Historien van Troyen

¶ Dits dat neghenste boec hoe achilles ende patroculus werden gecoren tot boden om te reysen tot enen afgod die ghenoemt is appollo om te vercrighen van hem een antwoerde hoe dattet den griecken vergaen soude

HEt is gesciet als dese coningen hertogen princen ende grote vorsten te samen waren vergadert inder hauen van athenen met haren scepen Ende agamenon die coninc die aldaer ghecoren was tot enen ouersten vanden heren van griecken die ouerdachte naernsteliken ende seer sorchuoudeliken. wat hi voert meer profitelijcken soude mogen wercken in deser seluer reysen Ende hi heuet tot hem ontboden in enen camp buyten der steden alle die coninghen hertoghen grauen ende vorsten Ende wanneer als si alle te samen vergadert waren vore hem. ende hi hem allen een teyken dede met sijnre hant dat si swigen souden ende hi sprac aldus O ghy alle vroeme ende edele stoute mannen die alhier met uwer moghentheyt vergadert sijt ghi sult bekennen ende weten openbaerlijcken. hoe groot dat die macht uwer craften is ende wat groter menichuoudicheyt der goeder vromer stouter mannen dat ghi hebt in uwen gheselscappe tot uwer hulpen. soe en sijnre nye ghesien in voergheleden tyden vergadert Alsoe veel coninghen hertogen grauen princen ende grote vorsten van eendrachtiger wille. ende alsoe veel vroemer ionghelingen bequaem totten strijde Ende aldaer om rasen si ende sijn verblint van geeste alle die ghene die hem tegen ons dorren versetten ende tegen ons te stride comen. want sonder twiuel in onser vergaderinge sijn hondert also vroem ende so machtich vanden welken wel een yghelijc wel also machtich waer van desen vromen machighen hondert mannen dat si dese sake wel volbrengen ende voleynden souden met salicheyt. daer wi allegader te samen om vergadert sijn ende versament want al daer en sal nyemant aen twiuelen ouermits welcken scade onrecht ende oneer dat wi werden ghedwongen teghen die van troeyen wapinen aen te nemen ende strijt Ende seer felliken aldaer of wrake te doen totten welcken ons brenghet redelike noot ende rechtuaerdich ver-

[fol. 44r]

driet Mer op dat wi moghen sluyten der nyders ende der clappers monden. ende dat wi ons aldus ontsculdighen moghen vander scanden ende oneeren. alsoe dat die van troeyen voert aen aldustanighe saken niet en volbringhen. ende dat si hem teghen ons niet en verheffen Ende dat die van troeyen nv werden alsoe van ons verdruct dat si nae deser tijt hem mogen ontsien ymmermeer aldustanighe dinghen te doen tot enighen tyden. want onse ouders die en sijn des niet ghewoon dat si enyghe oneere of scande pleghen te vergheten die hem bewesen of ghedaen wert welc datmen hem achter haren rugghe tot scanden ende tot oneeren verwyten mochte Ende al hier om en sullen wi die reyse niet langher vertoeuen noch verbeyden. want wi in groter moghentheyt alhier ouervloedeliken vergadert ende versament sijn: wie isser nv in deser tijt die onse machte ende moghentheit soude moghen gronderen ende bedencken. ende sonder vrese ende anxte hem teghen ons versetten anders dan dese dwase onsinnige menschen van troeyen Ende weet men oeck niet wel ouer alle die werelt dat die sommighe van onsen heren ende vorsten coninc priamus vader die ghenoemt was laumedon seer bitterlijcken ende wredeliken brachten in sinen doot. ende die ouer scoene stat van troeyen neder worpen ende te gronde verdoruen Ende wi weten oec wel dat die van troeyen wel weten ende vernemen hoe dat wy teghen hem willen stryden ende vechten. ende dat si hem oec mede seer naersteliken vestighen ende hulpe vercrighen ende verweruen om ons te wederstaen ende hem alsoe te bescermen Ende alhier om soe dunctet my goet wesen oft v allen duncket oerbaerliken wesen. als eer dat wi wt deser hauen reysen tot troeyen waert dat wi eerst sonderlinge boden seynden in dat eylant datter ghenoemt is appollo op dat die boden van appollo ende vanden anderen goden een goede antwoerde moghen verweruen dat wi voert an best mogen doen eer dat wi te vollen dese reyse bi haerre gunsten beghinnen Ende wanneer als agamenon die coninc sweech so dochte dat alden coningen hartoghen grauen princen ende grote vorsten seer profiteliken ende oerbaerlyken wesen dat gene dat coninc agamenon hem allen riet te doen. waer toe dat si doe allegader eendrachteliken coren achilles ende patroculus dat si reysen souden tot delphos. om vanden afgoden aldaer een goede antwoerde te ontfanghen

¶ Dit is vander bootschappen Achilles ende patroculus totten

[fol. 44v]

afgod appollo

AChilles ende patroculus die sijn sonder enighe toeuinghe of beraet met goeden scepingen in corten tiden gesonts lijfs ghecomen inden eylande dat delphos ghehieten is in die hauen Ende dit eylant delphos dat was al omme belopen metter zee. ende was een vanden eylanden der cicladen Want meester ysydorus die seit dat latona twee kinderen baerde in desen seluen eylande die gheheten waren appollo ende diana Ende alhier om soe wert in desen seluen eylande enen sconen tempel ghetymmert ende ghemaect van vele steens In welken datmen appollo te oefenen plach Ende was aldaer om delphos ghenoemt. want doe die dyluuie ouer al die ganse werelt was gheleden. soe wert dit eylant alre eerst beschenen vander sonnen ende verlichtet. ende die naem die was eerst gesien. want delphos dat is alsoe veel te segghen in dyetsche. als een openbaringhe Ende delon dat is alsoe veel te segghen in griecxscher talen als openbaer. Ende want die sonne ende die mane alre eerst werden ghesien van dien eylande Daer om seiden die heydenen dattet eylant waer der sonnen ende der manen. want in dien eylande waren dese twee kinderen gheboren als appollo ende dyana want appollo dat is alsoe veel te segghen in dyetsche als die sonne Ende dyana als die mane Ende dit selue eylant dat is oec ghenoemt Cortagia. want aldaer eerst groyeden eenrehande voghelen die ghenoemt waren Corturnix of Corturnices hoe datmen wil. ende si sijn in duytsche gheheten Partrysen. welcke dat die griecken heten cortagias Ende die heyden seiden dat dese appollo een god waer. ende seiden dat hi waer die sonne Ende si heten oec mede den seluen afgod dyephebus. want dat is alsoe veel te segghen als een ionghelinck Ende dat is aldaer om. want die sonne alle daghe weder scijnt van nyewes op te gaen Ende die heyden die heten oec appollo phytomia na eenre groter serpenten. welke dat gheheten is phiton. welke dat si doden ende versloeghen Ende sommighe wiue die toecomende dingen te voren willen of pleghen te segghen. die sijn oec ghenoemt phytones. als appollo plach oec te doen in dien tiden. want van enen alsulcken wiue soe staet ghescreuen inder bibelen in dat oude testament Inden eersten boeke der coninghen. welcke wijf om sauls gebet willen verwreckede den heilighen prophete Samuel Ende in desen tempel was

[fol. 45r]

een groot lanc beelt gemaect van finen goude Ende al was dat beelt van naturen doof ende stom. nochtan so gheloofden die heyden dattet beelt plach te spreken. waer bi dat afterdien wies ende op quam die oefeninge der afgoden. want si achter lieten die oefeninge ende te aenbeden den soeten warachtighen ihesum Ende die antwoerden die de heyden vanden afgoden plaghen te ontfanghen. die quamen vanden onreynen bosen geesten die vianden vander hellen. die aldaer in quamen ende waren welcke duuelen vten afgoden spraken. om dat si die menschen altoos also houden souden inder dolinghen ende in dwalinghen tot ewighen tyden

¶ Hoe dat die afgodye wies ende altoos groter wart

DOe dese quade afgodye alre eerst wies ende began. ende hadde een quaet beghinne Ende hoe dat die quade onreyne bose gheesten aldaer wt plagen te spreken. want dat nv alhier te passe ende te punte coemt. daer om willen wi aldaer af een weynich met corten woerden spreken ende bescriuen. ende oec mede hoe dat die afgodye quam ten eynde Want het is sonder twiuel ons vter heyligher scriften wel gheopenbaert. hoe dat die afgodye vergaen is ende quam ten eynde ouermits die toecoemst ende die gheboorte ons liefs heren ihesu christi in sinen gebenediden vleysche Ende oec mede ouermits die grote claerheyt der heyliger ewangelien die hi predicte ende leerde: want in dien tiden doe die vermaledide herodes bedrogen was vanden heylighen drie coningen. ende aldaer om raet sochte om te doden den soeten gheminden ihesum den gesontmaker ende salichmaker der werelt: soe openbaerde die heylighe engel goods ioseph in sinen slape. ende hi vermaende ende gheboot hem dat hi met maria ende met haren lieuen kinde reysen ende trecken soude inden lande van egipten Ende wanneer als ioseph metter moeder ende met haeren heyligen ghebenediden kinde quam in egipten. so vielen alle die afgoden neder die inden lande van egipten waren Gheliker wyse als die heylige prophete ysayas geprofiteert had met desen woerden. die here die sal climmen op een claer lichte wolke. ende hi sal gaen in egipten Ende alle die afgoden van egipten die sullen werden beroert. om also te bewisen dat alle die afgodye also soude vergaen ende te niet comen ouermits die toecoemste ende die tegenwoerdicheit ons liefs heren ihesu christi Ende die ioden die seggen dat hysmael die alre eerste was die ye beelden makede. ende hi maketse van slike ende si segghen dat hi die conste eerst

[fol. 45v]

vant. want dat beghine der afgodien dat quam alre eerst van Belus die een coninc van assyrien was alsmen ons seit. want beleus dese coninc die hadde enen soon die gheheten was mynus welcke belus als hi starf die wert doe van mynus sinen soon seer costelijcken begrauen ende ter aerden ghebracht Ende om welcker gehuechnissen willen. dat mynus dede een scoon costelijck beelt maken also gelijc sinen vader als hy mochte van finen goude op dat wanneer als hi dat beelt aen saghe dat hi dan aldaer af soude vertroost werden ghelikerwyse als of hi sinen vader saghe. welcke beelt minus die coninc seer eerde ende gheboot sinen ondersaten te eeren als of dat god hadde gheweest Ende hi dwancse al sijn conincrijck doer dat si dat ghelouen mosten dattet beelt gheheylicht waer Ende aldus in corten tiden daer nae soe quam die viant vander hellen in dat beelde datter ghenoemt was belus. ende hi gaf den heydenen antwoerde ende doe werttet voert an geoefent ende aengebeden als god Ende het wert vanden somighen van assyrien gheheten belus Ende die sommighe die hietent belson. die sommighe bethel Ende die sommighe baal. ende die sommighe baalyn ende die somighe belphegor. ende die sommighe die hieten belsebup Ende nader ghelikenissen dies afgodes so quamen die ander heydenen oec mede totter oefeninghen der afgoden Ende si aenbeden die beelden gheformeert ende gemaect naden doden menschen voer goden Ende sy seiden dat die eerste god die was saturnus gheheten welcke saturnus die was gheboren in creten onder een planete die genoemt was Saturnus Ende wanneer als dese saturnus was ghestoruen soe seiden si. dat hi god waer Ende dat hi vader noch moeder en hadde Ende van hem staet inden fabulen ghescreuen dat si alte wijs abel ende suptijl was inder consten die daer ghenoemt is mathematica Ende hy voersach dat sijn kint aldaer sijn wijf swaer mede ghinc. ende van haer soude werden gheboren dat hem dat kint verdriuen soude wt sinen conincrijcke ende brenghen hem dan in groter ellende Ende aldaer om so gheboot hi sinen wiue alsoe haestelijcken wanneer dattet kint waer gheboren van haer. datmen hem dan dat kint soude geuen te verslinden. welke kint alsoe gheringhe alset was geboren so verhuyde ende verbarch die moeder haer kint voer hem Ende si gaf haren man een eenrehande stienken. ende si seide datter niet anders van hoer ghebaren noch ghecomen en waer dan die steen. welcke steen Satur-

[fol. 46r]

vanden welcken dat die heyden seiden datse allegader goden waren want iupiter die wert also genoemt na eenre planeten die oec gheheten ende genoemt was iupiter Ende welke die heyden oefenen ende aenbeden voer haren ouersten god Ende aldaer na mars. welke si ghelouen ende bekennen te wesen een ouerste heer vanden stride Ende aldaer na appollo die si seggen de sonne te wesen Ende si wert gheoefent inden eylande datter ghenoemt is delos of delphos Ende aldaer na venus na eenre planeten genoemt venus Ende aldaer nae marcurius na eenre planeten die ghenoemt is marcurius. welcke dat si seiden te wesen iupiters soon Ende aldaer na die mane die wert ghenoemt dyana alsoe alser voergheseit is van latons dochter Ende aldus soe hebben alle die nacyen vanden heydenen enen sonderlinghen afgod Want die van egipten die hadden ysis Ende die van creten die hadden iupiter Ende die moryanen die hadden iuban Ende die romeynen die hadden quirinus Ende die van athenen die hadden mynaruamer Ende die van pauen die hadden venus Ende die van lennen die hadden vlcanus Ende die van nasos die hadden bachas Ende die van delos of delphos die hadden appollo Ende si versierden oec mede menigherhande namen der afgoden na dat haerre begheerten vermochten ende tugheden. ende daer si te mael seer in betruweden Mer nv soe ist openbaer nader wtwisinghe vandi heyligher kercken dat die almachtighe scepper ende maker der werelt wanneer als hi alre eerst gemaect hadde inden ouersten hemel die enghelen Die selue enghel die alden anderen te bouen ghinc ende daer die heylighe propheet of seit Die cedar bomen die en waren hem niet hooch ghenoech inden paradyse Ende die bomen die ghenoemt sijn abietes die en waren sijns gelijc niet inder hoecheyt Ende alle die bomen des paradyses die daer verchiert waren met loueren ende mit bladen die en waren sijns ghelijc niet inder scoonheit. want onse lieue here die heuet hem ghescapen ende gemaect te mael scone. ende hi makede hem een prince ende een ouerste van vele scaren der enghelen Mer hi wert beweghen ende seer becommert ende belast mitter houerdyen Ende hi seide aldus Ic sal minen stoel bouen setten in dat noerden ende ic sal wesen gelijc den ouersten Ende seer haesteliken in enen ogenblic so viel hi neder met alle sine scaren ende hi ende alle sine gesellen die werden duuelen Ende daer af so is ghesproken hoe dat die morgen sterre is geuallen door middel der onbekender stenen

[fol. 46v]

Ende lucifer die is gheuallen die daer was gheuoedet inder ghenuechten des paradises Ende hi is ter doot gewont. ende hi is oec neder geclommen tot ten nedersten Ghelikerwyse als onse lieue here seit in dat heilige ewangelium Ic sach den duuel vallen als een blixem vanden hogen hemel. want dit is die duuel die geheten is leviathan welke materie den menighen seer onkundich is Item meester ouidius die bescriuet in sinen boecke die genoemt is Ethimologia. ende dat sal men aldus beduden. dat die hebreusche lude die noemen dese leviathan boemoth. ende is nader latijnscher talen in dyetsche te segghen een beest ouermits. want die bose gheest altoos heuet vol geweest alre onreynicheyt ende onsuuerheyt Ende aldaer om vanden beginne sijnre verwerpingen. soe heuet hem onse lieue here verwandelt in eenre leliker beesten. ende in enen veruaerliken serpente Ende want hi seer groot is soe is hi ghehieten ende genoemt een drake Ghelikerwise als dauid die heilige prophete ons bescriuet inden souter. dat meer dat is groot ende breet Ende hi is oec mede genoemt leviathan na eenre serpenten. die daer leyt inden water Ghelikerwyse alsmen leset in enen boeke. want doe die heilighe leerre sinte barnaerdus varen soude ouer die weste rode zee ouermits den ghebode ons liefs heren so besloot hi den seluen serpente in dier seluer zee totten vtersten dage des oerdels toe Ende hi is oec mede ghenoemt Tortuosus. ende dat is te segghen in dyetsche wreet of vol wreetheden. want die duuel die is arbeydende in deser zee met groter suptijlre listicheyt ende scalcheyt om die menschen te bedriegen Ende want hi oec seer benydende was der glorien ende der blijscappen onser ouderen als adams ende yeuen soe is hi recht op gegaen als een mensche Ende hi is seer stoutelijcken ghetreden ende ghecomen inden aertschen paradyse Ende hi heuet onse eerste ouderen seer lichtelijcken becoort om dat si breken souden dat ghebot goods. ende datmense dan alsoe werpen soude vter vruechden ende blijscappen des ewigen leuens ende des hemelschen paradises. gelikerwyse als hi selue daer wt gheworpen ende gestoten was. want al is dat warachtich dat in moeyses boecke datter ghenoemt ende ghehieten is genesis ghescreuen staet. als dat die serpente was dat alre loeste ende suptijlste dier van allen dieren die van onsen lieuen here gemaect sijn. welcke valsche serpente lucifer sprac totten wyue Eua aldus. waer om soe heeft v god verboden te eten vander vruchten de-

[fol. 47r]

ses booms Mer nochtan also als ons die heylige beda bescriuet nader wtwisinghe der ghemeenre heiligher kerken. so verkoos die viant vander hellen enen serpente wt al den anderen serpenten. die daer hadde een ioncvroulijc aensicht. om dat hise also soude mogen beroeren mitter tonghen te spreken dat ghene dat si niet en wisten. ghelikerwyse alset noch huden des daghes menich weruen geschiet dat hi spreket doer die rasende ende beseten dulle menschen. also als daer van in scolastica hystoria staet ghescreuen Mer metten cortsten ouer te gaen. die leviathan. dat is die prince ende die ouerste der duuelen Ende al hier mede soe is dese materie ten eynde ghecomen

¶ Dit is vanden antwoerden die daer ghegeuen werden den bode vanden lande van griecken. ende oec mede Calcas die coninc priamus bode was van troeyen

NV willen wi onse materie weder veruolgen. ende die heydenen die plagen hare antwoerden te soeken vanden stommen ende douen beelden der afgoden. welcke antwoerden si ontfinghen vanden duuelen die aldaer in dien afgoden waren vanden welcken dat dauid die heylige propheet seyt Alle die goden der heydenen sijn duuelen Mer die here die heuet ghescapen ende ghemaect die hemelen. ende alle dat ghene dat daer onder is Ende met deser behendicheyt ende subtijlre cloecheit. soe plach die afgod appollo inden eylande van delphos den luden te antwoerden ende toe te spreken Ende wanneer die boden van gryeken. als achilles. ende patroculus waren ghecomen in desen eylande. ende bi rade der priesteren des tempels. op een bequaem vre waren ghegaen inden seluen tempel daermen den afgod appollo oeffende met groter eerwaerdicheyt ende oetmoedicheit. ende hadden grote offerhande ghegheuen. ende si begheerden een goede antwoerde vander reysen der griecken. hoe dattet hem vergaen soude. doe antwoerde hem die afgod appollo met een heymelike stemme aldus Achilles achilles reyse weder te huus totten grieken die di al hier hebben gesent tot mi Ende segghe hem voerwaer dat si mit alre salicheit inden lande van troeyen sullen comen. ende dat si vele striden sullen vechten Mer sonder enich bedroch inden tienden iaer so sullen si verwinres werden ende wesen. ende si sullen die stat van troyen neder werpen ende te gronde verderuen Ende si sullen coninc priamus ende sijn wijf. ende sine kinderen ende sine ouerste brengen totter doot ende si en sullen niemant laten leuen anders dan die hem ghelieuen dat

[fol. 47v]

si te liue bliuen Ende wanneer als achilles dese antwoerde hadde ontfanghen. so was hi seer vroeyliken ende blide Ende als achilles bider auenturen inden seluen tempel toefde. soe geuielt dat aldaer quam een bisscop vander stat van troeyen die gheheten was calcas. ende hi was testors soen Ende dese bisscop calcas die was seer wijs ende suptijl van rade. ende hi was van coninc priamus gebot als sijn geweldige bode ghecomen inden seluen tempel om dat hi oeck vanden afgod appollo soude een goede antwoerde gaern ontfanghen ende verweruen als wat die van troeyen vanden griecken soude ghemoeten of gheschien. welke bisscop als hy oec sine offerhande inden seluen tempel hadde ghedaen ende ghegeuen. so heuet hem appollo aldus geantwoert ende geseit Calcas calcas en wil niet weder reysen noch gaen tot dinen volke. mer ganc haestelijcken totten scepingen der griecken ende reyse coenliken ende stouteliken met achilles tot dat here van griecken. welcke scepinghe dat sijn in desen eylande ende du sulste den griecken oec seer oerbaerlijcken ende profitelijcken wesen met dinen wisen rade Ende als calcas dese antwoerde aldus heuet ontfanghen vanden afgod appollo. ende achilles bekende die aldaer noch was inden tempel so is die biscop seer haesteliken tot achilles den bode getreden Ende wanneer als si bi malcander sijn ghecomen so sijn si aldaer met groter vrientscappen vergadert ende versament. ende oec mede verenicht Ende wanneer als si die waerheyt malcander onderlinghe gheopenbaert hebben. soe heuet achilles calcas den bisscop seer minlijcken ende vriendeliken ontfangen met groter eren. ende met enen bliden vroeyliken aensichte Ende aldus so hebben si te samen haer anckers op doen trecken. ende si sijn te samen met haren scepen ghecomen inder hauen van Athenen Ende wanneer als achilles ende calcas die bisscop te samen vten scepe sijn gecomen. so heuet Achilles met hem gebracht voer agamenon den coninc ende voer al den anderen coninghen hertoghen grauen princen ende edelen vorsten Calcas den voerseiden bisscop Ende hi heeft hem allen aldaer vertelt ende verslagen dat gene dat hem appollo die afgod gheantwoert ende geseyt hadde. ende dat die van griecken die troeyanen souden verwinnen Ende hoe dat calcas die bisscop coninc priamus bode een contrarye antwoerde hadde ontfangen vanden seluen appollo. ende dat hi hem oec geboden hadde dat hi niet weder reysen noch varen en soude tot troeyen mer dat hi bliuen soude biden griec-

[fol. 48r]

ken alsoe langhe als die strijt soude dueren. waer af dat die van grieken seer verblijt waren Ende si makeden van groter vruechden ende blijscappen enen groten hoghen feesteliken dach Ende si ontfinghen Calcas den bisscop voer haren goeden getruwen vrient. met groter vruechden ende blijscappen ende eeren ende met groter minen Ende si geloofden hem aldaer dat si hem in allen dingen sine begeerten souden volbrengen