Het beloofde land

[p. 45]

Het beloofde land.

[p. 47]

I.

Het dorp.

Eenzaam, onbeschut in de donkere norschheid van de verre heide; de kleine hoeven, verspreid in de zon, en een enkele plek schaduw, waar in den zomer de loome geur van den lindebloesem bleef hangen onder de zware boomen.

Op de warme zomeravonden, als de roode zon was gezonken in den nevel, zat het volk bijeen, en praatte na den langen werkdag.

Het was een stil, gesloten volk, langzaam en moeielijk zich gevend, met een vijandig wantrouwen tegen alles, wat inbrak op hun oude gewoonten, moeielijk te leiden voor een vreemde. De mannen stoer en sterk, met stugge, zongebrande trekken, de vrouwen

[p. 48]

mager, maar forsch van bouw, met zware heupen en sterke schouders... En in hun gelaat zagen de oogen met stugge onderworpenheid, gewend aan de verre vlakte, waarover ze hadden zien lostrekken de hagelbuien uit loodpaarse luchten, die in één uur konden vernielen het weinig gewas in hun kleine tuintjes, schrale vrucht van veel arbeid; die eindelooze vlakte, de hei, die open en effen daar lag, die niets kon verbergen, waarboven de heete zon stond te branden in trillende lucht.

Bij dit volk, moeielijk zich onderwerpend aan vreemden dwang, spoedig vertoornd in licht beleedigd zelfgevoel, had zich alles van oude tijden bewaard; het waren de oude geslachten, die voor eeuwen in het dorp hadden gewoond, de oude gebruiken en gewoonten, niet te vervangen door nieuwe. Het was het volk, dat eenmaal Jelle Bag en zijn voorouders aanhing, hen vreezend, hen toornend, maar altijd aan hen verknocht.

Dat waren de tijden, toen hongersnood en ziekte het dorp teisterden, tot in de arme

[p. 49]

boerenhoeven geen kinderstem meer werd gehoord, en de beroofde moeders weeklagend liepen op den verlaten landweg.

Dat scheen nu heel lang geleden.

Ook lang geleden de tijd, toen Eli Bag terug kwam uit het verre land, en zich vestigde in het dorp; toen zijn gelaat was dat van een vreemdeling temidden van hen, en zijn stem een onbekende klank.

Lang geleden, dat hij den grooten arbeid begon, de ontginning der hei, waartoe hij hen opzweepte met zijn onbegrepen overmacht van mensch alleen, tegen hen allen...

En de jaren waren gegaan, en de arbeid was hard en zwaar geweest, en gering slechts de belooning.

Geen onder het volk van Lode had begrepen, welke de macht was van dezen man, die het oude, vurige bloed der Bags in zich had: het ontembare heerscherstemperament, den roekeloozen overmoed. Zij allen wisten als gisteren den dag, toen hij was gekomen als een wervelwind, en hen opjoeg uit hun ledigheid en droomerijen... Zij waren hem

[p. 50]

gevolgd, weinigen uitgezonderd, en onder hem hadden zij den strijd aangevangen tegen hun ouden vijand, de hei.

In den vollen zomer trilde de hitte meedoogenloos over de vlakte en deed den grond barsten; die zomerhitte, die hun lichamen teisterde en den arbeid verzwaarde; den grooten arbeid, die hun het geregeld bestaan bracht, en hen ontrukte aan hun armoede; het monster, dat elk belang in zich verzwolg, waarvoor alles moest wijken. Het was als een levend wezen, dat zij bekampten, dat zij beurtelings zegenden en vervloekten, dat hun allen het geregeld bestaan gaf, maar veel, dat hun lief was, had vernield. En om dit laatste was diep in hen een haat, een stille, bijna onbewuste haat, die tijdenlang kon ondergaan en zwijgen, en plotseling weer uitbarsten; haat tegen dien arbeid als iets nieuws, dat ingebroken was op al het oude, die het oude, gemoedelijke leven had verstoord.

En toch kwamen zij er nooit toe het werk neer te leggen, ronduit te weigeren... er

[p. 51]

was iets, sterker dan zij, dat hen dwong in zedelijk overwicht: Eli Bag.

Hij stond er boven.

In dit, in den dagelijkschen strijd schéén hij gebleven: onwrikbaar, ongeschokt, met een moed en volharding, die nooit verslapten. Daar waren de dagen geweest, dat zij hem haatten, de dagen, dat zij hem verwenschten, maar altijd hadden zij hem gehoorzaamd. En zij zelf begrepen niet, wat hen tot hem deed terugkomen, altijd weer; het was het zonderling tegenstrijdige in dezen Bag met zijn sterke heerschzucht; bij oogenblikken een zachtheid als die van een vrouw, oogenbhkken, waarin hij hen weer aan zich bond, waarin zij zich aan hem overgaven als aan een, die was hooger en beter dan zij allen.

Daar was menige man en vrouw, wien een groot leed voor 't eerst dragelijk had geschenen, toen Eli Bag zijn hand op de hunne legde, en zwijgend zat bij hun droefheid, waar anderen hadden gesproken...

En het waren zulke herinneringen, die hen aan hem hechtten. De uren waren gekomen,

[p. 52]

dat als hij stond temidden van hen, en zijn stem overdonderde toornig hun grieven - als hij zwoegde, harder dan een van hen, onvermoeid in de moordende zon - dat zij dachten aan die andere tijden, toen zij hem zoo geheel anders hadden gezien, en fluisterden tot elkaar:

‘Wat is hij? een engel of een duivel...’