Aenmerckinghe op de tegenwoordige steert-sterre en drie lofdichten op Philips van Lansbergen

[p. 41]

Verantwoording van de tekst

Gecollationeerde exemplaren van het pamflet

Via de Centrale Catalogus van de Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage alsmede een aantal gedrukte pamflettencatalogi⁵³ zijn de volgende exemplaren van Aenmerckinghe achterhaald en geraadpleegd:

1	's gravenhage, kb: Knuttel 3003
2	's gravenhage, kb: Knuttel 3004
3	amsterdam, ub: Pfl. Bij 21
4	amsterdam, ub: Pfl. Bij 21a (Rogge)
5	amsterdam, ub: Pfl. Bij 21b
6	leiden, ub: 1019 d 17 (Museum Catsianum I, 236)
7	leiden, ub: 1292^2
8	leiden, museum boerhaave: s 8244
9	leiden, museum boerhaave: 12.870 (Sterrenwacht)
10	middelburg, zeeuwse bibliotheek: 30286 (Broekema 486)
11	delft, th: 0656.609.3
12	gent, ub: Tiele 1576

Van deze exemplaren zijn fotocopieën paarsgewijs tegen het licht gehouden. Deze methode is bepaald niet volledig betrouwbaar, al was het alleen maar omdat fotocopieën onderling vaak niet goed registeren. Niettemin kwamen aldus enkele interessante tekstverschillen ‘aan het licht’.

53 Zie voor de gedrukte pamflettencatalogi het overzicht in H. van der Hoeven, ‘Verzamelaars en pamfletten’, p.XXVII e.v.

Variantenoverzicht

De opbouwformule van alle geraadpleegde exemplaren bleek identiek: 4^o : a-b⁴c²[$4 (-a1; a2 gesign. als aij)]. De gevonden tekstverschillen zijn de volgende:

(a) buitenvorm A-katern Air (titel lang-kort/spelling/centrering r.7):

I	(?)	Aenmerckinghe (...) leggen (...)
		toegeeygent.	ex. 2 4-7 9-11
II	(?)	Aenmerckinghe (...) legghen.	ex. 1 3 8 12

(b) binnenvorm A-katern A1v-A4r (privilegeverm./ondertekening privilege/spelling):

I	(?)	A1v geen privilegevermelding
		A1v borreel
		A4r r.112: Koye	ex. 2 5 10 11

[p. 42]

II	(?)	A1v privilegevermelding
		A1v borreel
		A4r r.112: Koye	ex. 4 7
III	(?)	A1v privilegevermelding
		A1v borreel
		A4r r.112: Koeye	ex. 1 3
IV	(?)	A1v privilegevermelding
		A1v i. borreel
		A4r r.112: Koeye	ex. 8 9 12

Exemplaar 6 valt (door cancels?) buiten de hier voorgestelde indeling:

		A1v privilegevermelding
		A1v i. borreel
		A4r r.112: Koye
		A4r custode: Waer (i.p.v.: 'k Weet)

(c) buitenvorm B-katern B2v-B3r (spelling):

I	B2v r.112: hoofden
	B3r r.154: Areopugita	ex. 8
II	B2v r.112: hoochste
	B3r r.154: Areopagita	ex. 1-7 9-12

(d) binnenvorm B-katern B4r (spelling):

I	B4r r.207: obsurae
	B4r r.228: crinae	ex. 8-9
II	B4r r.207: obscurae
	B4r r.228: crine	ex. 1-7 10-12

Het materiaal laat geen definitieve conclusies omtrent de ontstaansvolgorde van de varianten in het A-katern toe. Wel lijkt vooralsnog de hypothese aannemelijk dat er sprake is van tenminste drie uitgaven:

(1)	Een uitgave met lange titel en zonder privilegevermelding. Op basis hiervan zou dan een privilege kunnen zijn aangevraagd en verkregen, resulterend in:
(2)	Een uitgave met lange titel en privilegevermelding. Enige tijd na de jaarwisseling zou dan behoefte kunnen hebben bestaan aan exemplaren zonder nieuwjaarsvermelding op de titelpagina, resulterend in:
(3)	Een uitgave met privilegevermelding maar met verkorte titel.

Volgens deze redenering zouden de varianten ‘1. borreel’ op A1v en ‘Koeye’ op A4r te beschouwen zijn als correcties. Nader onderzoek op basis van meer exemplaren zal hierover wellicht opheldering kunnen verschaffen.

[p. 43]

Keuze van de weer te geven tekst

Van enkele onderdelen van het pamflet zijn latere versies bekend waar Cats bemoeienis mee kan hebben gehad. Het ging ons hier echter om een weergave van het pamflet als totaliteit, zodat we ons beperkt hebben tot de geraadpleegde exemplaren van het pamflet zelf. De weergegeven tekst is die van exemplaar 4; dit exemplaar biedt veel informatie (lange titel, privilegevermelding) en bevat weinig kennelijke zetfouten.

Doelgroep

We zijn ervan uitgegaan dat de inhoud van het pamflet ook interessant kan zijn voor hen die niet gewend zijn aan het lezen van zeventiendeeeuwse teksten. Daar tegenover staat dat het ons inziens nu ook weer niet nodig is de tekst over te brengen in een moderne spelling; werkelijk populair zal Cats, zoals gezegd, waarschijnlijk nooit meer worden. Daarom is hier gekozen voor een letterlijke transcriptie van de tekst, waarbij slechts op enkele punten is ingegrepen ter voorkoming van misverstanden. Naar wij hopen is hiermee deze uitgave bruikbaar geworden, niet alleen voor docenten en studenten neerlandistiek of geschiedenis op universitair en hbo-niveau, maar ook voor geïnteresseerden buiten deze - nog steeds enigszins beperkte - kring.

Tekstwijzigingen

Op de volgende punten is in de tekst van het gekozen exemplaar ingegrepen. Ten eerste is een regelnummering toegevoegd en zijn terwille van de overzichtelijkheid de oorspronkelijke katernsignaturen aangevuld en voorzien van aanduidingen voor de verso-zijden. De Tsamen-sprake is in het oorspronkelijke pamflet in twee kolommen gezet. In deze tekstuitgave wordt met een liggend streepje aangegeven waar de kolom-overgangen zich bevonden.

Verder hebben we de afkortingen opgelost en de dubbele v (op sommige plaatsen in cursieve gedeelten gebruikt) vervangen door w. Daarnaast zijn de volgende wijzigingen aangebracht: i. borreel i.p.v. borreel in de ondertekening van het privilege (vgl. ex. 6,8,9,12); ‘meynden’ i.p.v. de kennelijke zetfout ‘meyndeu’ in r. 8 van Bedenckinghe; ‘en’ i.p.v. de kennelijke zetfout ‘en en’ in r. 40 van de Tsamen-sprake; ‘Sien wy’ i.p.v. ‘Sien’ in r. 49 Tsamen-sprake; Gheen-aert

[p. 44]

is, op grond van de context, als spreker toegevoegd voor r. 77-84 en Wel-hem voor r. 85-104 van de Tsamen-sprake; ‘eenvoudige’ i.p.v. de kennelijke zetfout ‘eeuvoudige’ in r.73 van de Naerder op-merckinge; in ditzelfde onderdeel ook een sluithaakje i.p.v. een komma in r.160; ‘voorboden’ i.p.v. ‘voorden’ in r.173 (naar analogie van r.185 - ook ‘voorbeelden’ was mogelijk, vgl. r.176); een openingshaakje is toegevoegd in r.257.

Van de klassieke citaten is in de noten een eigen vertaling gegeven; de hiertoe gebruikte tekstedities zijn in de noten en de literatuuropgave vermeld. In enkele gevallen kon gebruik worden gemaakt van een bestaande vertaling; ook dit is in de noten verantwoord.

De Bijbelcitaten zijn in de noten weergegeven volgens de versie van de Vertaling in opdracht van het Nederlandsch Bijbelgenootschap. Het pamflet zelf bevat over het algemeen (behalve op de titelpagina en in r.160-164 van de Naerder op-merckinge) de tekst van de Deux-Aes-Bijbel, met spellingvarianten en omzetting van du en dyn in ghy en uw.

Van het eerste en het laatste gedicht uit het pamflet zijn latere versies bekend. Met name die in de Zeeusche Nachtegael zijn interessant, omdat Cats waarschijnlijk nauw betrokken was bij de samenstelling van deze bundel. De versies in de Zeeusche Nachtegael (III, 40-41 en III, 50-51) hebben een aangepaste titel maar vertonen voor het overige slechts spellingvarianten.

De tekst van de lofdichten

Na het pamflet zijn in deze tekstuitgave drie lofdichten van Cats bij boeken van de predikant-astronoom Philips Lansbergen opgenomen. De tekst hiervan is weergegeven naar de eerste drukken van deze boeken. Het eerste lofdicht verscheen ook in de Zeeusche Nachtegael (zn III, 55-57). Deze versie vertoont slechts spellingvarianten. In de titel van het derde lofdicht hebben we de kennelijke zetfout philps vervangen door philips.