Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Groot lied-boeck (1975-1983)

Informatie terzijde

Titelpagina van Groot lied-boeck
Afbeelding van Groot lied-boeckToon afbeelding van titelpagina van Groot lied-boeck

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (13.95 MB)

XML (3.28 MB)

tekstbestand






Editeurs

A.A. Keersmaekers

F.H. Matter

Garmt Stuiveling

C.F.P. Stutterheim

P.J.J. van Thiel

F. Veenstra

C.A. Zaalberg



Genre

poëzie

Subgenre

gedichten / dichtbundel
liederen/liedjes


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Groot lied-boeck

(1975-1983)–G.A. Bredero–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 244]
[p. 244]

XXIX Nieuw Liedeken

I: 126-130

Boertig gedicht waarin de dichter vertelt hoe drommen Amsterdammers van laag allooi Sint-Jansdag vieren door zich op boerenkarren naar Haarlem te laten rijden. Zijn oordeel over deze feestvierende stadgenoten is even negatief als over de Haarlemmers, die hen vergasten op ranzige ham en slecht bier. Wat hem betreft, mag Haarlem, of anders Leiden, dit volkje wel houden, voorgoed.

Beginregel: Sondagh, Sondagh lest-leden,

Vindplaatsen: Geestigh Liedt-Boecxken 1621: 65-72; Groot Lied-boeck 1622: 39-41; Liedt-boeck 1644: 9-10; Liedt-boeck 1677: 10-11; Kalff 1890: 267-270; Knuttel 1929: 106-107; Van Rijnbach 1944: 73-75.

Omvang: 96 verzen, twaalf strofen van 8 regels.

Versvorm: overwegend jambisch metrum met drie heffingen; er zijn talrijke omzettingen, vooral van de eerste jambe.

Rijmschema: a b a b b c c b.

Melodie: Matter 1979, blz. 183, 186.

Varianten
Groot Lied-boeck 1622 Geestigh L.B. 1621 Liedt-boeck 1644
1 Sondagh, Sondahh Sondach, Sondach Sondagh, Sondagh
2 Op eenen Op een, op een Op een, op een
20 Klatterden Klaterden Klaterden
29 die lieden de lieden de lieden
52 sinlijckheyt sinlijckheyt sindlijckheydt
71 gaeren kreuken gaeren kreuken gaere kueken

2 St. Jans-dach: De feestdag van Johannes de Doper valt op 24 juni. Indien men de aanhef van dit gedicht niet zo maar een willekeurige mededeling acht, is er grond voor een verantwoorde datering. Waarschijnlijk was de Sint-Jansviering ook lang niet zo uitbundig in de jaren waarin 24 juni op een doordeweekse dag viel. Tussen 1600 en 1618 zijn er maar twee jaren geweest met 24 juni op een zondag: 1604 en 1610. Doordat 1616 een schrikkeljaar was, versprong de reeks van zaterdag op maandag. Voor Knuttel 1929 (blz. XXI) komen blijkbaar zowel 1604 als 1610 in aanmerking. Maar zo lang elk biografisch of literair-historisch gegeven ontbreekt dat zou pleiten voor een vroegrijp dichterschap van Bredero, moet 1604 vervallen. Het is ondenkbaar dat iemand die op z'n negentiende jaar een gedicht van déze kwaliteit schrijft, nog zes jaar zou wachten voor hij met enig werkstuk voor den dag komt. Stilistisch sluit dit lied bovendien nauw aan bij de kluchten, en die dagtekenen uit de jaren 1612-1613. De enige datering die houdbaar lijkt, is dus 1610.

[pagina 245]
[p. 245]

3 buyten: Blijkens de rest van dit lied speelt het gebeuren zich af buiten de Haarlemmerpoort, dus aan de westkant van het toenmalige Amsterdam in de bedijkte, door boeren bewoonde strook land tussen het IJ en de Haarlemmermeer.

21 De dorre drooghe dijck: de Haarlemmer- of Spaarndammerdijk, de lange, zeer bochtige verbindingsweg langs het IJ naar Haarlem. (B)

29 die lieden: Deze term en soortgelijke in de vzn. 31, 41, 58, 63, 67 en 82 bewijzen hoe zeer de dichter zich distancieert van het door hem waargenomen en weergegeven amsterdamse klootjesvolk.

40 droogers: evenals Drogisten (vs. 57) een scheldwoord voor de Haarlemmers: altijd dorstige lieden; zie WNT III, tweede stuk, kolom 3411. Maar ook andere interpretaties zijn mogelijk: gierigaards, berooide lui, en impotente mannen. De rivaliteit tussen Haarlem en Amsterdam heeft eeuwenlang geduurd. Natuurlijk heeft de snelle opkomst van Amsterdam in de kwarteeuw vóor 1600 en je kwarteeuw daarna, de tegenstellingen zowel feitelijk als emotioneel nog toegespitst.

55 Bestelt my dese brieven, By laap Haas Majesteyt: Dit duistere paar verzen is in alle vroegere uitgaven onverklaard gebleven. In zijn voortreffelijke Gids-artikel ‘Amsterdam in Bredero's tijd’ heeft Dr. J.G. van Dillen de veronderstelling gewaagd ‘dat Bredero hier zinspeelt op de herberg van Jaap Hannes, die even buiten de stad aan de Zeeburgerdijk was gelegen. De uitspanning van Jaap Hannes was zeer bekend; het ging daar dikwijls wild toe. Passagierende zeelieden trokken bij voorkeur naar Jaap Hannes.’ (Van Dillen 1935, blz. 333). Al is het misschien mogelijk de naam Jaap Hannes in te korten tot Iaap Haas, en een kroegbaas ironisch te betitelen als Majesteyt, het is ónmogelijk iemand die ‘even buiten de stad aan de Zeeburgerdijk’ woont het juiste adres te achten waar de naar Haarlem rijdende Amsterdammers een speciaal tot de Haarlemmers gerichte boodschap konden bezorgen. Wat die boodschap inhoudt, staat in de vzn. 57-72. Met Iaap Haas Majesteyt - dus Zijne Majesteit Jaap Haas - moet een persoon of instantie zijn bedoeld die namens Haarlem die boodschap in ontvangst kon nemen. Maar tot nu toe is het niet gelukt zo iemand te vinden. Indien Bredero deze uitdrukking zelf heeft gemaakt, rijst de vraag in hoeverre die voor zijn tijdgenoten doorzichtig is geweest. En waarom Iaap? Bij het woord Haas kan men denken aan bangheid of snelvoetigheid, en misschien ook aan de duinstreek als woonoord. Of iets hiervan bruikbaar is om Bredero's bedoeling op het spoor te komen, mag men betwijfelen, Het enige wat vaststaat, is de assonantie van Iaap en Haas, en het ironische contrast tussen de woorden Haas en Majesteyt, ook weer met assonantie.

57 Drogisten uytghenomen: Ofschoon men de term uytghenomen, uitnemend, zowel een algemene eigenschap van de Drogisten kan noemen, als een

[pagina 246]
[p. 246]

speciale in verband met het drogist-zijn, ligt de eerste opvatting als parodie op de hoge ambtelijke stijl hier het meest voor de hand.

61 Tot ick se open doe: De onwaarschijnlijkheid van de letterlijke betekenis heeft een sterk negatief effect: de dichter immers zal nooit komen om die poort te openen. De strekking is dan ook: houd uw stadspoorten voor dit schorremorrie dicht en stuur het door naar Leiden.

65 Sanckt Ridders: Ook dit is blijkbaar een spottende benaming van de Haarlemmers. Het is niet duidelijk of er behalve de betekenis zand (zandruiters) ook nog een toespeling aanwezig is op Sant (Sanctus), Sint.

87 Ghy souwt in onse kloecken U wel verdwalen dan: jullie zouden dan de tel kwijt raken bij zoveel kloeke kerels als wij hier hebben. Dit staat uiteraard in tegenstelling tot het amsterdamse uitschot dat de Haarlemmers op deze Sint-Jansdag te zien hebben gekregen en dat ze ten onrechte misschien als de échte Amsterdammers beschouwen. Voor de uitdrukking verdwalen in zie ook lied XL, vs. 11-12.

89 Ghy Princen en ghy Heeren: Is het eerste substantief hier enkel een rederijkersrelict, het tweede betreft de gezeten burgerij van Amsterdam en doet denken aan de slotstrofe van lied II: Ghy Heeren, ghy Burgers, vroom en wel gemoed. In beide gevallen neemt de dichter afstand van het luidruchtige gezelschap dat hij met zoveel realiteitszin heeft uitgebeeld, maar waar hij zich niet mee identificeert, noch mee geïdentificeerd wenst te worden. Dit geldt ook t.a.v. de boeren die op deze Sint-Jansdag als voerlui zijn opgetreden: mochten de Heeren het leuk vinden die nog wat te pesten, dan heeft de dichter daar geen bezwaar tegen.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken