De avonturen van Alice

[p. 298]

Ter orientatie

Charles Lutwidge Dodgson, die onder de naam Lewis Carroll wereldberoemd zou worden, is in 1832 te Daresbury geboren. Toen hij 19 jaar oud was, kwam hij als student in Oxford, waar hij tot zijn dood in 1898 eerst als leerling, dan als leraar verbleef. Hij publiceerde, behalve allerlei geschriften over wiskundige onderwerpen, gedichten (o.a. in humoristische bladen als ‘Punch’) en enige kinderverhalen, waarvan ‘Alice's adventures in Wonderland’ en ‘Through the looking-glass, and what Alice found there’ verreweg het bekendst zijn. Het pseudoniem Lewis Carroll gebruikte hij bij zijn meeste letterkundige publicaties; deze naam is afgeleid van zijn eigen voornamen (Lewis-Ludovicus-Lutwidge; Carroll-Carolus-Charles)

Lewis Carroll hield, bij een paar uitstapjes met de drie dochtertjes van zijn collega Dr Liddell, de kinderen bezig met de avonturen van Alice, die hij bij die gelegenheid verzon. Kerstmorgen 1862 gaf hij aan het oudste van deze kinderen, de zevenjarige Alice Liddell, die de heldin was van het verhaal, een manuscript cadeau, dat 92 bladzijden telde en dat de volgende opdracht droeg: Een Kerstgeschenk aan een lief kind ter herinnering aan een zomerdag. Het boek was getiteld ‘Alice's adventures underground’ en het handschrift bevatte de eerste staat van het verhaal, dat

[p. 299]

in 1865 onder de titel ‘Alice's adventures in Wonderland’ met houtgravures van John Tenniel in druk verscheen.

Dit manuscript werd door het lieve kind met de nodige zorg bewaard, maar toen zij later in financiële moeilijkheden kwam, was zij genoodzaakt het te verkopen. Het bracht 3 April 1928 15.400 pond op.

Maar het boek was intussen ook wereldberoemd geworden. In 1869 verscheen een Franse vertaling, er volgden al spoedig Duitse, Italiaanse en Nederlandse vertalingen en het gedicht ‘Oud zijt gij Paai Witbol’ werd zelfs in het Arabisch vertaald. In 1871 verscheen ‘Through the looking-glass, and what Alice found there’ dat nieuwe avonturen van Alice bevat en met hetzelfde enthousiasme ontvangen werd. Deze twee boeken worden in Engeland tot nu toe regelmatig in grote oplagen herdrukt en zijn zo algemeen bekend, dat menige zinsnede eruit in het dagelijks spraakgebruik is overgegaan.

Lewis Carroll heeft zelf zijn ‘Alice’ geïllustreerd met grappige, nog al onhandig getekende plaatjes. Naar voorbeeld van deze schetsen en na zorgvuldig overleg met de schrijver, heeft John Tenniel de onvergetelijke illustraties gemaakt, die met de tekst een zo onverbreekbare eenheid vormen. Later hebben andere tekenaars, o.a. Arthur Rackham, het boek opnieuw geillustreerd, maar hun werk is - hoe goed ook - niet te vergelijken met dat van Tenniel.

Wat nu de Nederlandse vertalingen betreft, in 1899 verscheen van ‘Alice in Wonderland’ een op

[p. 300]

één hoofdstuk na volledige vertaling van R. ten Raa, die in vele opzichten heel goed is en in enkele uitgaven - al of niet bewerkt en al of niet met de plaatjes van Tenniel - is herdrukt. Maar langzamerhand werd deze vertaling toch wat ouderwets en door een aantal vrije bewerkingen is deze er ook niet op vooruitgegaan.

De moeilijkheden voor de vertaler zijn betrekkelijk groot. Ten eerste werkt Lewis Carroll heel veel met woordspelingen, die men dus over het algemeen niet kan vertalen, maar waar men parallellen voor vinden moet. Wij hebben de meeste van dit soort problemen wel op een of andere manier opgelost, maar een enkele keer, als de woorden en betekenissen in het Engels al te ingewikkeld in elkaar schuiven, hebben wij gemeend beter een korte passage weg te kunnen laten, dan onze tekst met geforceerde en slechtpassende oplossingen te bederven. Het tweede probleem zijn de zotte gedichten, die Alice opzegt of die voor haar worden opgezegd. Meestal zijn dit parodieën op bestaande verzen en het was voor ons nu de vraag of wij oorspronkelijke parodieën moesten maken op bekende Nederlandse verzen of de geestige Engelse rijmen in het Nederlands moesten pogen over te brengen. Wij hebben om verscheidene redenen de laatste mogelijkheid gekozen. De rijmen van Lewis Carroll leken ons, ook zonder dat men de achtergrond ervan kent, zo komisch, dat wij een vervanging eigenlijk niet nodig achtten en de onvervangbare plaatjes van Tenniel sluiten bovendien heel dikwijls op de inhoud van

[p. 301]

deze versjes aan. Enkel over het gedicht ‘Oud zijt gij Paai Witbol’ het volgende: het vers van Lewis Carroll is een parodie op een bekend Engels gedicht van Robert Southey, dat door Willem Bilderdijk in het Nederlands is vertaald. Het heet ‘Genoeglijke Ouderdom’ en begint:

Oud zijt gij Paai Witbol, sprak laatstmaal een knaap,
Grijs zijt gij, en kaal op de pan.
Nog zijt gij gezond en nog rustig ter been;
Ai zeg mij de reden daarvan.

Wij hebben deze versie van Bilderdijk als voorbeeldgenomen voor onze vertaling van het vers van Lewis Carroll.

DE VERTALERS.