Het lelijkste land ter wereld

De primaire levensvereisten

In de eerste plaats: het milieu zelf. Wat gebeurt daarmee?

LUCHT - Lucht is het die we als eerste noodzakelijk ingrediënt voor ieder leven nodig hebben. Lucht is er genoeg, maar het wordt tijd te denken aan wat ermee gebeurt.

In mei 1967 konden we in De Standaard een hele reportage lezen over de manier waarop in België deze lucht verknoeid wordt, o.a. door fabrieken die per dag genoeg giften de hemel inblazen om gans België ad patres te helpen, - het gaat o.m. om arsenicum, koper en lood, welke in zulke sterke mate de lucht bezwangeren, dat de kruiden, te Hoboken gekweekt en bestemd voor een groot levensmiddelenbedrijf te Antwerpen, voor konsumptie ongeschikt werden verklaard wegens de aanwezigheid in de gewassen van bijv. arsenicum en lood! Er bestaan wetten tegen, maar geen uitvoeringsbesluiten!

Het volstaat Willebroek voorbij te rijden om het effekt

[p. 22]

van de luchtbezoedeling gedemonstreerd te zien op de bomen en struiken langs de autoweg. Een kennis van de schrijver heeft jarenlang geprocedeerd tegen de schuldige fabriek. Hij won het proces, maar de giftenverspreiding gaat voort, indien we dit aan het uitzicht der nabije beplantingen mogen meten. Men herinnert zich de dodelijke mist in de Maasvallei, even voor het uitbreken van de oorlog. De toen gevallen doden tellen natuurlijk niet naast de miljoenencijfers van daarna.

De steden waarin woon- en verkeersstraten nog steeds identiek zijn, zien, in een steeds groeiend aantal, auto's, vrachtwagens en bussen er zich doorheenwringen, met steeds meer verkeerslichten. Het is dus niet genoeg dat benzinestank, mazoetrook en koolmonoxyde doorlopend in de smalle spleten van de straten blijven hangen. Dit proces wordt om veiligheidsredenen nog aangewakkerd door het telkens in gang zetten van de voertuigen bij het groen worden der lichten. Onze steden kennen een chaotische mengelmoes van industrie- en woonwijken, spoorwegemplacementen, alles dooreengegroeid in de 19e-eeuwse produktieroes. Gevolg: de rook wordt over het hele oppervlak der stad verspreid, zodat men er bij alle windrichtingen van kan profiteren. Ik zwijg dan nog over de geurtjes van vilbeluiken, slachthuizen, petroleumraffinaderijen en dergelijke.

Dit alles samen legt over de steden en ver daarbuiten een stof- en gaskoepel, die een belangrijk deel van de zonbestraling onderschept. We hebben in de stad slechts lucht van 2e kwaliteit, maar ook op de buiten wordt door ontbossing en versteedsing het klimaat gewijzigd en verslecht.

Ik veroorloof mij bij het kapittel ‘lucht’ de neerslag van atoombomproefnemingen te voegen en er terloops op te wijzen dat men niet heel zeker is van wat geschiedt met de Van Allen-gordel die, gestoord door zekere prestigeproefnemingen, zijn funktie van schild tegen de dodende kosmische stralen wel eens minder

[p. 23]

efficiënt zou kunnen beginnen te vervullen. De zonden der vaderen worden hier ook wellicht eens aan de kinderen bekocht!

Onze lucht wordt dus verknoeid. Waarom? Om winst. Maar een zeer geautorizeerde voorman van onze industrie schreef zeer gepast dat winst onontbeerlijke zuurstof is voor de nijverheid! Evenals Brutus is hij, vanzelfsprekend, een achtenswaardig man! Rook is trouwens een onmisbaar kompositieëlement voor de affiches die tot meer produktie aanzetten in het socialistische oosten. Geen welvaart zonder rook!

WATER - Na het primaire artikel lucht, komt het onmisbare water.

Het leven is onmogelijk zonder water. Maar de zee, de grote voedselvoorraadkast die nog gevuld blijft voor de miljarden aardbewoners wier mond over enkele jaren zal moeten opengehouden worden, wordt doorlopend vergiftigd door mazoet en door de afval van de atoomcentrales.

Een maand na de schipbreuk van de petroleumtanker ‘Torrey Canyon’, dreef de kilometergrote olievlek nog dreigend over en weer voor de Franse kusten.

Onze beken, rivieren en stromen worden grote riolen, door de afvalstoffen van de industrie. Schijn en Leie zijn niet onbekend, maar onbemind! Tot in onze woningen toe wordt het afvalwater bedorven door de detergenten die kanker bevorderende agenten er in loodsen en die overigens verderop alle leven vernietigen.

Wij behoren in onze Vlaamse steden nog tot de gelukkigen die water uit het kraantje tappen met slechts een flauw bleekwater-bouquet. Maar wat met de Rotterdammers die een zoute soep als water voorgeschoteld krijgen?

Waarom wordt het water verknoeid? Waarom past men de zuiveringsmetodes niet toe die reeds lang bestaan? Om winst. Zelfs Paus Leo XIII heeft ons voorgehouden dat winst de beweegreden is die de maat-

[p. 24]

schappij doet funktioneren en hij was een zeer achtenswaardig man!

ZON - Een absolute levensvoorwaarde is zon. Zonder zonneschijn geen vorming van proteïne, hoegenaamd geen leven.

We vermeldden reeds dal de zonneschijn door een scherm, wordt gefiltreerd, zodat de natuurlijke lichtintensiteit en de leven aktiverende stralen ons onthouden worden. Er is echter meer. Die bleke ersatz-zon komt zelfs niet in onze woningen, werkhuizen en scholen, omdat het plan der 19e-eeuwse en 20e-eeuwse uitbreiding uitsluitend op basis der grondspekulatie is geschied en zelfs nu, onder de vlag van het urbanisme, nóg geschiedt.

Woningen, scholen, enz. worden zó opgesteld dat maximum rendement uit de grondverkaveling wordt geperst. Bezonning maakt geen deel uit der gemeentelijke voorschriften, et pour cause, want de schepenen staan soms angstwekkend dicht naast allerlei homebuilders, sommige ministers eveneens, evenals sommige senatoren, en dat zijn toch, per definitie, zoals Brutus, achtenswaardige lieden.

AARDE - En moeder aarde zelf?

De respektabele primaire sektor, de aloude landbouw, waarvan de produkten goedkoop moesten zijn opdat de Ionen der industrieslaven laag zonden blijven, is ook aan lager wal geraakt. De metoden welke aangewend worden om het rendement van groenten enz. op te drijven, hebben een dubbel effekt: de grond onherstelbaar verarmen en voedsel verstrekken met minder waarde, zelfs met schadelijke eigenschappen. Iedereen weet hoe fruit en groenten en zelfs het pluimvee behandeld worden, met het oog op gewicht en uitzicht. Het is geen geheim hoe met melk, boter en vlees geknoeid wordt. Men herinnert zich nog wellicht de gezamenlijke vergiftiging van het volk dat benoorden de Moerdijk a.h.w. tussen de koeien woont, door kleurstof in de

[p. 25]

margarine! Wij worden doorlopend vergiftigd. Waarom? Om de winst, de motor van de vooruitgang!

De grond wordt verknoeid, de bossen, die nodig zijn voor de hele lucht- en waterekonomie, worden gerooid en bebouwd. Of men plant bossen waar ze schadelijk zijn, nl. in de Hoge Venen!

Het natuurlijk evenwicht wordt over de hele wereld verstoord. Tegenover één Tennessee Valley, die onder Roosevelt gered werd van de roofbouw, breiden de woestijnen zich steeds verder uit, terwijl de onbegrensde uitbreiding der bebouwing gelijkstaat met het aanleggen van kunstmatige woestijnen. Het is een gemeenplaats er nog eens op te wijzen dat we de schatten der aarde moedwillig verkwisten door redeloze verspilling of door ze voortijdig voor zóveel te laten liggen, omdat het te duur komt de nodige rationalisaties en nieuwe metoden door te voeren. Zie onze kolenmijnen. Wat gaat men er mee doen? En toch zit er nog kolen in, grondstof voor ganse industrieën!

ENERGIE - In plaats van rationele uitbating, stellen we gruwelijke verspilling vast, omdat het doel niet is de mens dienen, maar geld verdienen, winst.

Langs honderd wegen wordt eenzijdig aangestuurd op meer verbruiken, meer benzine, meer gas, meer elektriciteit. Maar er bestaat geen plan om iets van een zeker vertrouwen in de toekomst te projekteren. Après nous Ie déluge, en Iaat de twee paardjes maar steigeren. Er is nog benzine in alle pompen, en Standard Oil en Royal Dutch zijn solide, achtenswaardige maatschappijen, met degelijke aandelen en achtenswaardige dividenden.

Laten we nog even wijzen op de basistendens der huidige kapitalistische produktie: voortbrengen voor geplande sleet, versnelde veroudering van het produkt, verspilling van energie en materiaal, verspilling van denkkracht!

MILIEU - We wijdden slechts vluchtige aandacht

[p. 26]

aan enkele primaire elementen: lucht, water, zon, aarde, energie. Hoe is het nu gesteld met het door de mens zelf georganizeerde levensmilieu, het ‘man-made environment’?

Hier tart het absurde iedere intelligente benadering. De mens is er nl. in gelukt een dergelijke onontwarbare chaos te scheppen, dat er slechts één remedie onder ogen kan genomen worden: herbeginnen van nul. Nieuwe steden bouwen, het land opnieuw inrichten, een voor onze staatsinrichting onvoorstelbare onderneming. En inderdaad, zoals we het vanuit het vliegtuig konden vaststellen, een job waarvoor zelfs Hercules zou terugdeinzen, een Augiasstal van 30.000 km².

Laten we niet vergeten dat onze agglomeraties a.h.w. opeenvolgende kristallizaties betekenen van verschillende levensvormen over elkaar.

Iedere historische periode heeft haar eigen ruimtelijke opvattingen in nieuwe verkeersstramienen, gebouwen en open ruimten gematerializeerd, telkens brekend en worstelend tegen het bestaande, de eigen tijd opdringend aan het verleden. Onze steden zijn dus a.h.w., ook in strikt letterlijke zin, opeenstapelingen van de afval van voorbije kuituren. En afval ligt in de weg en kan zelfs stinken. Maar waar de technische evolutie in het verleden slechts een traag ritme kende en er geen essentieel verschil is voor wat betreft bijv. het stadsverkeer te voet, te paard en per wagen, tussen oud Rome en einde achttiende eeuw, heeft het moderne verkeer met de explosiemotor de op trage beweging en kleine bevolkingsdensiteit berekende stad letterlijk geexplodeerd.

De koncentratie van de ekonomische macht heeft grote mensenophopingen noodzakelijk gemaakt in het centrum der stad, in sterk gekoncentreerde burelen die, én om de grondprijs, én om prestige-overwegingen, steeds meer de hoogte ingaan.

Dit proces versterkt zichzelf, doordat de aanwezigheid

[p. 27]

van hoogbouw de rentabiliteit van de omringende terreinen potentieel doet stijgen, wat weer tot verdere hoogbouw leidt. Het resultaat wordt dan: onoplosbare verkeersproblemen en ten slotte, door de nabuurschap der hoge klompen, opheffing der voordelen van het in de hoogte bouwen zelf, zodat men te New York in de benedenverdiepingen der sky-scrapers de ganse dag kunstlicht heeft.

Brussel verkeert nog maar in het eerste stadium: door de besturen getolereerde of in de hand gewerkte hoogbouw, onoplosbare verkeersproblemen, gekoppeld aan gebrek aan een syntetische visie.