De navelstreng van mijn taal. Poesía bibo di Aruba / Levende poëzie van Aruba

(1992)–Anton Claassen– rechtenstatus

tweetalige bloemlezing uit het werk van dertien dichters



[pagina 169]
VII Overige dichters Bennett, Ecury, Kock en Croes

[pagina 170]
1. Nena Bennett De dichteres eugenia adelicica bennett werd op 14 juli 1935 in Oranjestad op Aruba geboren. Van jongs af aan noemde men haar Nena. In Oranjestad volgde zij de lagere school en een jaar mulo. Op haar vijftiende jaar vertrok Nena Bennett naar Nederland, waar zij haar studie voortzette in de tweede klas van een driejarige ulo. Zij verbleef in een internaat te Reuver, Limburg. Eveneens in Reuver doorliep zij de kweekschool, waar zij na vier jaar haar onderwijzersdiploma behaalde. In 1955 keerde zij terug naar Aruba. Bennett was toen twintig jaar oud. Op dit eiland heeft zij tot 1962 voor de klas gestaan, met een onderbreking van zes maanden op Sint Maarten. In 1962 is Nena Bennet getrouwd, waarna het echtpaar naar Nederland vertrok. Daar woonden zij tot 1967 in Volendam. In die jaren schreef zij poëzie op losse blaadjes, die later bij verhuizingen verloren gingen. In 1972 heeft zij voor het eerst gepubliceerd, en wel in Watapana. In het februari-nummer, jaargang 4, zijn twee gedichten van haar opgenomen. Van het eerste, zonder titel, zijn de beginwoorden: ‘mientras watapana ta zwai’, ‘terwijl de watapana wiegelt’. Het tweede gedicht is ‘M'a skapa’, dat in dit hoofdstuk is opgenomen. Ook in het Arubaanse blad Skol i Komunidat verschenen gedichten van deze schrijfster. Nena's echtgenoot is musicus. Zij heeft liedteksten voor zijn composities geschreven. Het lied ‘Awor’ kreeg de eerste prijs op een Papiaments festival in 1979. In 1980 koos men hun lied ‘Amor para ti’ uit om de Nederlandse Antillen te vertegenwoordigen op het Argentijnse Oti festival. Datzelfde jaar voerde Nena Bennett op de Fest-Antil te Curaçao een experiment uit met ‘poesia-balia’. Op muziek reciteerde Nena haar poëzie, waarbij de balletgroep van het Cultureel Centrum
[pagina 171]
Aruba (C.C.A.) dansen uitvoerde onder leiding van Iris Bernabela. De choreografie stelden zij samen vast. In Skol i Komunidat publiceerde de onderwijzeres Bennett elf gedichten. Tot bundelen is zij tot nu toe niet gekomen. Ze kent drie thema's; liefde, hang naar eeuwigheid en Aruba. Het verderop geciteerde gedicht ‘Relashon’ bevat alle drie de elementen.
[pagina 172]
Soledat Pakiko Ora ku mi ta so Mundo t'asina grandi Inmensamente mahos Pakiko Ora ku mi ta so Skuridat ta reine Inmensamente preto Pakiko Ora ku mi ta so Kachónan ta grita ta yora i ta sklama Inmensamente tristo.
[pagina 173]
Eenzaamheid Waarom is telkens als ik alleen ben de wereld zo groot zo oneindig lelijk Waarom is telkens als ik alleen ben de duisternis toch zo diep zo oneindig zwart Waarom is telkens als ik alleen ben het geblaf van de honden toch zo'n klaaglijk gejank zo oneindig droevig [Vertaling: Igma M.G. van Putte-de Windt]
[pagina 174]
M'a skapa Ayera nochi El a bati na mi porta Bon tirá den su flus preto i Su kamisa blanko. M'a habri porta lag'E drenta pon'E sinta p' ami bisti mi pantsut biña. Asina nos a sali manera dos enamorá Kuchi kuchi Nos ta papia Kasi den ore'i otro I na un momento El a bisa: Mi amor Awe nochi Nos t'ei balia Nos dos hunto, e Wals Di Eternidat. I mes ora m'a kòrda riba mi yunan
[pagina 175]
De dans ontsprongen Gisteravond klopte Hij aan mijn deur Uitgedost in zwart kostuum met wit overhemd Ik deed open liet Hem binnen gaf Hem een stoel trok toen mijn wijnrode broekpak aan Zo gingen we op stap als een verliefd stel liepen we te fluisteren in elkaars oor Na een poosje zei Hij: Liefje vanavond gaan wij samen dansen, de Wals van de Eeuwigheid. En ineens dacht ik weer aan mijn kinderen thuis in bed
[pagina 176]
bon drumí M'a laga kai Saka kareda Kore bai Lag'E so bon babuká pará den porta di santana.
[pagina 177]
Ik ging er vandoor rende pijlsnel weg liet Hem staan verbouwereerd bij de ingang van het kerkhof. [Vertaling: Igma M.G. van Putte-de Windt]
[pagina 178]
Anja di turismo Un anochi na Tamarijn sintá ront di pool morto di antemano hombernan ta bende nan spèrma ku turista den santo blanko di aleu motor di un avion tra trese mas mas pa bin kome nos hombernan nos kuminda i agrega pa esnan ku tin pajèt di plaka mas i mas alegria sin fin riba lama un sombra ta baha i tapa Aruba ku su skuridat
[pagina 179]
Jaar van het toerisme Op een avond bij Tamarijn gezeten rond het zwembad, op voorhand dood, verkopen mannen hun sperma aan toeristen op het witte zand. In de verte voert de motor van een vliegtuig nog meer aan meer om te kopen eten onze mannen op, ons voedsel en stapelen op voor degenen die het reeds hebben, klatergoud van geld meer en meer vreugde zonder einde, op zee daalt een schaduw neer en dekt Aruba toe met haar duister [Vertaling: Luis H. Daal]
[pagina 180]
Relashon Fuertè manera nos kibrahacha brabo manera un tuna Streanan ta bira kandela ora bo askerkami 5[regelnummer] Kolónan blou... kòrá kòrá i blou Un nubia ta preta nos den su brasanan i hiba nos den eternidat
[pagina 181]
Intieme relatie Krachtig als onze kibrahacha, wild als een schijfcactus ben jij... Bij mij gaan sterretjes branden wanneer je dichtbij komt, Kleuren van blauw... rood, rood en blauw. Dan omarmt ons een wolk en voert ons de eeuwigheid binnen. [Vertaling D.M. van Schendel-Labega]
[pagina 182]
Het liefdesgedicht relashon heeft als thema de geslachtsgemeenschap. De dichteres bouwt naar steeds abstracter beelden toe, waardoor de delicate inhoud goed tot zijn recht komt. Drie onderdelen laten zich onderscheiden; de geliefde (r 1, 2), wat zijn komst opwekt (r 3 t/m 6), wat ze beiden ervaren (r 7 t/m 9). Aanvankelijk gebruikt de dichteres concrete begrippen zoals kibrahachabomen en cactussen. De sterren beduiden het licht in de ogen. Sterren hebben de connotatie van de nacht. Daarna gebruikt Bennett wat minder concrete begrippen zoals kleuren en een metafysische wolk, die innerlijk, gevoelsmatig wordt ervaren. De beelden in de beginregels vertolken de mannelijkheid van de partner. De kibrahacha is een boom vol goudgele bloemen, die fungeert als symbool voor glanzende, mannelijke viriliteit. Vergelijk Frank Boois gedicht ‘Un anochi mi a soña’, waarin hij de kibrahacha met de vaderfiguur associëert. Het woord ‘kibra’ betekent ‘breken’ en ‘hacha’ is ‘bijl’. Je breekt je bijl kapot. Vader is keihard geworden. Ook de stekelige schijfcactus in ‘Relashon’ is een concreet object, dat verwijst naar een erachter schuilgaand begrip. De schijfcactus weet zich met zijn stekels goed te verdedigen tegen vraatzuchtige geiten. Die stekeligheid doet denken aan mannelijke weerbaarheid. De regels vijf en zes krijgen op tweeërlei wijze extra aandacht, enerzijds door de herhaling van het laatste woord in regel vijf, kòrá, aan het begin van de volgende regel, anderzijds door de antithese, die indirect in de woorden rood en blauw aanwezig is. Blauw heeft de connotatie van afstandelijk, koud. Rood is daarentegen indringend, warm. Hier staat de omgekeerde herhaling, de stijlfiguur van de chiasme. We hebben hier een combinatie van leven en dood. Een en ander suggereert beweging en vervoering met een climax. ‘Relashon’ is een voorbeeld van een vrij vers geschreven in de gewone spreektaal. In zijn eenvoud is het een mooi gedicht. Achter de tekst gaat een rijke inhoud schuil. Jammer, dat de slotregel wat banaal is.

[pagina 183]
2. Nydia Ecury nydia maria enrica ecury werd op 2 februari 1926 op Aruba geboren uit een donkere vader en een blanke moeder. Op haar dertigste is zij op Curaçao gaan wonen. Ecury is gescheiden en moeder van twee kinderen. Aan de Nilda Pinto school gaf zij lessen in het Engels en Papiaments. Daarna is zij gedetacheerd bij het Departement voor Onderwijs. Als mede-oprichtster van de toneelgroep Thalia heeft Ecury geregisseerd, toneel gespeeld en enkele buitenlandse blijspelen bewerkt. Ook leidde zij een toneelgroep van kinderen tussen zes en twaalf jaar. Als cabaretière trok zij met haar ‘one woman show’, ‘Luna di papel’, papieren maan, volle zalen. Van Nydia Ecury zijn vier poëziebundels uitgekomen. In 1972 verscheen ‘Tres Rosea’, drie ademtochten, die samen met Mila Palm en Sonia Garmers is geschreven. Het boekje gaat over alledaagse onderwerpen zoals kinderen, kindermeisjes en vriendschap. Meer diepgang heeft het gedicht ‘Sekura’, droogte, dat illusies en dood als thema's heeft. In februari 1976 publiceerde zij de bundel ‘Bos di sanger’, stem van het bloed. De dichteres is zich bewust geworden van haar veelzijdige afstamming. In 1978 publiceerde zij haar derde poëziebundel ‘Na mi kurason mará’, aan mijn hart verknocht, en in 1984 een vierde bundel onder de titel ‘Kantika pa mama tera’ ofwel ‘Song for mother earth’ met een Engelse vertaling naast de Papiamentstalige tekst.
[pagina 184]
Sekura Ata 'wó m'a keda so maner' un mata ku su raiz kobá, ranká ta seka warda morto Den mi kabei para preto di ultratumba a sinta traha neshi pa nan fika Dje yobida di antaño ay, un keda ni un gota pa alivia e gran sekura den mi alma Ata 'wó e mata skur y seku ku ta mi mes ta persiguimi henter dia y den mi soño para preto ku nan gritonan salvahe ta koba, ranka, piki den dje tiki ku a resta di mu kurazon kibrá...
[pagina 185]
Droogte Kijk, hier sta ik dan, alleen, als een plant met uitgegraven, uitgetrokken wortels uit te drogen, wachtend op de dood. In mijn haren hebben zwarte vogels van gene zijde van het graf zich een nest gebouwd om te overnachten. Van de regen van weleer, ach, daarvan rest geen druppel om de grote droogte in mijn ziel te lessen. Kijk, hier sta ik dan: die donkere, dorre plant die ik zelf ben vervolgt mij de hele dag door, en in mijn dromen graven, trekken, plukken zwarte vogels met hun woeste kreten in dat kleine beetje, dat nog is gebleven van mijn gebroken hart... [Vertaling D.M. van Schendel-Labega]
[pagina 186]
Rekuerdo Mi ta korda tempu di aña ku solo su sombra djatardi ta largu i souchinan ta bula pasa desesperá kasi raska tera buskando kiko Djo sa Mi ta korda tempu di aña ku Kuaresma ta den i mucha bon mucha n' ta kome ni un mangel ni un snup i biento ta supla manera chapara riba lomba di tur mata ku tin Mi ta korda tempu di aña ku awa ta yobe enbes di bai skol nos ta para b'ei het sapatiá Ranchero kañá ta bringa ku otro pa djis despues hasi bon tumando mas beter ainda bashando kansion na Spañó Mi ta korda tempu di aña ku kosecha ta den nan buriku mará na porta di tienda
[pagina 187]
Herinnering Ik herinner mij de tijd van het jaar wanneer de middagschaduw van de zon lang is en zwaluwen voorbijvliegen, wanhopig, bijna de grond rakend, zoekend naar God weet wat. Ik herinner mij de tijd van het jaar wanneer het Vasten is en lieve kinderen geen zuurtje of snoepje eten en de wind als een gesel waait over de ruggen van alle planten die er zijn. Ik herinner mij de tijd van het jaar wanneer het regent, in plaats van naar school te gaan staan wij onder de dakgoot te trappelen, aangeschoten Rancho-bewoners vechten met elkaar, om het eventjes later weer goed te maken, terwijl zij dan nog meer borrels nemende liedjes in het Spaans staan uit te kramen. Ik herinner mij de tijd van het jaar wanneer de oogst binnen is. Met hun ezels vastgebonden aan de poort van het winkeltje
[pagina 188]
komadernan di Tanki Lender i di Nòrt ta ofrese pampuna bonchi ku pinda i maíshi di rabu pa traha pan batí riba kasuela na fogón Mi ta korda tempu di aña ku tin alabansa pa Mama Maria ainda mi boka ta purba aroma di sensia i mi ta sinti kon bas di e orgel ta lora, ta bini te boltu nèt den mi pechu Mi ta korda tempu ku aña t'ei kaba i Marichi, mi wela ta trese foi tienda ròl di sèn pretu i bòter di ròm pa gradisi mei anochi dandé pa kantika bunita i tur bon deseo Mi ta korda... Te dia ku sombra di solo di mi bida ta largu lo mi sigui korda
[pagina 189]
bieden de commères van Tanki Leendert en van Noort boontjes en pinda's te koop maïs aan de stengel om broodjes van te maken op de braadplaat in de oven. Ik herinner mij de tijd van het jaar wanneer er lof wordt gezongen voor Moeder Maria. Nog proeft mijn mond de geur van wierook en voel ik hoe de bas van het orgel weergalmt en dan precies tegen mijn borst terecht komt en zelfs weerkaatst. Ik herinner mij de tijd wanneer het jaar teneinde loopt en Marichi, mijn grootmoeder, vanuit de winkel rollen munten van een cent meeneemt en flessen rum om te middernacht de dandézangers te bedanken voor de mooie liedjes en alle goede wensen. Ik herinner mij... Tot aan de dag dat de schaduw van mijn levenszon lang is, zal ik blijvend de herinnering koesteren
[pagina 190]
tur tempu di aña di 'Ruba! Pa Shon Kita Scholten (r.i.p.) bondad en pasta
[pagina 191]
aan alle jaargetijden van Aruba. Opgedragen aan Mevrouw Kita Scholten (r.i.p.), de goedheid zelve. [Vertaling: D.M. van Schendel-Labega]
[pagina 192]
Destino Den añanan di flor m'a soña ku bo hòmber pretu orguyoso sin bèrguensa pa bo mes koló, sin doló di sklabitut ta huña den bo pechu mas Fo'i bo forsa i bo fé lo m'a saka inspirashon pa bira mes muhé ku Mama Afrika Den añanan di flor m'a warda riba bo ku makutu yen di mango ku tamarein Awó, katuna a kuminsa ta tapa mi kabes, ilushonnan kasi tur ta derá [Lees verder op de volgende even pagina]
[pagina 193]
Noodlot In mijn jaren van bloei heb ik van je gedroomd trotse zwarte man, zonder schaamte voor je eigen huidkleur zonder de pijn van de slavernij nog als wonde in je borst. Uit je kracht en je geloof zou ik inspiratie hebben geput om evenzeer vrouw te worden als Moeder Afrika. In mijn jaren van bloei heb ik op je gewacht met manden vol mango's en tamarindes. Nu mijn haar begint te lijken op wit katoen, zijn mijn illusies bijna alle begraven. [Lees verder op de volgende oneven pagina]
[pagina 194]
Ma kisas aki un shen añ'asina nos spiritu lo por topa 'nochi bou di un pal'i indju den un sabana grandi luna kla Kisas kaminda sanger di katibu a yeg'i drama nos lo tene man i logra na penetra e pakiko di nos destino separá
[pagina 195]
Maar mogelijk over zo'n honderd jaar zullen onze zielen elkaar in de nacht ontmoeten onder een indju boom in een groot open veld bij helder maanlicht. Mogelijk zullen wij daar op de plek waar eens slavenbloed werd vergoten, hand in hand staan en zullen wij erin slagen een verklaring te vinden voor het waarom van onze levensbestemming, gescheiden van elkaar. [Vertaling: D.M. van Schendel-Labega]
[pagina 196]
Bos di sanger Den mi soño spiritu di mi wela ta supla den mi orea: ‘Bo sanger ta mas diki 5[regelnummer] ku di tur...’ i den anochi skur mi ta hañami ta karga fligí ku un soledat intenso e Tumba inmenso 10[regelnummer] di tur mi antepasadonan Bos di sanger papia kla Ki tur e kosnan aki ta nifika? 15[regelnummer] Boso tin pa mi un tarea un mishón wardá? T'ami ta Eslabon ku mesté sigui uni 20[regelnummer] Generashon? T'ami tin di mantene un Tradishon k'a origina den selvanan di Afrika 25[regelnummer] o nasí foi den mondongo di sabana na Bushiribana? [Lees verder op de volgende even pagina]
[pagina 197]
Stem van het bloed In mijn droom fluistert de geest van mijn grootmoeder in mijn oor: ‘Jouw bloed is dikker dan dat van de rest...’ en in de donkere nacht voel ik mij bedolven, triest, onder onmetelijke eenzaamheid, het enorme Graf van al mijn voorouders. Stem van het bloed, spreek toch duidelijk. Wat heeft dit alles te betekenen? Hebben jullie voor mij een taak, een opdracht, in de schoot? Ben ik soms de schakel die de geslachten moet verbinden? Moet ik soms voortzetten wat begonnen is in de wouden van zwart Afrika of is ontsproten aan het intieme van de savanne van Bushiribana? [Lees verder op de volgende oneven pagina]
[pagina 198]
Ta mi sanger Alemán ta yora 30[regelnummer] morto di mi ruman o ta e indomitabel Israel den mi ta kanta melodía di David? 35[regelnummer] Bos di sanger, papia kla Mi n' ta dotá ku profundidat pa interpretá 40[regelnummer] parábola Sinembargo, den tur sinseridat me ke kumpli ku bo enkargo 45[regelnummer] Bos di sanger, papia! Papia kla!
[pagina 199]
Is het mijn Duits bloed dat thans weent om de dood van mijn broer of is het ontembaar Israel in mij dat het lied van David zingt? Stem van mijn bloed, spreek toch duidelijk Ik ben niet begiftigd met diepgang om parabelen te kunnen verklaren. Niettemin, wil ik in alle oprechtheid je opdracht volbrengen. Stem van mijn bloed, spreek! Spreek toch duidelijk! [Vertaling: Luis H. Daal]
[pagina 200]
Tètèchi Tètèchi, mi yayachiGa naar voetnoot1 alma noble k'a guiami, 5[regelnummer] mi tin gan'i haña sa den bo simpleza 10[regelnummer] ki te kos k'a inspirabo na duna tanto di bo mes. 15[regelnummer] Tètèchi, mi yayachi, mama pretu k'a stimami bo amor 20[regelnummer] ta retorná, tende?
[pagina 201]
Tètèchi Tètèchi, mijn yayachi, edele ziel die mij leidde, ik zou willen weten wat jou in je eenvoud heeft bewogen zoveel te geven van jezelf. Tètèchi, mijn yayachi, zwarte moeder die mij liefhad, je liefde vloeit naar je terug hoor je? [Vertaling: Igma M.G. van Putte-De Windt]
[pagina 202]
De schrijfster vraagt zich in bos di sanger, ‘Stem van het bloed’ af, welke opdracht de voorouders voor haar hebben. Dit thema werkt zij uit in twee onderdelen, de droom in de eerste strofe en de aanroeping in de rest van het gedicht. De dichteres beziet het leven door de bril van de dood, het heden door die van het verleden, de werkelijkheid door die van de droom. Het motief, de invloed en terugkeer van het verleden, komt het sterkst naar voren waar de elegicus spreekt in de regels zes tot en met elf. Het fraaie effect hiervan gaat teniet door de storende clichés ‘anochi skur’, ‘donkere nacht’ en ‘soledat intenso’, ‘onmetelijke eenzaamheid’. Ook de puntjes achter ‘tur’ in regel vijf zijn storend.
De aanroeping In het tweede onderdeel personifieert de dichteres de stem van het bloed, wat meer effect sorteert. Ook probeert zij in de derde strofe extra nadruk te leggen op de woorden ‘Eslabon’ en ‘Generashon’ door Schakel en Geslachten met een hoofdletter te schrijven. Dit geldt ook voor ‘Tradishon’ in de strofe daarop. Geslachten en traditie staan centraal in de cultuur van een volk. Ecury ziet de consequenties daarvan voor zichzelf onder ogen. Dit is de boodschap van ‘Bos di sanger’. De stem in de elfde versregel symboliseert de voorvaderen. Dit bekrachtigt de dichteres in de regels vijftien tot en met achttien, waarin de tegenstelling tussen talloze doden, jullie, en één levende, haarzelf. Vreemd genoeg hanteert zij in regel 15 ‘boso’, ‘jullie’ en in regel 44 ‘bo’, ‘je’ voor wat de stem van het bloed bij haar oproept. De aanroeping slaat in de strofen vier en vijf op de geografische oorsprong van de traditie. Ecury vraagt zich af waar haar wortels liggen. Zij benadert dit proces van bewustwording vanuit haar eigen persoon, los van de maatschappij, maar niet los van haar familie voor wie ze wellicht een taak heeft. Overigens voegt de vertaler met ‘zwart Afrika’ in regel 24 nog een cliché toe. De regels 28 tot en met 30 bevatten een toespeling op gebeurtenissen uit de geschiedenis, de Tweede Wereldoorlog. Waarschijnlijk denkt de dichteres daarbij aan de in Nederland gefusilleerde verzetsstrijder Segundo Jorge Adelberto Ecury, die van Arubaanse afkomst was. Het boeiende van dit gedicht zit in de vele erflijnen. Ecury is waarschijnlijk iemand, die veel tegenstrijdigheden in zichzelf voelt. Ze blijkt nogal onzeker. Er zit ook het ongeduld in van iemand, die een rol wil hebben, maar niet weet welke (r 16 t/m 23). De schrijfster voelt zich onbevredigd,
[pagina 203]
wat blijkt uit de vragen, die telkens gesteld worden. Er zit ook iets in van tekort schieten, niet verder kunnen. Ze heeft een opdracht, die ze niet begrijpt (r 38 t/m 41). Het gedicht tètèchi is ontleend aan de bundel Tres rosea. Samen met de gedichten ‘Frèn’, ‘Karidat’ en ‘Pai su yu’ past Tètèchi goed in de sfeer van het nadien uitgekomen ‘Bos di sanger’. Frèn is een meisjesnaam. De beide andere titels zijn te vertalen met liefdadigheid en pappie's kind. In Tres rosea beschrijft Ecury voorvallen uit het dagelijks leven rond de familiekring. Ze belicht soms op indringende wijze het contact met medemensen. Een kindermeisje als onderwerp van een gedicht vraagt om eenvoud in overeenstemming met de sfeer van het gedicht. ‘Tètèchi’ bevat korte regels, simpele woorden, herhalingen en weinig adjectieven. Het thema is universeel; het ontvangen en geven van liefde. De beeldspraak ‘alma noble’ in regel 3 kan bogen op een zekere traditie en is om die reden weinig origineel, alhoewel het woord ‘ziel’ in dit gedicht essentieel is. De liefde van het kindermeisje fungeert als voedsel voor de ziel van de dichteres. In de regel 16 en 17 spreekt Ecury van de zwarte moeder in tegenstelling tot de echte blanke moeder. In de regels 3, 4, 17 en 18 komt het edele en liefdevolle van de zwarte moeder naar voren. In dit gedicht spreekt Ecury over een liefde, die over de grens van de dood heengaat, een sterke vorm van liefde. Tètèchi moet wel zijn overleden, want anders zou je haar gewoon opzoeken. Bovendien gebruikt de dichteres in genoemde regels de verleden tijd. Ook Henry Habibe noemt zijn kindermeisje in het gedicht ‘Papia Patua?’, dat eveneens in dit boek is opgenomen. Zijn thema is echter niet het eenvoudige kindermeisje. Het woord ‘patua’ in de Papiamentstalige titel is een vertaling van het Franstalige ‘patois’, dat dialect betekent. Habibe wil het ‘dushi papiamentu’ niet gelijkschakelen met plat praten maar met een volwaardige taal. Ook bij deze dichter is er een proces van bewustwording van ‘mi lenga su lombrishi’, ‘de navelstreng van mijn taal’. ‘Papia Patua?’ is meer georiënteerd op het volk, waarvan de taal gemeengoed is. Qua vorm is Henry's gedicht gecompliceerder dan ‘Tètèchi’, zie bijvoorbeeld de uitvoerig uitgewerkte metafoor over de roos. Nydia Ecury wil ook liefde aan het kindermeisje geven. Dat werpt een aardig, persoonlijk licht op de dichteres. Hier blijkt de grote rol van het kindermeisje in haar opvoeding. Dit maakt de parallel met Habibe duidelijk. Het gaat niet alleen om het kindermeisje, maar op bedekte wijze ook over de taal. De regels drie en vier (Alma noble/k'a guiami) duiden erop dat er
[pagina 204]
Papiaments gesproken werd, omdat anders de dichteres zich nooit door het kindermeisje had kunnen laten leiden. Het woord ziel slaat ook op de taal als ziel van het volk. De yaya brengt iets van de ziel van het volk mee. Dát is de diepere thematiek van het gedicht.

[pagina 205]
3. Ireno Ricardo Kock De dichter ireno ricardo kock werd 20 oktober 1948 op Aruba geboren. Zijn gedichten gaan over de natuur, de mens en de schepper. Hij behoort tot de Arubaanse talenten van de jaren zeventig, die mede hun stempel hebben gedrukt op het Papiamentstalige culturele tijdschrift Brindis.
[pagina 206]
Esey ta mi isla Palo di divi-divi, ku ta bira lomba i tapa kara pa byento ku sota di faha, flornan di anglo ku ta parse bisa: ata mi ki, ami ta esun di mas bunita den tur bow di e solo aki, lagadishi ariba pyedra skèrpi, sin nada di hasi ku warda solo pasa riba su kabes pa despwes kore skonde bow di pyedranan, kwihinan, kansá di krese den un direkshon, ta dobla kabes pa tera i tapa su mes un sombra ku e punta di su dédenan seko sin yobida, esey ta mi isla den solo, kanto di laman, riba kwal naturalesa ta sigi biba sin prekupa su mes, ko lo ke ta susede rònt di dje.
[pagina 207]
Zo is mijn eiland Dividiviboom, die zich omdraait en zich het gezicht toedekt tegen wind met geselslagen, Anglo bloemen, die schijnen te zeggen: hier ben ik ik ben de mooiste van allen onder de zon hier, een hagedis bovenop kantige steen hoeft alleen maar op de zon te wachten blijft er bovenop zitten om daarna onder de stenen weg te schieten, Kwihi's, vermoeid van het groeien in één richting, buigen het hoofd naar de aarde en dekken hun eigen schaduw met de punt van hun droge vingers zonder regen, dat is mijn eiland in de zon, zang van de zee, waarbij de natuur verder leeft zonder zich zorgen te maken over wat er rond haar gebeurt.
[pagina 208]
Ora awa yobe Anochi awa a yobe; mi a mira kon e aw' a sali for di nada, traha rib'e glas di mi bentana 5[regelnummer] un luna grandi i mas ku mil strea riba e pretu di kaminda. I ora friw di e awaseru a drenta den mi kamber, 10[regelnummer] m'a sinti mas ku nunka bo falta. Mi no sa pakiko, pero kada biaha ku awa yobe den anochi mi ta sinti bo falta. 15[regelnummer] Kada biaha.
[pagina 209]
Als het regent Vannacht heeft het geregend. Ik zag hoe het water uit het niets verscheen, op mijn vensterruit een volle maan toverde en meer dan duizend sterren op het zwarte wegdek. En toen de regenkoude mijn kamer binnendrong, miste ik je meer dan ooit. Ik weet niet hoe het komt, maar elke keer dat het regent in de nacht, mis ik je weer. Elke keer. [Vertaling: Igma M.G. van Putte-De Windt]
[pagina 210]
In de eerste negen regels observeert Kock de effecten van een nachtelijke regenval. Vervolgens geeft hij op direct lyrische wijze uiting aan zijn gevoelens. We hebben hier een mengeling van natuur- en minnelied. Regen symboliseert, zeker op een droog eiland als Aruba, het leven. Doordat die regen uit het niets opduikt (r 3) roept de dichter een geheimzinnige sfeer op. Bij de beeldspraak ‘volle maan’ en ‘duizend sterren’ in de regels vijf en zes gaat het niet om hemellichamen maar om lichteffecten. Het zwart van de weg contrasteert met het gereflecteerde licht, waardoor de regels vijf tot en met zeven extra reliëf krijgen. De dichter schildert de illusoire wereld van de tijdelijk op de ruit getoverde maan. De regels acht tot en met tien vormen de overgang naar het tweede gedeelte van het gedicht, waarin Kock uiting geeft aan zijn gevoelens. De woorden ‘raam’ (r 4) en ‘mijn kamer’ (r 9) geven een sfeer van intimiteit. De dichter observeert de regen vanuit de geborgenheid van zijn eigen kamer. In ‘Ora awa yobe’ brengt Ireno Kock een concrete regenbui in verband met zijn eigen gevoelswereld. Hij doet dat enerzijds door een intieme, geheimzinnige sfeer op te roepen, anderzijds door te spreken over een gevoel van gemis. Op de gevoelens van eenzaamheid in het tweede gedeelte preluderen de woorden ‘vannacht’ (r 1) en ‘zwart’ (r 7). Beide hebben de bijbetekenis van dood en verkilling. Zoals vaak in poëzie komt het cyclische naar voren, in dit geval van verleden tot heden en impliciet de toekomst, elke keer wanneer het weer regent. De binnendringende regenkoude loopt parallel met de kilte van iemands afwezigheid in regel tien. De realiteit van verfrissende regen contrasteert met de diepgaande werkelijkheid van innerlijke kilte. De eenheid in ‘Ora awa yobe’ smeedt de dichter door de twee keer voorkomende woordjes ‘mijn’ en ‘je’. Zijn indrukken van de regen projecteert hij op een geliefde. De thematiek van de eenzaamheid komt vanuit natuurbeelden naar voren. Eenzelfde procedé hanteert Nena Bennett in ‘Soledat’ dat opgenomen is in dit hoofdstuk. Water brengt vruchtbaarheid. De afwezige persoon is het water voor de dichter. Hij staat letterlijk en figuurlijk op een droogje! Kock heeft kans gezien om van een banaal gegeven toch een boeiend gedicht te maken.

[pagina 211]
4. Robertico Rosendo Croes De dichter robertico rosendo croes staat bekend als Tico. Shon Tico werd op 28 november 1955 geboren. Aan het Colegio Arubano behaalde hij het vwo-diploma. Het vak Spaans kreeg hij door Henry Habibe gedoceerd. Dit maakt plausibel, dat Tico op een ontvankelijke leeftijd kennis nam van diens ideeën omtrent bewustwording. In Tico's poëzie komen gedachten voor, analoog aan die van Habibe. In het maandblad Amistad van mei 1976 is een interview met Roberto Rosendo Croes opgenomen. Dankzij een Landbeurs kon hij politicologie gaan studeren aan de universiteit te Bogotá, Colombia, waar het interview is afgenomen. In het vraaggesprek vertelt Tico, dat hij in zijn vrije tijd veel leest. ‘Soms ga ik uit, vooral 's ochtends. Ik ga naar het centrum, omdat ik ervan houd om de mensen gade te slaan.’ Deze karaktertrek is kenmerkend voor zijn dichtkunst. Zijn bundel Alma sangra, ‘bloedende ziel’, getuigt van de lust tot observeren. De bundel is in 1978 uitgebracht onder de schuilnaam Tikoli. Ook publiceerde hij losse gedichten, waarvan er twee zijn opgenomen in Cosecho Arubiano, een in 1983 uitgekomen anthologie. Iets van het centrale thema van Alma sangra komt reeds in het eerste onderdeel naar voren. Nos tin/mesun fin/una bida miho/den un mundo miho/ku ta liber. We hebben/hetzelfde doel voor ogen/ een beter leven/in een betere wereld/die vrij is. Op bladzijde negentien van Alma sangra schrijft hij: b'a mata nos mama/nos tata/i nos identidat. Je hebt onze moeder/onze vader/en onze identiteit omgebracht. Het is duidelijk, dat me ‘je’ de slavenhouder van weleer is bedoeld. De afstammelingen van de slaven hebben ten onrechte nog steeds het gevoel ‘minder’ te zijn en hebben zich niet kunnen losmaken van het verleden.
[pagina 212]
Alma sangra - (vierde fragment) lew m'a tende sklamashon djun piedra tirá 5[regelnummer] dal mi lomba. ta stranjo ku no ta fei mi boka ni mi garganta 10[regelnummer] ela sali. lew m'a tende sklamashon, un sklamashon 15[regelnummer] ku no ta di mi. m'a busk'e man pero mi bista a dal den nubia skur skur 20[regelnummer] i solo a bai hunga kak'i skonde. lew m'a tende 25[regelnummer] sklamashon. awó mi bin bei ta sklamashon di mi pueblo ku no por hanja 30[regelnummer] e piedra wardá den museo di nos alma.
[pagina 213]
Bloedende ziel - (vierde fragment) In de verte hoorde ik de uitroep van een geworpen steen tegen mijn rug klappen. Het vreemde is dat die uitroep niet uit mijn mond noch uit mijn keel is voortgekomen. In de verte hoorde ik uitroepen, kreten die niet van mij komen. Ik heb gezocht naar de hand maar mijn blik trof diep donkere wolken en de zon... die was verstoppertje gaan spelen. In de verte hoorde ik uitroepen. Nu pas besef ik, dat dat het geroep is van mijn volk, dat vruchteloos zoekt naar de steen die bewaard ligt in het museum van onze ziel.
[pagina 214]
De totale bundel alma sangra bevat 48 afgebakende teksten. In de meeste gevallen zijn de pagina's niet helemaal vol beschreven. Daarmee is duidelijk, dat het op zichzelf staande delen binnen het geheel zijn. Het geanalyseerde vierde fragment kan niet goed worden verstaan zonder éérst kennis te nemen van de voorafgaande passage. Daarin deelt de dichter het volgende mee: Ajera/tempran m'a biaha/pa tera/di njun hende. Gisteren/ben ik afgereisd/naar/het niemandsland. Hiermee verwijst Tikoli naar de geschiedenis. Hij zweet het slavenzweet van driehonderd jaar uit, vermeldt hij ergens in de bundel. Met geschiedenis heeft ook het museum van (r 31 te maken. Het fragment uit Alma sangra is opgebouwd uit drie strofen, telkens beginnende met ‘lew/m'a tende/sklamashon’. Om rijmen bekommert de dichter zich weinig. We hebben te maken met een blank vers. Tikoli observeert bepaalde gevoelens binnen zichzelf en werkt die uit. ‘Ver weg/hoorde ik/de uitroep’. Door de herhaling vestigt hij hierop extra aandacht. Het woord ‘uitroep’ komt vijf keer in het fragment voor. Dit is het belangrijkste thema. Tikoli werkt het thema in drie stappen uit. Eerst praat hij over de oorzaak van de uitroep, daarna identificeert hij zich met de uitroep. Tenslotte blijkt wie de uitroep gedaan heeft.
De uitroep De geworpen steen doet denken aan de steen des aanstoots. Niet de steen zelf, maar de weerklank ervan slaat de schrijver tegen de rug. Hier is sprake van een stijlfiguur, waarbij een abstractie, een uitroep, als een levend wezen kan slaan. Het gaat hier om bewustwording. Typerend is het verraderlijke, het van achteren toeslaan van de feiten (uit de geschiedenis). Het sleutelwoord in de bundel is de eigen identiteit. Die wil Tikoli in zichzelf terugvinden. Dit is dezelfde thematiek als die van de bundel Keho na kaminda van Frank Booi. Ook Henry Habibe roept op tot bewustwording in gedichten als ‘Mi koló?’ en ‘Lanta para, watapana’. Tikoli heeft met Frank Booi en Henry Habibe gemeen, dat hij zijn volk gebrek aan gevoel voor eigenwaarde verwijt. Op pagina negen schrijft hij: Wat is het droevig/om aan te zien/hoe wij onze rechten/verkopen/voor een stuiver/zoals de hoeren/uit de geschiedenis. Tikoli verschilt van Booi en Habibe doordat er in Alma sangra nergens sprake is van kritiek op de maatschappij. De bundel Alma sangra telt 41 pagina's met overwegend korte regels van twee tot vier woorden. Twee karakteristieken komen sterk naar voren: het observerende en het beschouwende. Het woord ‘wowo’, ‘oog’ komt ne-
[pagina 215]
genentwintig keer in de bundel voor. Ook het werkwoord ‘mira’, ‘kijken’, is vaak gebruikt. Op pagina elf formuleert Tikoli het observerende op scherpe wijze met de synesthesie ‘Mi ta wak ront/ku nanishi kachó’. Ik kijk om me heen/met de neus van een hond.	voetnoot1 yayachi = verkleinwoord van yaya = kindermeisje, vaak als koosnaam gebruikt.

Vorige Volgende

De navelstreng van mijn taal. Poesía bibo di Aruba / Levende poëzie van Aruba

tweetalige bloemlezing uit het werk van dertien dichters

VII Overige dichters Bennett, Ecury, Kock en Croes

1. Nena Bennett

2. Nydia Ecury

De aanroeping

3. Ireno Ricardo Kock

4. Robertico Rosendo Croes

De uitroep

Over het gehele werk

auteurs

landen

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs