Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Swart mar leaflik (1998)

Informatie terzijde

Titelpagina van Swart mar leaflik
Afbeelding van Swart mar leaflikToon afbeelding van titelpagina van Swart mar leaflik

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

XML (0.42 MB)

tekstbestand






Genre

proza

Subgenre

roman


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Swart mar leaflik

(1998)–W. Cuperus–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 123]
[p. 123]

XVII

Sa wrakselt Grutte Jantsje, no alhiel op harsels oanwezen, fierder mei har beide bern.

Under de allessjende eagen fan de fouden, dy't fêst fan betinken binne dat de Grutte mei de boel oanreitsje sil en dan fansels krûme wegen ynslaan sil om troch de tiid te kommen.

En dan is de tiid kommen om yn te gripen.

Want dy jonge moat op 'n doer út dy húshâlding wei en nei it earmhûs ta.

Dat hie al wêze moatten, mar de beide Jantsjes steane as liuwinnen foar de lytse jonge om him te behâlden.

En de heit en de mem fan it earmhûs skytskoarje der ek wakker tsjinoan.

Hawar, it moat dêr ienkear fêstrinne sûnder ûnderhâld en de hearen wachtsje ôf.

En it rint ek fêst.

Nee, ûndogenske fiten hellet Grutte Jantsje net út, om troch de tiid te kommen. Hja wit stoarmse goed, dat dat koarn op de mûne fan de fouden wêze soe.

Lytse Jantsje skrept fan 't moarnsier oan't jûns let, mar dy is allinne net yn steat om de húshâlding der troch te skuorren.

En de lytse jonge bynt Grutte Jantsje oan har hûs. Lykwols, der is ek net ien mear dy't har help foar sinten nedich is. De minsken betrouwe har, benammen nei de gnobberij op 'e Hallumerhoek, net mear.

De inkelden dy't yn 'e need oan har roppe, binne earmen. Dy

[pagina 124]
[p. 124]

lit Grutte Jantsje net sitte, de dochter fan Kike libbet yn har fuort. Mar it jout gjin provenúën en dêr hat se sa'n ferlet fan.

Wie de lytse jonge der net, dan soe se it wol rêde, dan hie se al lang it kuorke mei snypsnaren wer opkrige, want de wrâld is grutter dan De Leie.

Mar no sit se fêst as in hûs en kin har net ûntjaan.

En dat sit him ek net iens allinne oan de lytse jonge.

Yn lytse Jantsje wurdt ek hoe langer wat mear it libben wekker, dy is gek nei jonges. In jier of wat ferlyn gie it al net goed en it is der net better op wurden.

Nee, Grutte Jantsje sit oan hûs bûn mei hannen en fuotten mei twa bern, in lytsenien dy't har soarch nedich is en in gruttenien mei it waarme bloed fan it rypjende libben, dat in útwei siket en net altyd in goedenien.

Sa komt de earmoede, dy't se altiten sa goed keare koe, it lytse húske yn, de soargen wurde grutter, it libben easket by de dei mear en oan dy easken kin net foldien wurde.

De lêste húshier is al net alhiel betelle en de húsbaas komt no alle wiken om de hier en om it efterstallige, dat Jantsje mei gjin mûglikheid foarinoar krije kin.

‘Freegje dan om ûnderstân,’ hat de man sein, mar dêr kin Jantsje net ta komme.

Dochs binne de fouden it gewaarwurden, dêr hat de húsbaas sels foar soarge.

Ja, wat sille se der oan dwaan. As se de jonge ôfstie, wie se út 'e niten, dan koe se har swee gean; mar stil noch wat oansjen oant de tiid ta dat it fêstrûn is.

Mar dat lêste hat de húsbaas net folle oan.

‘Dan donderje ik de boel út 'e went,’ driicht er rau.

De fâden lûke oan 'e skouders, ja fansels, dat kin er dwaan.

Mei dy driging giet de húsbaas nei Jantsje ta en dizze kear ferblikt Grutte Jantsje mear as yn 't foarige oan 'e Seedyk.

En sa wurdt se twongen ta de swiere gong, dêr't elk minske, mar benammen Grutte Jantsje tsjinoan soarget, omdat it foar har betsjut, dat se ôfstân dwaan moat fan de lytse jonge.

[pagina 125]
[p. 125]

Mar dêr is it fuort noch net oan ta, sa kin it libben net driigje, dat se dy stap ûndernimme sil, al sil se mei de jonge biddeljend troch de wrâld, dy hat se en dy hâldt se.

Dêr sil it earmhûs lang op wachtsje moatte. Allinne oer har lyk hinne sille se it jonkje dêr hinne slepe.

En dan bart der wat yn it earmhûs, dat útkomst bringt sa wol nei Grutte Jantsje' kant, as nei de kant dy't de fouden útarbeidzje.

Yn de grutte ‘seale’ fan it earmhûs, dêr't altiten fjouwer húshâldings byinoar wenje, yn elke hoeke ien, mei wat âlde sekken, kleden of matten ta ôfskutting, stjert in hoeke leech.

Dizze hoeke kin Grutte Jantsje krije, mei har beide bern, neffens beslút fan hearen fouden, dy't dan alteast sa fier binne, dat se de lytse jonge yn it earmhûs ha, al wie it dan ek gjin doel om de beide Jantsjes der by.

It is foar de fouden tagelyk ek in útkomst, want men hat yn it Hallumer earmhûs gâns better en makliker tafersjoch op de lytse jonge dan dêr alhiel op fuottenein op 'e Leie.

Lytse Jantsje moat dan de boer op en de sinten yn it earmhûs ôfjaan, de Grutte moat de heit en mem helpe ta it wurk yn it grutte hûs en oan har sil dan it bûsjild, dat alle earmhûsbewenners krije, útbetelle wurde, boppe kost en klean en ûnderdak.

En Grutte Jantsje, dy't lykwols ek gjin oare kar hat, grypt dizze kâns oan, omdat it har libbenssekerheid jout en de lytse jonge by har bliuwe kin.

Dat se no foargoed ûnder tafersjoch komt, hat se stomme goed yn 'e rekken. Hawar, der is optheden gjin oare kar, foar it libbensûnderhâld hoecht se no gjin soarch mear te hawwen, it bûsjild hoecht se net te brûken, dat kin se opgarje foar de lytse jonge en fierders is se der sels ek noch altiten by, as se al ris besykje wolle har libbensliifs te ferkeapjen.

Dat se no fjouweresom yn ien keamer wenje sille, achtet se net in grut beswier, hja hoecht har mei de trije oare hoeken net mear yn te litten as se sels wol en as it nedich is, sil se lykas altiten har man stean.

[pagina 126]
[p. 126]

Lykwols, as se har nije buorlju yn de trije hoeken goed skôget, liket it ek noch net iens sa min.

Yn 'e earste hoeke wennet in âld wyfke dy't ek út har hoeke kommen is, dêr hat se wol kunde oan, dy hat se op 'e Leie wol ris út de measte smoargens holpen, foar't de fouden de hannen der yn stutsen en har nei it earmhûs brocht ha.

Dat is in âld sloof fan by de njoggentich jier, dy't meast op bêd leit en dêr't gjin minske lêst fan hat. As sa'nien by jin ynwennet of net, dêr fernimt men neat fan.

Dan yn 'e oare hoeke in noch jongeftich frouminske fan de Nije Syl, dy't nea al-te al-te west hat, in kear of trije op 'e rin flein is en no mei har trije skoallegeande bern yn it feilige earmhûs opnommen is. No, sa kin it ek wol, trijeskippersrjocht is altiten moaiernôch west.

En yn 'e trêde hoeke wennet in man mei in ûngelokkige foet en in slim fan de pokken skeind wyfke.

Dy man hjit Jelle Petroelje. Dêr wit Jantsje goed noch kwea fan, al is se fuortendaliks troch de oare beide hoekebewenners al foar him warskôge dat it in mâlenien, ja in tige mâlenien is.

Dat pear binne út 'e Flieterpen weikommen.

Om dat mâle, tige mâle, hat Jantsje lake en se hat sein: ‘Tsjonge, dat treft dan alhiel, want dat bin ik ek.’

Nee, alles byinoar liket it net sa min fansels, de bewenners fan de ‘seale’ is gjin earste soarte, dat wiist it wenplak fansels al út en Grutte Jantsje kin harsels te goed, om har ûnwennich yn dit selskip te fielen.

Brea docht wenjen, sa sit it dochs mar.

Lytse Hindrik is nei in pear dagen yn dit fermidden alhiel thús, dy fottelt fan de iene hoeke nei de oare, wurdt oeral allike goed ûnthelle en is mei koarten tiid by allegearre like goed thús.

Benammen by Jelle Petroelje is er net wei te slaan, dat is in houtfiker en dy makket hynders en kij en skiep en keallen, dêr't de lytse jonge him ta de teannen út mei fermakket.

As lytse Jantsje jûns thúskomt fan it wurk, dan kin se him steefêst by Jelle weihelje.

[pagina 127]
[p. 127]

Fierders wennet Grutte Jantsje goed ôfskieden fan de oaren. Alde kleden en matten hat se genôch byinoar biddele op 'e Leie en dy komme hjir moai te pas.

Want jûns wol se beslist mei de beide bern op harsels wêze, dan slút se alle kombinaasje mei de oaren ôf, want har bern wol se abslút ûnder eigen ynfloed hâlde.

Wêrom se dat wol, wit se foargoed. Grutte Jantsje is te ier libbensryp wurden om it libben net te kennen, en sawol lytse Hindrik as lytse Jantsje hoege it jûns net te besykjen om ûnder de kleden en matten troch te krûpen.

Dêr hâldt Grutte Jantsje strang de hân oan, mei lytse Hindrik om it alsjend each fan de fouden, dy't neat ûntkomt.

Mar net allinne om Hindrik, ek om lytse Jantsje, dy't grutter wurdt en it libben leafhat, wat al te leaf neffens Jantsje' sin. Dat wyfke dêr yn 'e hoeke, dy't trije hoefizers weitôge hat, is in warskôgjend foarbyld.

It is hjir goed wêzen yn it earmhûs, mar men moat de eagen ek goed iepen hâlde.

Benammen lytse Jantsje is Grutte Jantsje har grutste soarch.

Dy sit yn 'e noedlike jierren, hat ek in tige noedlik wêzen en in swak, dêr't Jantsje alles fan wit en in kreas en tsjep fanke, in foarrjocht dat men lykwols net iens nedich is om lêstich fallen te wurden.

Dat hat Grutte Jantsje yn har eigen libben ûnderfûn.

Mar sa bang as de Grutte dêr doedestiids fan wie, sa'n bytsje erch skynt de lytse deryn te hawwen.

Hja heart dêr soms fan, de geroften fan it lân komme ek wol yn it earmhûs.

Dy moat dus koart hâlden wurde en dêr docht Jantsje in goed wurk mei.

Allinne, de metoade dy't se brûkt, is wer op syn Grutte Jantsjes. Unferbiddelik moat lytse Jantsje bûge ûnder alle strange easken dy't se har stelt en se ferjit, dat se net in fanke, mar in jongfaam fan tweintich jier foar hat, dy't foar it each bûcht, mar har ynwindich ferset tsjin de al te strange en net altyd binlike mem.

[pagina 128]
[p. 128]

It libben wurdt lytse Jantsje te benypt yn de grutte seale fan it earmhûs. Hja soe der graach út wolle, tsjinje by de boer of sa, it frije rûme libben temjitte.

Mar dêr wol Grutte Jantsje alhiel neat fan witte. Dêrby, op it lân by de boer leanet ek better en lytse Jantsje is ommers de kostwinster en de boarch foar it earmhûs.

Sa lûkt der starichoan in skieding tusken de beide Jantsjes, dy't inoar dochs sa leaf hân ha en by de Grutte is dy leafde ek noch net fermindere, mar har wize fan leafhawwen kin lytse Jantsje no net mear weardearje.

Hja moat der har ûnder deljaan, want wat Grutte Jantsje easket, dat kriget se ek.

En dat se binlik is en it âlderbêste foar it fanke siket, stiet by har fêst as in hûs en dêrby wurdt se stipelearre fan it njoggentich jier âlde buorwyfke, dy't har goede rieden fan it bêd ôf op alle mûglike wizen jout.

Mar nettsjinsteande dat, nimt lytse Jantsje har trekken wol waar, it gystene, jonge bloed jaget fûl.

Ferkearing lykas in oar kriget se net, der komme gjin feinten yn it earmhûs, mar dêr bûten is de wrâld grutternôch en de kânsen sa machtich as it jonge libben it sels winsket.

Lytse Jantsje plukt fan dy min ofte mear wylde leafdefruchten, ek wol ferbeane, nettsjinsteande de strange leie dy't Grutte Jantsje oanleit.

En dy fruchten binne der foar dy't se siket, foar it gripen.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken