'Een boekje open over kinderliteratuur'

[p. 341]

Tonne Cox, Aktiegroep Kinderliteratuur

Een boekje open over kinderliteratuur

Terwijl ik dit schrijf is de kinderboekenweek in Nederland volop aan de gang. Elke kinder/jeugd afdeling van de bibliotheek heeft fijne speeldingen bedacht om de lezertjes op een prettige manier in de jeugdbibliotheek bezig te laten zijn. Maar hoeveel van de mensen die nu met onze kinderen zitten te vertellen, te plakken, te wedstrijden, beseffen, wat ze via het kinderboek doen met onze toekomstige volwassenen??? Realiseren ze zich dat ze feesten temidden van 1.000 boekenruggen waarin een groot deel van de toekomstige wereldbeschouwing van hun kleine klantjes gevat ligt? En realiseren ze zich hoe dat beeld is, dat via de lektuur aan onze kinderen van 1972 en volwassenen van over 15 jaar, wordt doorgegeven????

Realiseren ze zich:

A.	Dat bijna alle boeken zijn afgestemd op kinderen uit een milieu waarin het gezinsinkomen ver boven de minimumgrens ligt?
	Hierdoor kunnen kinderen uit de financieel minst begunstigde gezinnen - die vaak al niet eens aan lezen toekomen, maar dat is een nog veel ernstiger verhaal - zichzelf nooit herkennen. Ze kunnen zó alleen wegdromen, wegvluchten.
B.	Dat bijna alle boeken zijn afgestemd op kinderen uit komplete, gelukkige gezinnen??? Hierdoor kan het kind van de ongehuwde moeder/vader, van de gescheiden ouder, de weduwe of weduwnaar - en dat zijn er heus niet weinig - de eigen problematiek niet herkennen en zal het zich uitzondering blijven voelen. Hierdoor wordt trouwens ook aan het kind uit het wél gelukkig gezin een groot gedeelte van de realiteit onthouden. En dan heb ik het nog niet eens over de bijna volledige ontkenning van homoseksualiteit of alternatieve samenlevingsvormen.
C.	Dat in de meeste kinderboeken het traditionele rolpatroon weer zo duidelijk benadrukt wordt, dat alle kleine meisjes weer lieve, zoete, huilende, vertroetelende, zichzelf wegcijferende ‘volwassen vrouwen’ worden, en alle jongens zichzelf weer als de grote, stoere, sterke, arbeidende man zullen blijven zien??? Dit in een tijd waarin de vrouw als mens haar eigen plaats in de maatschappij aan 't veroveren is, en de vraag zich begint op te dringen of de nooit huilende, altijd werkende en voor zijn kinderen geen tijd hebbende man nou wel de meest ideale is.
D.	Dat in veel kinderboeken alles wat van een andere kultuur of ras of een ander denkpatroon is, vervormd wordt doorgegeven? Dat negertjes meestal in rieten rokjes lopen en indianen een soort wandelend spraakgebrek zijn met mooie kleren aan??? In deze boeken is wel te lezen hoe de blanken het ontdekken van Amerika en het verdrijven en uitroeien van indianen zien en ook hoe door hen het ophalen en gebruiken van de zwarte mens als slaaf gezien is. De informatie over hoe deze gebeurtenissen door diezelfde negers en indianen ervaren zijn ontbreekt echter. Er is ook nauwelijks te vinden hoe wij nu in 1972 als westerlingen met deze mensen, die nu inwoners van de derde wereld en gastarbeiders genoemd zouden worden, omspringen. Misschien zijn we wel bang onze kinderen ons ware gezicht te laten zien. Gelukkig maar dat er nog uitzonderingen als Gertie Evenhuis bestaan die in elk geval nog een poging doen om onze jeugd begrip bij te brengen voor situaties die werkelijk bestaan. Hierbij denk ik aan haar boek: Verstekeling in de Sinaï.
E.	Dat in de meeste kinderboeken koningen en koninginnen met kroontjes en hermelijnen mantels rondschrijden die een niet ter diskussie te stellen macht hebben??? Ook hier geven we de jeugd weer een heerlijk broekje irrealiteit. Nog afgezien van de diskussie of een koning of koningin iets is dat past in een demokratisch land of een naar socialisme neigend

[p. 342]

	tijdperk vind ik het fout kinderen (onder het mom van waarheid - daar wringt de schoen voor mij) iets voor te spiegelen waarop geen Juliana, Konstantijn of Boudewijn ook maar in de verste verte lijkt.
F.	Dat in de meeste kinderboeken het gezag en het gelijk van de volwassene iets volkomen vanzelfsprekends is??? Elke ondernemingsgeest van kinderen wordt via duidelijk bestrafte, op eigen initiatief de omgeving verkennende domme eendjes tijdig de kop ingedrukt. Alle opstandigheid, ook geestelijk, wordt er op tijd uitgeslagen. We hoeven dus niet bang te zijn in de toekomst een minder grote zwijgende meerderheid te krijgen, óf een groter aantal volwassenen dat met zijn méér vrije tijd iets kreatiefs weet aan te vangen.
G.	Dat in de meeste kinderboeken zo nodig iedereen de beste moet zijn en het konkurrentieprincipe - van groot belang voor de handhaving van de huidige samenlevingsvorm - met de paplepel wordt ingegoten??? Dat een mens gewaardeerd zou moeten worden om zijn eigen ik, zijn eigen zijn, en dat het stralen van warmte naar elkaar wel eens iets veel fijners zou kunnen zijn dan het elkaar gebruiken om je met ellebogen tegen af te zetten, zul je dan ook maar zelden tegenkomen.

Zo zou ik nog een poos door kunnen gaan. Maar ik hoop dat deze voorbeelden wat mensen aan het denken zullen zetten over de verantwoordelijkheid die ze dragen, door via het kinderboek met de jeugd van nu bezig te zijn.

En met die ‘ze’ bedoel ik dan o.a.

de schrijvers die de kinderboeken maken

de uitgevers die de boeken op de markt brengen

de bibliotheekmensen die bij het uitlenen adviseren

de ouders die hun kinderen voorlezen, voor hen kiezen en kopen

de boekhandelaren die er o.a. hun boterham mee verdienen

de onderwijsmensen die met het kinderboek (hieronder versta ik nl. ook het leerboek) instrueren.

Laten we ieder het onze doen. Een beetje van het mijne was het schrijven van dit stukje.

Laten we niet langer van de kinderen van nu volwassenen van straks maken met informatie van toen.