytse kercken, en hebben haere Eedele Achtbaerheeden geluck gewenscht, waervoor de predicanten alle in danckbaerhyt een vadt Rijnsche wijn is t' huys gesonden. Nae de middach sijn de Heeren, in ordre als opgecomen waeren, ter tafel geplaest en heerlijck getracteertGa naar voetnoot2). De burgerij, die haer beurte was op te trecken in die nieuwe kermisseGa naar voetnoot3), sijnde ses compaigniën van het Geele regiment, hebben haer, volgens gewoonte, in slachordre gestelt op den Dam voor het stadthuys, waervan de capitynen en luytenants op versoek boven sijn gecomen en met eenige glaesen beschoncken, waerop dry scharges gedaen (hebbende), omtrent seven euren sijn afgetrockenGa naar voetnoot4). De Heeren, soo op den dachvaert en elders buyten de stadt sijnde,. sijn (p. 461.) meest alle bijtijds in de stadt gecomen om de predicatiën te hooren, de sessie bij te woonen en de maeltijt te helpen vervroolijckenGa naar voetnoot5). Den Heer Huygens, uytmuntende in geleerthyt en poesy, liet in druck gaen een geluckwenssinge, die ten opsicht van de hoochgeachte en sinrijke stellinge naederhant in toetssteen is gesneeden en in Burgemeesterencamer geplaestGa naar voetnoot6). En dit is de

eenichste maeltijt, als gesyt, daer de vroetschap een wynich op stadtscosten in consideratie sijn gecomen; en de emolumenten sijn geweest de dry voorschreeven meedaeliën.

Maer in 't besonder is den raet getracteert door den Heer Nicolaes Tulp, die in consideratie van de uytnementhyt waerdich is alhier te verhaelenGa naar voetnoot1). Den gemelden Heer Tulp, docter in de medecijnen, is in den jaere 1622 gemaekt Raed en, gebracht sijnde op de veertienen, is door prins Mauritius gecooren tot Schepen, en anno 1654 geklommen tot het waerdige ampt van Burgemeester. In den jaere 1672 in 't begin van de swaere en ongeluckege en troebele tijden, als wanneer (hij) vijftich jaeren den raet bekleet had, heeft goetgevonden deselve ter maeltijt te tracteeren, ten welken eynde die heeft daertoe doen noedigen eenige daegen voor de electie. Op Donderdach den 28^sten Januarij 1672, present in den raet de Heeren Vlooswijck, Graef, Pol en sijn E.E., Burgemeesteren, en alle de vordere Raeden, demptis van Beuningen en Hudde, (p. 462.) heeft sijne Achtbaerhyt, nae de nominatie der veertienen, (alsoo geen raedtsplaes of plaetsen open wae-

ren) en eenige verdere afgedaene saeken, den met bedanckt voor de toesegginge, voorleeden maendach gedaen op de noodinge en versoeck van deesen middach tot sijnen huyse ter maeltijt te comen; syde voors in substantie, dat de eer heeft gehadt van vijftich jaeren Raed geweest te sijn, en altijt van de Heeren groote eer genooten te hebben; had de stadt voor de darde mael sien uytleggen en in groote en rijckdom dusverre aengroeyen; dat swaere tijden had beleeft, doch door Godts bestier alles ten beste was afgeloopen, hoopende dat deese droevige en becommerlijke donckere wolken door Sijne grondeloose barmhartichyt ten besten sal werden gelyt. Waermede van de burgemeestersstoel opstaende; de vordere Burgemeesteren en Raeden meede opgereesen sijnde, doch yder op sijn plaets blijvende staen, is van heer tot heer gegaen, en met ongedeckte hoofde de hant gegeven en nochmael in civile termen en groote vergenoeging van alles bedanckt, met toesegginge van vergeldinge, en heeft vorder versocht tegen één euren t' sijnen huyse te willen comen; waernae den raet is geschyden. Omtrent twee euren heeft den Heer Tulp sijn gasten in 't voorhuys afgewacht en overwelkomt, die door sijn soon, den Heer Dirck Tulp, Outschepen, of in de binnecamer ofte (in de) sael sijn gelyt; in 't incomen werden de Heeren versocht, die knechs medebrachten, van deselve wederom nae huys te sendenGa naar voetnoot1), alsoo meer comfusie dan dienst op de maeltijden medebrengen. (p. 463.) Het geselschap compleet sijnde, uytgenomen den Heer Jannes Hudde, die door de loop was geincomodeert, sijn de genoodichde versocht in de eetplaes te gaen, sijnde een loots, in de thuyn, achter het huys, opgerecht, en behangen met blaeuwe stoffe. Den Heer Tulp heeft versocht sijn gasten aen tafel te mogen plaetsen, gelijck in den met sijn gewoon te sitten, en niet in die qualityt als in bedieninge sijn, daer geen dificultyt in wierd gemaekt. Nae een vrindelijke aenspraek en versoeck hebben de

Heeren haer plaets genomen, daerop sijn gevolcht den Heer Dirck Tulp, Outschepen, Docter Aernoult Tholing, commissares, en Outschepen Jan Six, de twee laeste getrouwt met de dochters van den BurgemeesterGa naar voetnoot1), en den pensionares Cornelis Hop en secretares van den raet Dirck Schaep. Alsoo geseeten sijnde, waeren veel Heeren uytsiende nae de spijse, alsoo eenige discoursen waeren gevallen, of het tractement mochte weesen nae de oude wijse, om te kennen te geeven waerdoor de rijckdommen deser stadt tot soo hoogen top waren gereesen, en omdat Tulp den voornaemste aensetter was geweest, in den jaere 1655, van de willekeure der leges sumptuarie, tot voorcominge der costelijcke bruyloften en 't geeven der juweelen aen de bruyden, boven de luyden haeren staet ende middelen, welke bij den met 19 Januarij vastgestelt sijnde, door de Heeren van den Gerechte geconverteert in een willekeur en den 29^sten derselver maend is gepubliceertGa naar voetnoot2). Maer de spijsen, bestaende in dry gerechten, waeren als men gewoon is op soodanige aensienlijcke (p. 464.) maeltijden aen te dissen, vermengt met eenige

ordentelijcke gesonthyden, als: de goede bijeencomste van 't geselschap, Haere Eedele Groot Moogende de Staeten van Hollant ende Westfrieslant, de gebiedende ende souverayne Heeren, de goede regeeringe deser stadt, de saeken van de zee etc. etc., dewelcken ingestelt wierden bij den heer tracteerder en vervolcht door de soon en swagers, yder santé in bysondere coppen of glaesen, nae de waerdichyt der conditie, geschoncken met libertyt. Gedurende yder gerecht wierden de Heeren ter handen gestelt gedructeGa naar voetnoot1) latijnse vaersen, gecomponeert door den voorsyden Heer Six, den professer Francius en docter Francoys de Vicq; het tweede was vergeselschap met een silvere medalie, constich gesneeden en geschrouft, leggende in een swarte gedrayde doos, met blauw felp gestoffeert; de medalie vertoonde aen de eene sijde het pourtredt van den Heer Burgemeester, en de andere sijde een zeederenboom, die met sijn top tot door de wolken rijst, aen de voet van de boom een uytspruyssel, aen de andere sijde een fort ofte casteel, tusschen byde sijn wydende eenige schaepen, met de devisie als volchtGa naar voetnoot2). Welke regaliën

door den Heer Six de Heeren, aen tafel sittende, wierden gegeven. Onderwijlen het tweede gerechte wierde verwisselt, stonden het geselschap op, waervan eenige haer voechden bij het vier in de sael, ende siende op de tafel staen eenige porcelyne schootels met tobacq, gecruyst met pijpen, hebben daer haer speculatie afgenoomen. Op vermaeninge wederom ter tafel geseeten sijnde, gedeckt met mannenbancket, is een wynich tijts daerna een swaere schootel, gevult met fijn, cierelijke gemaekte suycker ende

confyteuren yder op sijn tafelbort geset. Alles wat tot (p. 465.) soo een aensienelijck geselschap conde bijgebracht werden tot stichtelijk vermaek, wierde niet naegelaeten, soodat nae vroelijke en soete t'samenspraek, nae een dronck van danckbaerhyt, het geselschap omtrent elf euren is geschyden. - Daer wierde gediscoureert of wel (van) soodanige bijeencomste van den raet in oude tijden is gehoort en bij deese eeuwe (in) gedachtenisse sijn, maer nimant hadde daer memorie van; wel dat in de Handvesten, soo men meende, opgesocht souden connen werden die vijftich jaeren den met bekleet hebben; dat andere syden niet conde wesen, alsoo het afsterven in druck niet werd gestelt, maer uyt de memoriën soude moeten opgesocht werden; tot exempel wierde bijgebracht, dat Harmen van de Pol, de vaeder van den Burgemeester Jan van de Pol, op de maeltijt present, over de vijftich jaeren Raed is geweest, als daer werd bijgereekent de tijt dat, teegen de wettige regeeringe en previlegiën, neffens eenige van de braefste Heeren door prins Mauritius in den jaere 1618 is van den dienst bedanckt geweest; want is Anno 1595 Raed geworden, in den voorsyde jaere 1618 bedanck, 1629 op den ouden eet wederom herstelt en (op de oude) plaets geset, ende den....... Anno 1646 gestorven. Maer van soodanige danckbaere maeltijt is niet meer gehoort. - Den meergemelde Heer Tulp is overleden den 12^den September 1674, sijnde gecommitteert van stadtswegen bij den raet in de Gecommitteerde Raeden van Hollant, voor de tweede mael, te weeten in den jaere 1663, den 3^den Februarij, tot 1666, en de laeste mael (in) 1673, totdat is coomen te sterven. - De verhaelde maeltijt (p. 466.) wierde bedient door wynich, maer wel oppassende mannen, die yder haer besteck in stilte wel waernaemen; eenige was haer werck te haelen en ryken, soodat de comfusie der dienaers en knechs, daer bijnae alle geselschappen door werden geïncomodeert en ruymte en vrijheyt benomen, aldaer geen plaets hadtGa naar voetnoot1).

voetnoot2): Van Loon, Nederlandsche Historiepenningen. II p. 310 en 311.

voetnoot3): Van Loon, ibid. II p, 383-385.

voetnoot1): Vgl. Tweede deel, p. 15.

voetnoot1): Van Loon, Nederlandsche Historiepenningen. II, p. 557 en 558. - Zie ook: Scheltema, Aemstel's Oudheid. VI p. 16.

voetnoot2): Vgl. Eerste deel, p. 212 en 213.

voetnoot3): Over den bouw van het nieuwe stadhuis nog het volgende: ‘Door de slechte oorloochstijden hebben Burgemeesteren haer gedachten laeten gaen, of tot minder costen, als andere reeden, ongeraeden soude sijn het nieuwe stadthuys een verdiepinge laeger te cappen, vertoonende den raet een model, daervan gemaeckt. Waerop omvraech sijnde gedaen, is verstaen volgens het vertoonde model het stadthuys te cappen, met dien verstande, dat de groote sael ongecapt sal werden gelaeten, en te overleggen of die met eenige ciraet niet hooger behoorde opgetrocken te werden’. (Civ. en Mil. Reg. I. p. 76; 27 Juni 1653.) ‘Burgemeesteren hebben den raet voorgehouden, dat den 27^sten Juni 1653 geresolveert is, ten opsicht der Engelse oorlooch, het stadthuys een verdiepinge laeger te cappen dan het concept ende model begrijpt, doch de groote, sael ongecapt te laeten, om tot ciraet die hooger te doen uytsteecken, 't welck t' eenemael de ordre der architecture sal coomen te breecken; ende of niet beeter sal weesen, alsoo den corlooch een eynde heeft en de negotie wederom begint te gaen, het stadthuys voort op te bouwen in maniere van het model, dat door groote moyte en naersticheyt nae de ordre is ter neder gestelt door de condichste architeqmeesters. Waerop gediscoureert sijnde, is verstaen de ordre van het gedruckte model in 't opbouwen van 't stadthuys te volgen.’ (Civ. en Mil. Reg. I p. 212; 11 Februari 1655.)

voetnoot1): Civ. en Mil. Reg. I p. 240 heeft nog: ‘In de Nieuwe kerk predickte doininé Melsior Johannes, sijnde den texst daer den Coninck David van sijn soon Absalon was vervolcht geweest en (dese) daerdoor was omgecoomen, waernae David wederom te Jerusalem gecomen sijnde, den tempel weder inwaide’.

voetnoot1): De nu volgende beschrijving van de inwijding van het nieuwe stadhuis komt in hoofdzaak overeen met die, welke men vindt bij A. W. Kroon, Het Amsterdamsche stadhuis. P. 54-57, en welke is ontleend aan Civ. en Mil. Reg. I p. 240 sqq. (De aanwijzing van de bron bij Kroon is onjuist.) Waar Bontemantel t.a.p. meer bijzonderheden geeft dan boven in den tekst, vermeld ik dit in de noten.

voetnoot2)

In Resol. Raad I, 1, op een blad, ingenaaid vóór p. 1, vermeldt Bontemantel hierover het volgende: ‘Stadthuys afgebrant den 7^den Juli 1652. Den brant 's morgens in 't hout ofte turf (soo men presumeert) geraekt weesende, is (het stadthuys) tot de gront bijnae afgebrant, wesende Sondaech.
De Burgemeesters namen haer vergaedering in de herberge, genaemt de Prinsa), staende recht over de Waeg.
Den raet in de sael van de voorschreven herberge, voor welcke herberge ‘de Prins’ strackx uyt het hoochste venster een clockb) gehangen wiert.
De wisselbanck wiert geordonneert in Jan Roompoerts-thooren, en ging 's maendaechs smorgens wederom de af- en inschrijvinge en cas voort.
In 't Princenhof wierde bequaemhyt gemaekt voor Burgemeesteren, Schepenen, Weesmeesters, Tresoriers-ordenares en secretary.
Burgemeesterencaemer was aen de linckerkant van de poort, op de Burgwal, over de hal, ingaende, Schepenen in de groote sael, de secretary daerboeven ofte boeven de groote sael, Weesmeesteren in de oude krijscaemer, Tresoriers boven Burgemeestercaemer.

Tresory extre-ordenares op de voorcaerner}
Reeckencaemer in een achtercaemer}	in de herberge de Prins.
Clyne banck in de groote sael}	op de Heeremart, ofte
Assurancymeesters in een boevencaemer}	anders genaemt het
Desolaete boedels in een boevencaemer}	West-Indische huys.’

Vgl. hiermede: Domselaer, Boek IV, p. 5 - en A. W. Kroon, Het Amsterdamsche stadhuis. p. 46 en 47.

voetnoota): Over de herberg ‘de Prins’, zie J. G. Frederiks, ‘In den Swarten Hondt’. (Amsterd, Jaarboekje 1888, p. 69 sqq.) - en Mr. N. de Roever, Uit onze oude Amstelstad. I p. 107.

voetnootb): De ‘steeclock’, die o. a. geluid werd vóór publieke executies, vóór de samenkomst van den oud-raad, het afkondigen van keuren, en de vergadering van de vroedschap, waarin nieuwe raadsleden en de veertienen gekozen werden. Vgl. hiervoor, Eerste deel, p. 68, 93, 241, en Tweede deel, p. 7.

voetnoot1): Zij diende toen reeds te voet. (Wagenaar, Amsterdam. III p. 181 en 182.) Over de ruiterwacht vgl ook Eerste deel, p. 218 en 219.

voetnoot2): ‘Naederhant sijn stoeken geordonneert, geschildert met (het) stadts-waepen. (Civ. en Mil. Reg. I p. 240.)

voetnoot3): ‘De Raeden, die in de voorgaende collegiën niet waeren, sonder onderschyt of Schepenen geweest waren of niet.’ (Civ. en Mil. Reg. I p. 240.)

voetnoot4): ‘Op sijn hofsteede te gaen, alsoo Out-Schepen en geen Raed was, sittende in de Banck van leeninge; ende alsoo is Jan van Waveren als Weesmeester in rang gegaen, sijnde meede Out-Schepen en geen Raed. Staet te considereeren, dat Jan van Waveren ende Jacob Fransen Hinloopen alleen waeren Out-Schepenen, sijnde Frans Riael en Jan Munter Schepenen, die geen Raeden waeren, en Pieter Cloeck en Jacob van Neck Raeden, die noyt Schepenen sijn geweest.’ (Ibidem p. 240.) Vgl. Eerste deel, p. 254.

voetnoot1): ‘Sijnde predicanten en ouderlingen’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 241.)

voetnoot2): ‘In 't vertreck van Burgemeesteren’. (Ibidem p. 241.)

voetnoot3): Vgl. Eerste deel, p. 212, noot 2.

voetnoot4): De heeren van de regeering zijn ‘omtrent negen euren alle vertrocken, naedat seer vrolijck en soet sijn geweest’. (Civ. en Mil. Reg. I p. 242.)

voetnoot5): ‘Ende de nieuwe jaermard ofte kermis te houden’. (Ibidem p, 242.)

voetnoot6): ‘Joost van Vondel maeckte meede een inwijdinge van 't stadthuys, Tectum Augustum Ingens. gedruckt bij de Wed. van Abram de Wees, te lang om hier te stellen, alsoo het seventien vellen in folio groot is’. (Ibidem p. 243) - Over het gedicht van Huygens, door Elias Noski in zwarten toetssteen gesneden, zie: Domselaer, Boek IV p. 41 en 42 - en Scheltema, Aemstel's Oudheid. I p. 141 en 201-202. Op de eerstgenoemde plaats bij Scheltema wordt ook melding gemaakt van een zilveren lampetschotel en kan, bij de inwijding van het nieuwe stadhuis gebruikt. Over den bij deze gelegenheid geslagen penning, zie van Loon, Nederl. Historiepenningen. II p. 310 en 311. - Verder mogen hier de volgende aanteekeningen van Bontemantel nog een plaats vinden: ‘Het nieuwe stadthuys bequaem gemaeckt sijnde om de gevangenen in genoch verseeckeringen te connen setten, soo sijn deselfde den 5^den December 1654 uyt het tuchthuys der wittebrootskindren (in de wandelinge alsoo genaemt), dat sedert het afbranden van 't stadthuys tot de boeyen is gebruyckt, overgebracht.’ (Civ. en Mil. Reg. I p. 196 - 25 November 1654.) - ‘Den 13^den November 1655 is de eerste crimineele executie gedaen voor het nieuwe stadthuys op 't schavot, tot dien eynde opgerecht, werdende ..........., ten galge gedoemdt, opgehangen.’ (Civ. en Mil. Reg. I p. 260.) - Zie verder p. 487 van het HS.

voetnoot1): Een beschrijving van Tulps feestmaaltijd is reeds gedrukt bij Scheltema, Aemstels Oudheid. V p. 202-206. Scheltema heeft den tekst gepubliceerd, die voorkomt in Bontemantels Aant. van verschillende zaken I, welke in hoofdzaak overeenstemt met den hier gepubliceerde. Waar een afwijking is van eenige beteekenis, geef ik die aan.

voetnoot1): ‘Nadat versocht waren, die knechts meedebrachten, te willen laten 's avonts comen, om het bancket t'huys te brengen’. (Aant. van verschill, zaken I.)

voetnoot1): Doctor Arnout Tholinx was getrouwd met Catharina Tulp, dochter uit het eerste huwelijk van Tulp met Aefgen van der Voegh, ‘quam reluctantibus parentibus duxit, captus formae venustate’, zegt Mr. Gerrit Schaep Pietersz. in zijn ‘Antiquarum seu Patriciarum Familiarum Aemstelodamensium Catalogus et Progenies’, gedrukt in Heraldieke Bibliotheek 1873 p. 193 sqq. - Jan Six was getrouwd met Margaretha Tulp, een dochter uit het tweede huwelijk van Tulp met Margaretha de Vlaming. (Vgl. Eerste deel, p. 98, noot 3.) Aan deze Margaretha Tulp had ook Jan de Witt het hof gemaaakt, vóór hij Wendela Bicker huwde. - Over bizonderheden aangaande Dr. Tulp en zijne familie raadplege men het artikel van Prof. Rogge over Nicolaas Tulp in Gids Juli 1880 p. 77 sqq. Op p. 117 van dat artikel zegt Prof. Rogge, die inzage gehad heeft van eigenhandige aanteekeningen van Nicolaas Tulp, dat ook Petrus Francius en dokter de Vicq als bizondere vrienden genoodigd waren en mede zaten aan den feestdisch. Bontemantel vermeldt wel hunne gelegenheidsgedichten, maar noemt hen niet onder de gasten.

voetnoot2): In Noordkerk's Handvesten vindt men deze keur niet. Zij is herhaaldelijk gedrukt, o. a. in N.S. Calisch, De liefdadigheid van Amsterdam. p. 100-104, het laatst in het weekblad de Amsterdammer van 6 April 1879. - Vgl. ook Mr. D. Veegens, Wendela Bicker. (Historische Studien. II p. 111.)

voetnoot1): In het reeds aangehaalde artikel zegt prof. Rogge, dat deze Latijnsche gedichten voorgedragen werden door Six, Francius en de Vicq. (zie vorige p., noot 1.)

voetnoot2): Bontemantel heeft vergeten de devisen mede te deelen. Op de voorzijde stond het jaarschrift: ‘Nicolaus TVLpius, aMsterDamensis, Consul IIII, senator annIs qVInqVagInta’. De rugzijde had tot randschrift de woorden van Virgilius: ‘Vires ultra sortemque senectae’. (Virgil. Aeneis VI vs. 114.) Tulp kreeg zelf een gouden medaille. (Rogge, Nicolaas Tulp, p. 119.) Over deze medaille (zie ook: van Loon, Nederl. Historiepenningen. III p. 69 sqq., waar ten ohrechte de boom een plataan of ahornboom genoemd wordt) vermeldt Bontemantel in Aant. van versch. zaken I nog het volgende: ‘17 Augusti 1682 heeft den Heer Six mij geseyt ende bij discourse verklaert, dat de gemelde medalie heeft laeten maeken buyten kennisse van sijn schoonvader, en dat verset sal doenGa naar voetnoota), die op de maeltijt in handen kreech; dat nimant daer wetenschap van heeft gehadt dan sijn swager Dirck Tulp, selfs niet sijn huysvrouw. Dat evenwel daer geen misnoegen over toonde en naederhant het geldt gaf volgens de reeckeninge, doch hondert vijftich guldens afgedongen sijnde, stelde die weder aen sijn schoon-vader ter hant. - Op Dynsdach den 15^den September 1682 met den Heer Jan Six spreekende, comende te spreecken van de medalie, ende gevraecht sijnde, wat met de sedreboom wilde uytbeelden, alsoo die had geordonneert buyten sijns vaders kennisse te maken, als hier voren is gestelt, antwoorde, dat de cederboom staet op de berg Libanon, dat dien boom van lange groeit, dat het sap, 't geen daerin wert gelyt, lang voor bederving bewaert, dat ook alsoo sijn heer schoonvader is tot hooge jaeren gecomen en door groot respect als tot door de wolken geclommen was, gelijk het Latijns veers om de cant te kennen geeft, en dat voorts de reste door de maecker van de penninck is daerin gevoecht; dat sommige met het klyne uytschietende cedreboompje hadden willen uytbeelden de soon, den Heer Dirck Tulp, Schepen, doch dat daer geen gedachten op had gemaeckt; dat wel te geloven is, alsoo in tamelijcke goede correspondentie waren, als op de electie van Burgemeesteren in 1668 te sien isGa naar voetnoota). Oock het kasteel in 't verschiet, noch de lammeren, wydende onder den berg, syde van sijn speculatie niet te wesen. - Den eersten November 1682 hoorde ik in de morgen-predikatie in de Remonstrantse kerck een Dominé preecken, hebbende de text uyt het boeck der Psalmen 92, vers 13-15: De rechtvaerdige sal groeyen als een palmboom; hij sal wassen als een cederboom op Libanon. Die in 't huys des Heeren geplant sijn, dien sal gegeven worden te groeyen in de voorhoven onses Godts. In den grijsen ouderdom sullen sij noch vruchten dragen: sij sullen vet ende groen sijn.’
In de eigenhandige aanteekeningen van Nicolaas Tulp (zie Rogge, Nicolaas Tulp, Gids, Juli 1880, p. 120) leest men de volgende verklaring: ‘het casteeltje stater bij om de berch hoog te doen schijnen, het boomtje om de ceder groter te doen schijnen. David zegt: de vrouwen zullen groeyen als de cederboom op Libanon. De Latinen hebben een spreekwoort, als se willen zeggen dat iets fray is en lang hoort te duren, en ook sal duren: cedro dignum, omdat men met het sap van de cederboom de dingen besmeert, die men lang bewaren wil.’

voetnoota): Dit geeft geen zin. De bedoeling schijnt te zijn: Tulp vond het niet aardig, dat op zijne partij een medaille zou worden uitgedeeld, waarvan hij niets wist.

voetnoota): Vgl. Eerste deel, p. 98. ‘Tamelijck goed’ is hier = vrij slecht.

voetnoot1): Over de anecdote, die omtrent dezen maaltijd lang in omloop geweest is, en de oudste lezing daarvan, zie het meermalen geciteerde artikel van prof. Rogge.

Vorige Volgende