Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Onder stromende regen begon de 24ste Juni 1945 te Moskou]

Onder stromende regen begon de 24ste Juni 1945 te Moskou de overwinningsparade van het Rode Leger. Een grootscheeps schouwspel, zoals menig vroeger défilé. De dag was uitgekozen om Stalin de honderden veroverde Duitse vaandels en banieren te tonen, buit van vele slagvelden, van Stalingrad bovenal.

Op het dak van het Lenin-mausoleum, met maarschalk Zhukov aan zijn zijde, volgde Stalin de opmars van de garderegimenten, de cavalerie, de tanks. Boven de stad dreunden de formaties van de luchtmacht. Maarschalk Rokossovsky, die de leiding had van de parade, stelde er prijs op zijn beste divisies te demonstreren. Maar het hoogtepunt van de dag vormde deze keer niet het langstrekken van enkele der meest roemruchte legerafdelingen, doch een symbolisch betoon van hulde aan Stalin: de veroverde vaandels en banieren werden aan zijn voeten neergeworpen.

[p. 408]

Steeds hoger werd de opstapeling van vlaggedoek op de stoep van het mausoleum. Uiterlijk onbewogen zag Stalin neer op de nationale emblemen van de verslagen tegenpartij. Hij kende de historische achtergrond van deze plechtigheid. Zó hadden in 1812 de troepen van Kutuzov de buitgemaakte Franse vaandels voor tsaar Alexander neergelegd. Nu lagen de swastika-tekens van Hitler op de plaats waar ruim honderd en dertig jaar geleden de adelaars van Napoleon en de Franse driekleur werden vertreden.

Voor de laatste maal in de geschiedenis misschien, waren aanvallers in de onmetelijke ruimten der Russische vlakten doodgebloed. In de lucht daverden bommenwerpers, het strijdmiddel dat voor geen afstand terugdeinst. Wat betekenden eigenlijk nog die divisies, die daar over het Rode Plein marcheerden of als gemechaniseerde eenheden voortrolden? Er waren ogenblikken dat zij door zware buien aan het oog werden onttrokken. Maar de luchtvloot bleef hoorbaar. Uit de laaghangende regenwolken sloeg het geluid neer, weerkaatst door de muren van het Kremlin.

***

Vroeg in de morgen, de 6de Augustus 1945, kondigden sirenes te Hiroshima de nadering van Amerikaanse vliegtuigen aan. Dit gebeurde de laatste tijd vrijwel dagelijks. Soms gold het luchtalarm een vliegtuig van de Amerikaanse weerdienst, een meteorologisch verkenningstoestel, dikwijls ook sterke formaties van het type B-29, terugkerend van nachtaanvallen op de naburige steden Kure, Iwakuni en Tokuyama. Waarom hadden de Amerikanen Hiroshima, met haar kwart millioen inwoners in zes stadskwartieren op de delta van de Ota-rivier, tot dusver ongerept gelaten?

Niemand kon hiervoor een redelijke verklaring geven. De stad zou nog wel aan de beurt komen, meenden de pessimisten. In het algemeen heerste echter een stemming van kalme berusting. Aan het geregeld luchtalarm was men nu wel gewoon. De sirenes klonken de 6de Augustus niet anders dan de vorige dagen. En reeds tegen acht uur gaven zij het signaal ‘alles veilig’. Even later werden echter toch weer drie vliegtuigen gesignaleerd, kennelijk verkenningstoestellen, die op zo grote hoogte vlogen dat hun gebrom in de ochtendrukte van het stadsverkeer bijna niet hoorbaar was.

Kwart over acht precies, vrijwel geluidloos, een verblindende lichtflits. Een stille explosie van onmetelijke kracht, zó plotseling

[p. 409]

dat niemand er zich rekenschap van kon geven wat er gebeurde. Voor tienduizenden een overrompelend snelle dood, voor tienduizenden een lijden van enkele uren of dagen en voor een even groot aantal een langzaam wegkwijnen. Slechts enige overlevenden wisten een ordelijk verhaal van hun belevenissen te doen.

Een verhaal van instortende huizen, dood en verderf tussen brandende puinhopen, het verbijsterend ronddolen van gewonden in geschroeide kleren. Velen sleepten zich naar de rivier, dronken van het radio-actieve water, gaven over en stierven. De intense hitte op het ogenblik van de explosie had sommige vrouwen de figuren van hun kimonostoffen in de huid gebrand. Later, toen men doordrong naar het centrum van de ontploffing boven de binnenstad, zag men menig wonderlijk effect van straling onder hoge druk. De stenen gevel van een bankgebouw vertoonde als een soort schaduwbasreliëf het silhouet van een man met een ladder, die daar aan het werk was geweest.

Het meest enerverend was het gejammer der gewonden in het eerste etmaal na de ramp. Alle ziekenhuizen waren verwoest, artsen en verpleegsters gedood. Eerst 's avonds voer een marinevaartuig de rivier op om de komst van een hospitaalschip aan te kondigen. Maar zelfs een vloot van hospitaalschepen had de tienduizenden gewonden niet kunnen redden.

Er viel ook niet aan te denken zestig of zeventig duizend doden te bergen. Het was alsof er brandende benzine over een mierenhoop was geworpen: het krioelen der verminkten en gewonden gaf meestal slechts een verplaatsing van ellende. Wat wilden de blinden die, soms groepsgewijze, langzaam voortschuifelden en slechts bij uitzondering een één-ogige als gids vonden? Welk nut had het voor de roodhuidige verbranden langs de wegen zich nu en dan weer enige meters voort te slepen? Bij opkomende vloed verdronken de zwaargewonden, die bij laag water langs de rivieroever het bewustzijn hadden verloren.

Velen die nog konden lopen, bereikten de tuinen langs de buitenrand van de stad. Zij meenden er veilig te zijn, maar liepen nieuwe verwondingen op toen een windhoos, bomen ontwortelend, over de vlakte streek: een atmosferische storing door het verschil in luchtdruk boven de brandende stad en haar omgeving.

Men hoorde gissingen en geruchten. Wat was er eigenlijk gebeurd? Niemand herinnerde zich een explosie te hebben gehoord;

[p. 410]

slechts het flitsend witte licht was waargenomen. Er werd beweerd dat de Amerikanen een soort magnesiumpoeder hadden neergeworpen, dat ontbrandde bij de aanraking met de electrische draden van de tram.

Eerst de 7de Augustus deed de radio een mededeling: ‘Hiroshima leed aanzienlijke schade. Vermoedelijk werd een nieuw type bom gebruikt. Een onderzoek is ingesteld’. Enkelen hadden over de korte golf echter reeds een Amerikaans radiobericht opgevangen: de officiële aankondiging van de in de strijd geworpen atoombom, tweeduizend maal sterker dan de grootste bom, die tot dusver in de oorlog dienst had gedaan.

11.02 in de morgen van de 9de Augustus werd de uraniumbom die boven Hiroshima ontplofte, gevolgd door een nog veel krachtiger plutoniumbom boven Nagasaki. Voor de Japanse natuurkundigen, die met hun meetinstrumenten naar de verwoeste steden trokken, was het gebeurde geen raadsel meer. Zij hadden de vooruitgang der kernphysica gevolgd; één van hen was er reeds in geslaagd een cyclotron te construeren. Slechts de laatste stap, het vinden van de technische schakels die tot de destructieve toepassing leidden, hield nog vele geheimen in. Het was duidelijk dat men het hoofd moest buigen voor het onbarmhartig technisch vernuft van de tegenpartij.

De 15de Augustus maakte keizer Hirohito op doffe eentonige toon door de radio bekend, dat hij na lang nadenken over de toestand van het Japanse rijk de nederlaag meende te moeten aanvaarden. Te Hiroshima hoorde men zijn verklaring door een luidspreker op een van de muurresten van het verwoeste station. Puinruimers, verpleegsters en soldaten luisterden in devote aandacht. Er moesten goede gronden zijn voor het keizerlijk besluit; welk een offer bracht de keizer door zich te verwaardigen zich rechtstreeks door de radio tot het publiek te spreken! Dit offer alleen reeds dwong tot nederige instemming. Als de keizer sprak, moest het volk gehoorzamen: het Amerikaanse bezettingsleger kon op een goede ontvangst rekenen.