Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Swart mar leaflik (1998)

Informatie terzijde

Titelpagina van Swart mar leaflik
Afbeelding van Swart mar leaflikToon afbeelding van titelpagina van Swart mar leaflik

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

XML (0.42 MB)

tekstbestand






Genre

proza

Subgenre

roman


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Swart mar leaflik

(1998)–W. Cuperus–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 31]
[p. 31]

V

As it spul sa maitiids yn 'e grûn is, brekt foar de bern op it lân in mear feestlike tiid oan.

De kjeld is dan troch de bank wat oer, al kin der noch sa tusken de maaien dagen komme dat men swarre soe, it koe de kant fan de winter wol wer útgean. It is alteast net sa fûleinige grimmitich as maartmoanne.

Foar de begjinnende lângongers brekt dan ek mear frijdom oan.

De hiele lange maitiid ha se ûnder it tafersjoch fan grutte minsken arbeide.

Al harren dwaan en litten as learling arbeiders wurdt dan hifke en woegen troch grutte minsken, dy't net altiten allike binlik oardielje.

No't de wrâld yn 't sied is, brekt de skieding oan tusken grutten en lytsen, meast ta ûnbidige blidens en ferromming fan de lêsten.

En benammen foar de lytse, noch net bot besteevge rêchjes, is it in útkomst as it spul der yn is.

Dat hat fakentiids neist de kjeld de grutte toer west, dat oanhâldende krûm stean, wike yn, wike út.

Dat is no foargoed oer en foar de hiele lange simmer.

Krûpend op 'e knibbels en wapene mei it berne- en frouljusark, de skrabber, sille se no foartoan it klaailân oereidzje yn de ivige striid tsjin it túch.

Sa lizze no ek de acht ynlizzers te koarnskrabberjen. En fan dizze acht is no Jantsje de pommerant.

[pagina 32]
[p. 32]

Dat leit sa foar de hân, dat de boer by it beneamen fan in foarman by dizze ploech lytse arbeiders der net iens oer prakkesearre hat, om der ien grutten by te setten, lykas somstiden wolris bart.

Nee, Jantsje is de as fansels oanwiisde liedster, dy't hat te soargjen dat alles yn dizze lytse, begjinnende arbeiderswrâld reilt en seilt.

En de oaren jouwe harren gewillich del ûnder Jantsje' hoede en masterskip. Want Jantsje hat dy ûnderskieding tidens it ynlizzen dûbeld en dwars fertsjinne.

En Jantsje makket har it yn har stelde betrouwen, sawol fan de boer as fan har ploech, wurdich.

Der wurdt skrept yn dy lytse ploech, sa't se troch de bank neamd wurde, dêr soe sels Jabik Jitses gjin neil efter krije kinne as er it seach.

Mar dy sjocht der neat fan, dy stiet mei syn maten te grippeljen bûtendyk, it gewoane wurk sa tusken setten en wjudden.

Ja, Jantsje hat har ploech yn 'e macht, alteast wat it arbeidzjen oangiet.

Jantsje hat de foarstap as it nei it lân ta giet, en as willige skiep rint it lytse guod efter har oan.

Jantsje beskermet de ploech ek as it moat tsjin de boer, as dy ris in min sin hat en der soms nocht oan hat om dat tsjin de lytsen út te spyljen.

Dêr is Jantsje net fan tsjinne, as der gjin reden foar is, en hja soarget dat der gjin reden foar wêze kin.

Want Jantsje is krektlike min bang fan in boer, as fan de wylde see, dêr't se mei heit en de jonges ynstrûpt, as it moat.

Dat is just har grutte tsjinsin, dy't se hat tsjin Jabik Jitses, dy't sa from en dierber prate kin en it altiten hat oer frjemde goaden, mar dy't der altiten ien op nei hâldt yn de foarm fan syn boer.

Sjoch, dêr hat Jantsje de gek mei, minskefreze hat se net.

As Jabik Jitses mei de oaren, moarns fiif oere út it doarp wei op it hiem komt, wylst de boer efterhûs stiet, dan lûkt er al hurder oan 'e efterste foet.

[pagina 33]
[p. 33]

En as er dan efter de rûchskerne is, efkes ferburgen foar dat boere-each, dan begjint er te drafkjen, want de boer mocht ris tinke, dat Jabik Jitses efter dy rûchskerne it op in hottefyljen lei, sa lang de boer him net sjen koe.

Dat docht Jantsje net, har ploech hâldt altiten itselde tempo, boer of gjin boer.

As jûns seis oere de klok slacht, dan arbeidet Jabik Jitses staach troch, want dan is it noch gjin seis oere. De seis slaggen moatte earst ferstoarn en it lieden oan 'e gong.

Mar Jantsje hat de gek mei Jabik Jitses syn tiidferdieling. As de earste slach oer it hoarige fjild beart, springt de lytse ploech oerein en draaft nei de ein en as de klok begjint te lieden, is it lytse leger al yn folle ôftocht.

Nee, bang is Jantsje net, fan gjin minske. Wêrom sil men bang wêze, as men goede hannen oan it liif hat en dy ek útstekt op 'e tiid?

Swarte Gelf priizget syn dochter om sokke dingen. ‘Wês net bang fan in boer, fanke; alles kostet jild, mar boeren binne fergees.’

Kike lit der beswarrend en delbêdzjend efteroan komme: ‘Mar goed oanskreppe, tige dyn bêst dwaan bern.’

En Jantsje harket dernei en docht nei de ried fan allebeide. Hja leit midden yn 'e ploech en har eagen weidzje ûnder it wurk rjochts en lofts en der is net ien dy't har foarby kin en hingje yn it gat.

As de boer der efter om stapt en ien it leksum jout, dy't túch steanlit of frucht omslacht, dan hoecht er dat de twadde kear net wer te dwaan, dêr soarget Jantsje foar.

Sa'nien komt flak neist har te lizzen en folget in bûtenwenstige leargong yn it keunstige fjildwurk.

En as se in omsleine frucht fynt, dan fûtert se net, omdat dy omslein is. Hokker leger ferliest no net ien soldaat yn 'e oarloch?

‘Sjoch, suffert, sa moatst it dwaan’ en mei de skrabber pikt se in gat yn 'e grûn en jout it sneuvele plantsje in earfolle begraffenis.

Soksoarte dingen makket Jantsje' oerwicht op de keppel fol-

[pagina 34]
[p. 34]

slein en ûnder har lieding wurdt it keppeltsje lytsguod in ploech warbre lânwrotters.

Dat is de earste en foarnaamste eask dy't Jantsje oan 'e ploech stelt: oanskreppe en goed wurk meitsje. Kike har ried en warskôging giet gelike djip yn Jantsje del, as de skôging fan Swarte Gelf, dy't laket om alle minskefreze.

Fierders kin it wol wat lije by Jantsje en der barre dan ek wolris dingen, dêr't Kike raar guod oer opjaan, Gelf ûnbidich om laitsje en Jabik Jitses ferheard oer holleskodzje soe, as se it gewaar waarden.

Mar net ien wurdt it gewaar. As Kike yn grutte freze, der nei fisket, slacht Gelf de bal der yn: ‘Hark ris, wat op it lân bart, moat op it lân bliuwe.’

Jantsje is in dochter fan Gelf en dat lêste is se it folslein mei iens, dat pipert se de ploech yn en ek sa goed, dat net ien it weagje sil, minder moaie fiten thús te fertellen. Sadwaande kin it by Jantsje hiel wat lije, sels docht se al skreppende tige mei. Wat se út de mûle fan de jonges thús heint, jout se sûnder kommentaar op it lân wer.

En dat lêste benammen makket har liederskip folslein en ûnbestriden. Jantsje komt mei nije lûden yn dy wrâld fan bern en makket se ierryp, soe Jabik Jitses wol sizze en dêr hat de man folslein gelyk oan.

Ierryp wurde de bern lykwols fansels op it lân. Aldere minsken nimme harren net genôch yn acht altiten, prate wol oer, mar tinke net oan it sprekwurd, dat skellingske potten earen ha, mar botsenske koppen ek.

En fierders arbeidet de wide wrâld, de natuer en de bistewrâld mei syn neaken realisme ek mei.

Sa prate se by Jantsje yn 'e ploech en ûnder har lieding oer dingen, dêr't grutte minsken faaks net, of hiel hoeden oer prate doarre, der wurde ferskes songen út folle boarst en fiten úthelle ûnderinoar, dêr't de maitiidssinne oer skynt, mar dy't it deiljocht net ferdrage kinne.

Mar dêr hat Jantsje net it minste beswier tsjin. Yn dat miljeu is

[pagina 35]
[p. 35]

se fan bern ôf opgroeid en dêrtroch is se mei al har betûftens en handigens in noedlike liedster fan de jongerein, dy't se ûnder har hoede hat.

Wûnderlike libbensferhâldingen en heimenissen wurde op it lân breed útmetten, behannele en ferklearre, wêrby de natuer mar al te faak soarget foar de sprekkende byldtekening, it ropt dingen wekker, dy't noch jierren sliepe moasten en yn gewoane ferhâldingen ek noch jierren sliepe soenen.

En yn dy dingen stride yn Jantsje twa machten, twa krêften, de rauwe fan heit en bruorren en de fine teare fan har mem, dy't it libben troch wrakselt yn bange soarch oer dizze jongste, dy't se sa graach in oare, de goede kant oer ha wol.

Dêr wrakselt se foar en dêr bidt en striidt se foar mei al har krêften, dy't by de dei lâns swakker wurde en ôfnimme.

En, lutsen fan dy beide ynfloeden, groeit Jantsje op en wurdt faam.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken