Van oude en nieuwe regenten. Politiek in Nederland

[p. 7]

Voorwoord

Dit boek bestaat uit twee delen. Deel i bevat een viertal redes. Het begint met de oratie waarmee ik in 1964 de functie van hoogleraar in de wetenschap der politiek aan de Rijksuniversiteit te Leiden aanvaardde, en eindigt met mijn afscheidscollege in 1993. Daartussen biedt dit deel de tekst van een tweetal diescolleges die ik in 1974 en 1984 gaf voor alumni van de Leidse universiteit. Mijn oratie van 1964 en de rede van 1974, die bewust de vorm had van een contra-betoog, verschenen eerder gebundeld in het boek Politisering en lijdelijkheid in de Nederlandse politiek, Assen: Van Gorcum, 1974. De rede van 1984 is nimmer in druk verschenen, het afscheidscollege alleen als interne uitgave van de Rijksuniversiteit te Leiden.

Alle vier redes, die te zamen het ‘tienjaarlijks’ commentaar van een betrokken waarnemer bevatten op ontwikkelingen in de Nederlandse politiek, worden ongewijzigd herdrukt behoudens ondergeschikte stilistische veranderingen. Daarbij laat ik mij leiden door het motto dat ik vroeg in mijn studie door een van mijn leermeesters kreeg ingeprent: ‘Il faut juger les ouvrages après leurs dates.’ Slechts enkele al te gedateerde verwijzingen naar lopend onderzoek in de tijd waarin ik een bepaalde rede uitsprak, heb ik geschrapt. Niet te vermijden herhalingen - er is immers continuïteit zowel in de Nederlandse politiek als in de visies van een en dezelfde onderzoeker daarop - heb ik laten staan, met één uitzondering. Het laatste deel van de rede van 1974 heb ik geschrapt, aangezien dezelfde problematiek later uitvoeriger aan de orde komt in het slothoofdstuk van dit boek.

[p. 8]

Aan deze vier redes heb ik een aantal stukken toegevoegd die de politieke ontwikkelingen in Nederland op langere termijn analyseren. Sommige daarvan, die ik in de loop der jaren voor onderwijsdoeleinden had bewerkt, zijn hier en daar verder herzien. De herkomst van de diverse hoofdstukken is te vinden in de verantwoording aan het einde van dit boek.

Gaarne dank ik J.Th.J. van den Berg (die eerder te zamen met B.A.G.M. Tromp het initiatief nam tot een uitgave van een aantal verspreide opstellen van mijn hand over Nederlandse politiek en vergelijkende politieke wetenschap in Politiek en Historie, Amsterdam: Bert Bakker, 1990) voor de suggestie de vier redes opnieuw in boekvorm te laten verschijnen. Voor hulp bij het bewerken van de kopij ben ik drs. J.H. Gaemers erkentelijk.

In 1964 besloot ik mijn oratie met een schets van een onderzoeksprogramma en een credo waaraan ik ook nu nog graag uiting geef:

Tot een wezenlijk inzicht in de politieke realiteiten in Nederland kan de wetenschap der politiek slechts dan bijdragen, indien zij niet aarzelt zich in te laten met onderzoek naar de binnenzijde van vele heilige huisjes. Versluiering van politieke macht en politieke strevingen is in elk politiek stelsel een der middelen van regeren. Elk wetenschappelijk onderzoek van dergelijke verschijnselen loopt daarom het risico in strijd te geraken met gevestigde belangen. De politieke wetenschap zal het conflict daarmee zo nodig moeten aandurven, wil zij niet in feite tot medeplichtige daarvan worden. Als resultaat van onderzoek en doordenking biedt zij niet zozeer normatieve richtlijnen, als wel meer openheid en beter begrip van samenhangen. Het is niet aan de politieke wetenschap, maar aan de politiek om daarvan gebruik te maken, ten goede of ten kwade.
H. Daalder

Den Haag, januari 1995